8699 - Η απέραντος μνήμη του Αγίου Νικοδήμου

Βαλληνδρᾶς Νικόδημος (†) Μητροπολίτης Πατρῶν

(Ἀνακοίνωσις εἰς τό Ἐπιστημονικόν Συνέδριον

«Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ὁ Νάξιος. 250 χρόνια ἀπό τήν γέννησίν του» Νάξος 14-17 Ἰουλίου 2000)

Ὁ ἅγιος Νικόδημος, ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ἐκ τῆς νήσου Νάξου, εἶναι γνωστόν ὅτι διέθετεν ἀξιοθαύμαστον μνήμην. Τόσον ἡ συγγραφική του παραγωγή, ὅσον καί ἡ ὑπ’ αὐτοῦ ἀπό στήθους ἀπαγγελία τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων, κατά τάς ἱερᾶς Ἀκολουθίας τῆς Ἐκκλησίας, ἐγίνετο ἄνετα μέ τήν βοήθειαν τοῦ πλουσίου θησαυροῦ τῆς ἀπεράντου μνήμης του.

Ἡ ψυχολογία διδάσκει ὅτι ἡ μνήμη εἰς τόν ἄνθρωπον λειτουργεῖ εἴτε ἐποπτικῶς (συγκρατοῦσα πλεῖστα ὅσα, ποὺ ἀποκομίζει διά τῆς ὁράσεως, καί ἐντυπώνονται εἰς τήν συνείδησιν), εἴτε μηχανικῶς ἀπομνημονεύει καί ἐνθυμεῖται πολλά ἐνδιαφέροντα - ὀνόματα, χρονολογίας, προσευχές κλπ. Κάποια ἄλλα ἀποστηθίζονται (“παπαγαλιστί” ὅπως λέγεται) – ὅπως ὁρισμοί, κανόνες κλπ. - ἀλλά μέ κριτικήν σκέψιν, διότι ἔχουν λογικήν συνοχήν καί εἱρμόν. Ὑπάρχει δέ καί ἡ λεγομένη ἀγχίνους μνήμη, ποὺ συνδυάζει προσφυῶς κάποια ἐξωτερικά καί συμπτωματικά χαρακτηριστικά στοιχεῖα τῶν ἀπομνημονευομένων ζητημάτων (π.χ. 1789 χρονολογία τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως).

Τοῦ ἁγίου Νικοδήμου ἡ μνήμη εἶναι τόσον εὐρεία καί κριτική πάντοτε (ὄχι μηχανική) εἰς βαθμόν ἀπίθανον. Καί θά πρέπει νά ὁμολογήσωμεν ὅτι εἶναι χαρισματική. Δώρημα τέλειον ἄνωθεν καταβαῖνον ἐκ τοῦ Πατρός τῶν φώτων.

Σπουδαίαν ἀπόδειξιν τῆς ἀκενώτου μνήμης τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου παρέχει πρωτίστως τό ὑπ’ αὐτοῦ γραφέν: “Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον”. Τό ἔγραψεν εὑρισκόμενος εἰς τήν ἐρημόνησον Σκυροπούλαν (ἔναντι τῆς Σκύρου, παρά τήν Εὔβοιαν).

Ἐκεῖ ἐφησυχάζων ἐστερεῖτο ὄχι ἁπλῶς παντός βοηθήματος, ἀπαραιτήτου διά μίαν τοιαύτην συγγραφήν, ἀλλά καί αὐτοῦ τοῦ χάρτου καί τῆς μελάνης, ὅπως ὁ ἴδιος βεβαιώνει.

Ἀφορμήν, διά νά γράψη τό “Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον – περί φυλακῆς τῶν πέντε αἰσθήσεων”, ἔδωκεν εἰς αὐτόν ὁ συγγενής του Μητροπολίτης Εὐρίπου Ἰερόθεος. Τοῦ ἔστειλε μίαν ὡραιοτάτην ἐπιστολήν καί τόν παρεκάλει νά τοῦ ἀπευθύνη, διά τῆς ἐν λόγῳ συγγραφῆς του, τάς ἀναγκαίας συμβουλευτικὰς παραινέσεις, πρός τήν ἀπαραίτητον κατά Χριστόν κατάρτισιν καί τελείωσίν του, μάλιστα ὡς ἐπισκόπου, ὀφείλοντος νά εἶναι πρότυπον κι ὑπογραμμός τῶν πιστῶν κατά πάντα, καί νά εὐαρεστῇ τῷ Θεῷ, ἁγιαζόμενος καί χειραγωγῶν πρός τήν ἁγιότητα τό πεπιστευμένον εἰς αὐτόν ποίμνιον τῆς ἐπισκοπικῆς του εὐθύνης.

Ὅταν ἔλαβε τήν ἐπιστολήν ὁ μοναχός Νικόδημος, εὑρέθη πρό διλήμματος. Πῶς εἶναι δυνατόν ἕνας ἁπλός μοναχός νά προσφέρη συμβουλὰς πνευματικὰς εἰς ἕνα ἐπίσκοπον; Ἐθεωροῦσε προπέτειαν διά τόν ἑαυτόν του, νά τολμήση νά χαράξη κατευθύνσεις ἁγιαστικὰς πρός Ἀρχιερέα, ὁ ὁποῖος μάλιστα, δι’ ὅσων τοῦ ἔγραφεν, ἦτο φανερόν ὅτι εἶχε τήν αὐτομαρτυρίαν τῆς ἀρετῆς καί τήν συναίσθησιν τοῦ ἀγῶνος τοῦ πνευματικοῦ πρός πνευματικὰς ἀναβάσεις τῶν βαθμίδων τῆς χριστιανικῆς “τελειώσεως”.

Μίαν διέξοδον εὕρισκεν ὁ ἱερός Νικόδημος, διά νά ἐκτελέση τήν ἐπιθυμίαν τοῦ συγγενοῦς του ἐπισκόπου καί νά τοῦ γράψη τό αἰτούμενον κείμενον.

Μόνον, ἐάν τό αἴτημα τοῦ ἐπισκόπου ἦτο ἐντολή πρός τόν ταπεινόν μοναχόν –μόνον τότε- θά ἀπετόλμα νά ἀνταποκριθῆ πρός τά κελεύσματα τοῦ Ἱεράρχου. Καί ὑπ’ αὐτό τό πνεῦμα τοῦ ἀπήντησε, μέ βαθυτάτην ταπείνωσιν.

Ὡς ἦτο ἑπόμενον, ἔλαβε καί δευτέραν ἐπιστολήν, εἰς τήν ὁποίαν ὁ Ἐπίσκοπος γράφει: “Καί πάλιν τῷ ἐμῷ ἀδελφῷ Νικοδήμῳ, τήν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι εὐλογίαν, καί τήν τῶν ἀρεσκόντων Θεῷ ἐπίτευξιν”.

Καί βεβαίως συνεμορφώθη· καί ἔγραψε τό ἐν λόγῳ ἐξαίρετον βιβλίον.

Αἱ ἀνταλλαγεῖσαι ἐπιστολαί δημοσιεύονται μετά τόν πρόλογον τοῦ “Συμβουλαίου ἐγχειριδίου”. Εἶναι δέ τέσσαρες τόν ἀριθμόν, ὅλαι ἀξιοθαύμαστα ὑποδείγματα ἐπιστολικῶν κειμένων περισπουδάστων καί ὑψηλοῦ πνευματικοῦ περιεχομένου. 

Ὁ Ἐπίσκοπος γράφει:

- “Τῷ ὁσιοτάτῳ καί ἐλλογίμῳ ἀνδρί, κυρίῳ Νικοδήμῳ τήν παρά τῆς ἐμῆς ταπεινότητος ἐν ἁγίῳ πνεύματι εὐλογίαν καί χάριν ...

“... Οὐκ αἰσχύνομαι ζητῶν συμβουλάς· ἐπείπερ ἀσυμβούλευτος ἄνθρωπος πλοῖόν ἐστιν ἀκυβέρνητον, ὡς ἔτυχε ταῖς φοραῖς, τῶν πνευμάτων ἐκδεδομένων, κατά τόν μέγαν Βασίλειον. Καί ὅλως, ἱερόν τι χρῆμα ἡ συμβουλή, κατά τόν εἰπόντα· γνώμης ἕνωσις, ἀγάπης καρπός, ταπεινοφροσύνης ἀπόδειξις· ἀλαζονεία γάρ δεινή τό μηδενός οἴεσθαι χρήζειν, ἀλλ’ ἐαυτῷ προσέχειν, ὡς μόνῳ τά κράτιστα συμβουλεύσασθαι δυναμένῳ...”.

Καί ὁ μοναχός Νικόδημος ἀπαντᾶ·

-“Τῷ Πανιερωτάτῳ, ἐλλογιμωτάτῳ τε καί Σεβασμιωτάτῳ μοι Δεσπότῃ, ἁγίῳ Εὐρίπου, κυρίῳ Ἱεροθέῳ, τήν δουλικήν προσκύνησιν.

“... Τί τοῦτο πεποίηκας, ὦ θειότατε - ὦ φίλε μοι Δέσποτα; ... Συμβουλὰς αἰτεῖς καί διδασκαλίας, ὁ δεσπότης παρά τοῦ δούλου; Ὁ κεφαλῆς τόπον ἐπέχων, παρά τοῦ τάξιν ἔχοντος τοῦ ποδός; Καί ὁ ἐν τῇ ἐκκλησιαστικῇ ταύτῃ ἱεραρχίᾳ τῆς τῶν τελειωτικῶν ἀρχιερέων λαχὼν διακοσμήσεως, παρά τοῦ τῆς ἐσχάτης λαχόντων τῶν τελειουμένων μοναχῶν;

... Πλήν, δεδόσθω τό μή διδόμενον· καί συγχωρείσθω τό ἀσυγχώρητον. Ἀλλά ποῦ νῦν παρ’ ἐμοί βίβλοι; ποῦ χάρτης; ... Ἐπειδή δέ ἑώρων ἐμαυτόν πιεζόμενον, ἔνθα μέν τῷ προστίμῳ τῆς παρακοῆς ... ἔνθα δέ τῇ παραβάσει τῆς ἐντολῆς λεγούσης· “τῷ αἰτοῦντι σε δίδου” ... ἐκὼν ... ἀέκων ... εἰς τήν ἐκπλήρωσιν τῆς σῆς αἰτήσεως ἔνευσα, ταῖς σαῖς θαρρήσας εὐχαῖς ... Κατά τήν εἰκόνα τῶν ἀναμυρικαζόντων ζώων ... εἰς ἐμαυτόν ὡς ὄιον τε συστραφείς, καί πᾶνθ’ ὅσα δι’ ἀναγνώσεως ἔφθη ἐντυπωθέντα τῷ, κατ’ Ἀριστοτέλη, ἀγράφῳ ἀβακίῳ τῆς ἐμῆς φαντασίας ... ἤ μᾶλλον εἰπεῖν τό τοῦ θείου Δαβίδ, “ἅπερ ἐν τῇ καρδίᾳ μου ἔκρυψα θεῖα λόγια, ὅπως ἄν μή ἁμάρτω (Ψαλ. 118.11) ταῦτά φημι ... τῷ Συμβουλευτικῷ (τούτῳ) ἐνεχάραξα ὅ καί ἀποστέλλω τῇ φερωνύμως Ἱεροθέῳ ψυχῇ σου ...”.

Λαβὼν δέ καί τοῦτο ὁ ἐπίσκοπος Ἱερόθεος ἀνταπαντᾶ: “Καί αὔθις τῷ ἐμῷ ἀδελφῷ Νικοδήμῳ, τήν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι εὐλογίαν, καί τήν τῶν ἀρεσκόντων Θεῷ ἐπίτευξιν.

“Υπτίαις μέν χερσίν ἐδεξάμην, γεγονωμένη δέ τῇ γλώττῃ ἀνέγνων, καί εὐθύμῳ τῇ διανοίᾳ ἐπέγνων, τό πρός ἐμέ σου σοφόν καί μελισταγές σου Συμβουλευτικόν... ὦ φίλτατε συγγενῶν μοι Νικόδημε...”.

Ἐπηκολούθησε δέ καί ἄλλη ἀνταπαντητική ἐπιστολή τοῦ Νικοδήμου πρός τόν Ἐπίσκοπον Ἱερόθεον. Τόν εὐχαριστεῖ διά “τά εἰς διατροφήν καί τά εἰς σκέπην σώματος, τά ὄντως δεσποτικά καί φίλτατα δῶρα τῆς πανιερότητός” του (τρόφιμα καί κλινοσκεπάσματα). Καί ἐπιλέγει• “Ἐγώ δέ τοῦ λοιποῦ μυρίας εὐχαριστίας ἀναπέμψω, τῷ τῶν καλῶν ἁπάντων δωτῆρι Θεῷ, μαθὼν ὅτι εὐάρεστον καί ὠφέλιμον ὁπωσοῦν ἐφάνη” εἰς τόν ἐπίσκοπον τό Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιόν του (τό ὀνομάζει ἁπλῶς Ὑπομνηστικόν ὁ ταπεινόφρων Νικόδημος).

Ὀρθῶς ἔχει ἐπισημανθῆ ὅτι τό ἔργον τοῦτο τοῦ ἱεροῦ Νικοδήμου εἶναι δημιουργία ἐκ τοῦ μηδενός.

Ὁ συγγραφέας ἀναπτύσσει καί κατοχυρώνει ἁγιογραφικῶς τάς θέσεις του. Καί μέ ἁγιογραφικὰς μαρτυρίας καί παραπομπὰς (ἀπό μνήμης) ἐπιβεβαιώνει τάς παρατηρήσεις του. Μετά μίαν γενικήν καί ἐμπεριστατωμένην ἠθικήν ἀνθρωπολογίαν, προβαίνει εἰς διεξοδικήν ἐξέτασιν μιᾶς ἑκάστης τῶν πέντε αἰσθήσεων τοῦ ἀνθρώπου. Καί προβαίνει εἰς παρουσίασιν τῶν ἠθικῶν κινδύνων, ποὺ ἀπειλοῦν τοὺς μή ἐπαγρυπνοῦντας διά τήν διαφύλαξιν τῆς ἠθικῆς των ἀκεραιότητος, ἀπό ἁμαρτωλῶν προσβολῶν προκαλουμένων ἐκ τῶν πέντε αἰσθήσεων. Τό ἁγιογραφικόν λόγιον “ἀνέβη θάνατος διά τῶν θυρίδων” ἀφορᾶ εἰς τάς πέντε αἰσθήσεις μας, ὡς θυρίδας εἰσόδου ἀντιστοίχων πειρασμῶν. Καί τό “Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον” τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, εἰς τά εἰδικά κεφάλαια “περί φυλακῆς τῶν αἰσθήσεων” ὑποδεικνύει τούς καθ’ ἕκαστον αἰσθητήριον ἠθικούς κινδύνους· καί ἀντιστοίχως τούς τρόπους καί τά ὅπλα τῆς καταπολεμήσεως αὐτῶν.

Τό ἐν λόγῳ “Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον” εἶναι ἔργον μιᾶς καταπληκτικῆς μνήμης· ἀλλά βεβαίως καί μιᾶς πλουσίας καί “καθαρᾶς καρδίας”, ἐκ τῆς ὁποίας ἐπήγαζον “καινά καί παλαιά” θεῖα λόγια καί σωτήρια.

Ὁπωσδήποτε ὅμως ἕνα ἔργον τόσον περιεκτικόν καί τόσον βαθύ, μολονότι ἐγράφη ἀπό μνήμης, εἶναι βέβαιον ὅτι ὀφείλεται ἐν πολλοῖς εἰς τόν θεῖον φωτισμόν τοῦ συγγραφέως του. Δέν θά τό ὀνομάσωμεν θεόπνευστον, διότι ὁ ὅρος αὐτός κυριολεκτεῖται μόνον εἰς τά βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς· ἀλλά θά ὁμολογήσωμεν τό τοῦ Εὐαγγελίου· ὅτι πᾶς γραμματεύς μαθητευθεὶς εἰς τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ... ἐξάγει ἐκ τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ καινά καί παλαιά” (Ματθ. 13.52). Καί οἱ “ὑπό Πνεύματος Ἁγίου ἀγόμενοι” (Ρωμ. 8.13) καί βιοῦντες τήν ἁγιότητα, διαθέτουν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν ταμεῖον γνώσεως τῆς ἀληθείας, καί μίαν ἀμεσότητα καί σύνδεσμον ἐπαφῆς μέ τά θεῖα ρήματα ζωῆς αἰωνίου, φερόμενα διά στόματος καί διά τοῦ λόγου αὐτῶν, ὡς ἀπό πηγαίας μνήμης.

Ὀρθῶς, ἑπομένως, ὑποστηρίζεται – καί ὁμολογεῖται περί τοῦ ἁγίου Νικοδήμου - ὅτι εἰς τά συγγραφικά ἔργα του ὑπῆρξε κένωσις ἐκ βάθους τῶν θησαυρισμάτων τῆς ἁγίας του καρδίας” (Θ.Μ. Διονυσιάτου “Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης”, β΄ ἔκδ. σελ. 164). 

Ἕτερος δέ συγγραφεύς (Ὀνούφριος Ἰβηρίτης· βλ. αὐτόθι σελ. 157) βεβαιώνει περί τοῦ ἁγίου μας ὅτι· “εἰς τοιοῦτον ἤλασε μνήμης, ὥστε καί ὅλα κεφάλαια ἀπεστομάτιζε τῆς Γραφῆς, ρητῶν ἐδάφιά τε καί σελίδας καί πλείστας μαρτυρίας τε καί γνώμας Πατέρων, ὧν καί τούς τόπους τῶν λόγων καί τόμων ἀνεπισφαλῶς ἐκ μνήμης ἐγίγνωσκε”. Προσθέτομεν δ’ ἡμεῖς ὅτι καί Ἀρχαίων Ἑλλήνων Συγγραφέων ἀποσπάσματα πολλά ἀπό μνήμης παρέθετε.
Καί ταῦτα μέν ἀπό μόνου τοῦ μνημονευθέντος συγγράμματος τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου “Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον”, περί τῆς μνήμης αὐτοῦ.

Καταπληκτική ὅμως ὑπῆρξε καί ἡ περί τήν λειτουργικήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν μνήμη τοῦ Ἁγίου. Καί ἰδού ὡς χαρακτηριστικόν παράδειγμα ἕνα περιστατικόν τῆς ἀπεράντου μνήμης του. Εἶναι γνωστόν εἰς τό Ἅγιον Ὄρος. Ἐπιμαρτυρεῖται δέ καί ὑπό τοῦ ἀλήστου μνήμης Ἀλεξάνδρου Μωραϊτίδου (βλ. τόμον “Μέ τοῦ βορηᾶ τά κύματα”). Καί ἔχει ὡς ἑξῆς· ἐν ἡμέρᾳ Μεγάλου Σαββάτου, ἐκκλησιαζόμενος εἰς τόν Ναόν τοῦ Πρωτάτου, παρεκλήθη νά ἐκτελέση χρέη ἀναγνώστου, μετά τήν μικρὰν εἴσοδον. Εἶχεν ὅμως σκοπίμως ἀποκρυβῆ τό βιβλίον τοῦ Τριωδίου· καί ἦτο ἡ ὥρα τῆς ἀναγνώσεως τῶν Προφητειῶν. Ὁ ὑπεύθυνος Τυπικάρης – διά νά τεθῆ ὑπό δοκιμασίαν ἡ περιλάλητος μνήμη τοῦ μοναχοῦ Νικοδήμου - ἀπηυθύνθη πρός αὐτόν διά τήν κάλυψιν τοῦ κενοῦ - καί τόν παρώτρυνε νά ἀπαγγείλη τά προβλεπόμενα ἀναγνώσματα, τά ὁποῖα σημειωτέον ἦσαν μακρότατα καί πολυάριθμα, κατά τό ἁγιορειτικόν Τυπικόν. Ἀνυποψίαστος ὁ ἅγιός μας ἀρχίζει νά ἀπαγγέλλη, τήν μίαν μετά τήν ἄλλην, τάς ὡρισμένας προφητείας, ἀπό στήθους, χωρίς βιβλίον, ὑπό τά ὄμματα καί τόν θαυμασμόν τῶν μοναχῶν, εἰς διάρκειαν μιᾶς ὁλοκλήρου ὥρας, ἄνευ τῆς παραμικρᾶς δυσκολίας ἤ διακοπῆς! Θαῦμα μνήμης! Δῶρον Θεοῦ ἀναμφιβόλως. Καί καρπός τοῦ ζήλου καί τῆς λιπαρᾶς μελέτης τῶν λειτουργικῶν κειμένων ὑπό τοῦ Ἁγίου· καί τῆς οἰκειώσεως αὐτοῦ μέ τά ἐν τῷ ναῷ τελούμενα καί ψαλλόμενα καί ἀναγινωσκόμενα.

Συνιστᾶται βεβαίως, ὡς ἀσφαλέστερον, τό ἀπό διφθέρας ψάλλειν καί ἀναγινώσκειν τά ἱερά κείμενα. Ἀλλά οἱ ζηλωταί ἐργάται τῆς Ἐκκλησίας ἀποκτοῦν πολλάκις ἱκανήν οἰκείωσιν πρός τά ἱερά κείμενα. Ὄχι διά νά τά διατρέχουν ἀσυναισθήτως, χωρίς ψυχικήν συμμετοχήν, καταβροχθίζοντες πολλάκις λέξεις καί φράσεις τοῦ κειμένου, ὅπως πολλάκις συμβαίνει, ἀλλά διά νά ἐκχύνεται καρδία καί γλῶσσα εἰς αὐθόρμητον “ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ” πρός τόν Θεόν λατρείαν.

Ὅσοι καί εἰς τάς ἡμέρας μας ἔχουν τοιαύτην οἰκείωσιν, μικρὰν ἤ μεγάλην, πρός τά ἱερά κείμενα τῆς λειτουργικῆς πράξεως τῆς Ἐκκλησίας μας, μποροῦν νά κατανοήσουν τό θαῦμα τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου.

Καί ἐν πάσῃ περιπτώσει, κατά τό Ἀριστοτελικόν λόγιον· “οὐδέν ἐν τῷ νοΐ, ὅ μή πρότερον ἐν τῇ αἰσθήσει” ἡ ἀποθησαύρισις εἰς τήν μνήμην τοῦ Ἁγίου τόσου πλούτου ἁγιογραφικῶν, ἁγιοπατερικῶν, θεολογικῶν καί ἐν γένει ἐκκλησιαστικῶν κειμένων ἐξηγεῖ τήν ἄνεσιν τῆς ἀπομνημονεύσεως πλείστων ἐξ αὐτῶν, τοῦ Κυρίου πάντως συνεργοῦντος. Λόγιος Ἁγιορείτης, ἱστορήσας τά κατ’ αὐτόν, ἀποφαίνεται ὅτι “ὅλην τήν Ὀρθόδοξον πνευματικότητα ἀπομάξας ἐν τῇ θείᾳ του ψυχή ὁ Νικόδημος, ἔμαθε τήν θεωρίαν διά τῆς πράξεως, καταστήσας ἑαυτόν σκεῦος ἱερόν, ἐν τῷ ὁποίῳ ἀπέθεσε τό ἄρωμα τῆς θείας γνώσεως, ἥν καί ἐξεκένωσεν εἰς τό “Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιόν” του. Ἐπιτυχές καί χαρακτηριστικόν σχόλιον (Θεοκλήτου Διονυσιάτου).

Θά σταθῶμεν ἰδιαιτέρως εἰς τό ἐξαίρετον σύγγραμμα τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου “Ἑορτοδρόμιον”. Περιέχει τήν ἑρμηνείαν τῶν ἀσματικῶν Κανόνων τῶν Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν. Ἡ ὕλη τοῦ βιβλίου εἶναι πολυμερής· θεολογική, φιλολογική καί πραγματολογική. Δέν πρόκειται περί μεταφράσεως ἁπλῶς· ἀλλά ἑρμηνείας τῶν Κανόνων εἰς βάθος καί πλάτος. Οἱ ἐπιφανεῖς ποιηταί αὐτῶν Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί Κοσμᾶς ὁ μελωδός ἔγραψαν εἰς τήν ἀρχαίαν ἑλληνικήν γλῶσσαν τά ἔργα των. Καί οἱ ἐπιχειρήσαντες τήν ἐξήγησιν αὐτῶν παλαιοί ἑρμηνευταί, ὁ εἷς ἀνώνυμος καί ὁ ἕτερος, ὁ Θεόδωρος ὁ καλούμενος Πτωχοπρόδρομος, χρησιμοποιοῦν γλωσσικόν ἰδίωμα ἀπρόσιτον εἰς τούς πολλούς. Διά τοῦτο ὁ ἅγιος Νικόδημος μεταφέρει τά νοήματα αὐτῶν εἰς τό κοινόν γλωσσικόν ἰδίωμα, πρός ὑποβοήθησιν τῶν μελετώντων καί τῶν ψαλλόντων τούς Κανόνας ἵνα “γινώσκωσιν ἅ ἀναγινώσκουσι” καί ψάλλουσιν ἐπ’ ἐκκλησίας.

Ἀλλ’ ὁ ἡμέτερος συγγραφεύς Νικόδημος ἐκτείνει εἰς ὑπερεπτακόσιας σελίδας μεγάλου σχήματος, ἐμπλουτίζων τάς ἑρμηνείας του μέ ἐκτενῆ καί πολύπλευρον σχολιασμόν, ἐκ τοῦ ὁποίου καταφαίνεται τόσον ἡ πολυμάθεια αὐτοῦ, ὅσον καί ἡ ἀποθησαυρίσασα τάς ἀνεξαντλήτους παρατηρήσεις του ἀπέραντος μνήμη του.

Ἐπεσημάναμεν εἰς τό προοίμιον τοῦ ἔργου τοῦ τήν πληροφορίαν του, λέγοντος ὅτι “καί σημειώσεις διαφόρους ἐποιήσαμεν, κατά τήν συνήθειαν μας”, ὅπερ σημαίνει ὅτι εἶχεν ἐν χρήσει τήν ἀποδελτίωσιν τῶν ἀξισημειώτων στοιχείων ἐκ τῶν ἐρευνῶν καί μελετῶν του. Ὄντως ἐπιστημονική τακτική, ἐκ τῆς ὁποίας καί πέραν τῆς ὀξείας μνήμης του ἐπορίζετο τήν ὕλην τῶν συγγραφῶν του καί ἐξ ἄλλων πηγῶν καί συγγραμμάτων, ἐκ τῶν ὁποίων ἀντλῶν ὡλοκλήρωνε τήν ἔρευνάν του.

Ὅθεν καί τό λεξικόν τοῦ Σουΐδα ἔχει ὑπ’ ὄψει εἰς τάς ἑρμηνείας του, καί ἀπό τόν Ἰωάννην Ζωναρᾶν συμπληρώνει ὡρισμένα κενά, καί εἰς τόν Μέγαν Βασίλειον καί τόν Γρηγόριον Νύσσης καί πολλούς ἄλλους ἐπωνύμους παραπέμπει. Ἀποδεικνύεται δέ ἐνήμερος ἀπό φιλολογικῆς πλευρᾶς ἑρμηνευτής, καί ἐκ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί ἐκ πλείστων ἄλλων κειμένων, μάλιστα κωδίκων καί χειρογράφων, ἐπικουρούμενος, κατόπιν ἐνδελεχοῦς ἐρεύνης τῶν εἰς τάς Ἱερᾶς Μονάς τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀποκειμένων τοιούτων θησαυρῶν.

Καταγράφων δέ εἰς τάς ὑποσημειώσεις του καί τούς ἐπί ταῖς ἑορταῖς - Δεσποτικαῖς καί Θεομητορικαῖς – χειρογράφους λόγους Ἁγ. Πατέρων καί ἄλλων λογίων ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν, καί ὑποδεικνύων τόν τύπον ἔνθα ἀπόκεινται, παραπέμπει ἁρμοδίως καί ἄλλους ἑρμηνευτὰς καί μελετητὰς πρός τάς πηγὰς τῆς ἐρεύνης.
Γράφει χαρακτηριστικῶς: “Σύν αὐτοῖς προσκαλῶ καί ἐγώ..., ὁ συνερανίσας τήν ἑρμηνείαν (τῶν Κανόνων) καί ταύτην ἐξηγήσας εἰς τήν ἁπλῆν γλῶσσαν, ἅπαντας τοὺς ὀρθοδόξους Χριστιανούς, ἱερωμένους τε καί λαϊκούς, ... ἰδιώτας ὁμού καί τῆς Ἑλληνικῆς παιδείας ἐμπείρους” εἰς τήν ἀντίστοιχον μελέτην, “πάντας γάρ αὕτη ὠφελεῖ, πάντας εὐεργετεῖ, καί πᾶσι δωρεῖται τά ἑαυτῆς χαρίσματα” (Ἑορτοδρόμιον σελ. κε’).

Εἶπεν ὁ Κύριος∙ “παντί τῷ ἔχοντι δοθήσεται καί περισευθήσεται, ἀπό δέ τοῦ μή ἔχοντος, καί ὅ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ’ αὐτοῦ” (Ματθ. 25.29). Δηλ. Ὅποιος ἐργάζεται καί κοπιᾶ καί ἀξιοποιεῖ τά τάλαντα ποὺ τοῦ ἔδωσεν ὁ Θεός, θά εὐλογηθῆ καί περαιτέρω εἰς τήν προσπάθειαν καί τά ἔργα του. Ὅποιος ὅμως στερεῖται αὐτοῦ τοῦ ζήλου, θά ἀχρηστεύση ἐν τέλει καί ὅ,τι, στοιχειῶδες ἔστω, θετικόν στοιχεῖον ὑπάρχει μέσα του.

Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ηὐλογήθη παρά Θεοῦ. Καί ἔλαβε τήν δωρεάν τῆς ἐξαιρέτου μνήμης ὡς θεόσδοτον κεφάλαιον. Εἰργάσθη καί ὁ ἴδιος μετά ζήλου. Καί τό τάλαντόν του ηὐξήθη εἰς “τριάκοντα καί ἑξήκοντα καί ἑκατόν” καρπούς καί παραγωγήν ἔργων περισπουδάστων καί θαυμαστῶν (Ματθ. 13.8).

Ἡ Ἐκκλησία τόν τιμᾶ. Τόν ἀνεκήρυξεν ἅγιον (1955). Ὁ ὁμιλῶν πρός ἡμᾶς εἶναι ὁ πρῶτος, κληθεὶς ὑπό τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Σπυρίδωνος, νά κηρύξη περί αὐτοῦ κατά τόν ἑσπερινόν καί κατά τήν Θείαν Λειτουργίαν, ἐν Ἀθήναις, εἰς τόν πρῶτον ἑορτασμόν τῆς μνήμης του, ὀργανωθέντα ὑπό τοῦ μακαριστοῦ Ναξίου Καθηγητοῦ Στυλιανοῦ Κορρέ, εἰς τό φερώνυμον τοῦ ἁγίου μας νότιον κλίτος τοῦ Ἱ. Ναοῦ τῆς Ἁγίας Βαρβάρας Πατησίων. Εἰς τήν ἐνορίαν αὐτήν ὑπάγεται πολυάριθμος ναξιακή παροικία, ἡ ὁποία καί συνεχίζει τόν κατ’ ἔτος πανηγυρισμόν τοῦ Ἁγίου.

Ἔχουν γραφῆ δύο ἀσματικαί ἱεραί ἀκολουθίαι τοῦ Ἁγίου. Μία ἁγιορειτική καί μία Ναξιακή. Ἡ πρώτη (τοῦ ὑμνογράφου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας Γερασίμου Μικραγιαννανίτου) τόν ὑμνολογεῖ ὡς ἀγλάϊσμα καί κλέος τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἡ δευτέρα ἐποιήθη ὑπ’ ἐμοῦ καί ψάλλεται εἰς Νάξον καί ὅπου ἀλλαχοῦ τελεῖται Ναξιωτική πανήγυρις τοῦ Ἁγίου. Τήν ἐξετύπωσεν ἡ Ἑταιρεία Κυκλαδικῶν Μελετῶν, μερίμνῃ τοῦ τότε προέδρου αὐτῆς Στυλιανοῦ Κορρέ, ὁ ὁποῖος τήν ἔκρινε καί τήν ἐνέκρινεν ὡς Καθηγητής τῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Καί ἡ ἀπόφανσίς του ἦτο· “Μακάρι καί ἕνας φιλόλογος μαθητής μου νά ἦτο ἐφάμιλλος τοῦ συγγραφέως καί ποιητοῦ τῆς Ἀκολουθίας. Ἀλλά χαίρω καί συγχαίρω διότι ὁ π. Νικόδημος εἶναι Νάξιος”. Αἰωνία του ἡ μνήμη.

Περί τό τέλος τοῦ ἐκτενοῦς βιβλίου του “Ἑορτοδρόμιον” ὁ ἅγιος Νικόδημος διαθέτει 36 σελίδας μεγάλου μεγέθους, διά νά παρουσιάση ἕνα πρωτότυπον καί “πλατύτατον” - ὅπως τόν χαρακτηρίζει - “τοπολογικόν” πίνακα τῶν περιεχομένων. Ἀπό τῆς πλευράς του ὁ συγγραφεύς ἐπισημαίνει τά “ἀξιομνημόνευτα” ὑπομνηματισθέντα εἰς τό βιβλίον του, ἐνῶ ἐξ ἄλλου βοηθεῖ μεθοδικῶς τήν μνήμην τοῦ ἀναγνώστου εἰς τήν εὕρεσιν τῶν ἑρμηνευτικῶν καί πραγματικῶν σχολίων του.

Ἐπιγράφει τόν πίνακα τοῦτον “κατ’ Ἀλφάβητον”. Εἰς ἑκάστην δέ κατ’ ἀλφάβητον παρατιθεμένην ἔννοιαν ἐπισυνάπτει τάς συναφεῖς παραγράφους τῶν ἐπί μέρους παρατηρήσεων καί ἀναλύσεών του.

Οὕτως ὁ εὐνοηθεὶς παρά Θεοῦ εἰς τό ἀσύγκριτον μνημονικόν του συμπαρίσταται εἰς τόν μετριωτέρας ἤ ἀσθενοῦς μνήμης ἀναγνώστην του, πρός ἀνεύρεσιν τῶν ἀπορουμένων. Συμπαθής ὁ ἅγιός μας πρός τούς ἀναγνώστας του.

Καί ὁ ὁμιλῶν ἐπικαλεῖται τήν εὐλογίαν του πρός διατήρησιν ἀκμαίας τῆς μνήμης μου, καί κατά τά ἔτη τῆς πρεσβυτικῆς μου ἡλικίας, ἵνα ὑμνῶ τόν Θεόν καί διακονῶ τήν Ἐκκλησίαν, καί καλλιεργῶ τά Ἱερά Γράμματα ἀναπέμπω δέ καί πρός Αὐτόν τάς ταπεινὰς ὠδὰς μου, ὡς ὑμνογράφος.

http://www.agiazoni.gr