ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ: 10149 - Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Srđan Pirivatrić στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

Παρασκευή 26 Ιανουαρίου 2018

10149 - Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Srđan Pirivatrić στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

Srđan Pirivatrić

Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου Βυζαντινών Σπουδών της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών

Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία.

Περίληψη της Εισήγησης:

Στην παλαιότερη ιστοριογραφία είναι γενικώς δεκτό ότι με την πράξη της Ενδεμούσας Συνόδου του Οικουμενικού Πατριάρχου – την λεγόμενη «Ανάθεμα του Καλλίστου» - αφορίστηκαν από την οικουμενική εκκλησιαστική κοινότητα ο βασιλιάς Ντουσάν, ο πατριάρχης Ιωαννίκιος και ο ανώτερος κλήρος του θρόνου του Πεκίου. Η απόφαση πάρθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης πατριαρχίας του, από τον Ιούνιο του 1350 έως το καλοκαίρι του 1354, ουσιαστικά ως τον Απρίλιο του 1353. Η κατάσταση όσον αφορά τις σχέσεις των δύο εκκλησιών, των θρόνων της Κωνσταντινουπόλεως και του Πεκίου, ήταν κατάσταση σχίσματος. Η έρευνα αυτού του πολύ σημαντικού γεγονότος παρουσιάζει δυσκολίες λόγω των περιορισμένων πρωτογενών πηγών. Η πράξις του Οικουμενικού Πατριαρχείου η σχετική με τον αφορισμό του βασιλιά Ντουσάν δεν σώθηκε, οι σύγχρονοι βυζαντινοί ιστορικοί δεν αναφέρουν αυτό το γεγονός, ούτε σώθηκε το έγγραφο του πατριαρχείου σχετικό με την οριστική επανένωση των δύο Εκκλησιών το 1375. Σώθηκαν το έγρραφο συμφιλίωσης του Δεσπότη Ούγκλεσα με το Πατριαρχείο από το Μαρτίου του 1368, και η συνοδική πράξις του Πατριαρχείου για την εκκλησιαστική ένωση με την περιοχή του Ούγκλεσα από το Μαΐο του 1371, ενώ μερικά ίχνη αυτού του γεγονότος έμειναν στις ολιγάριθμες και ανεπαρκείς σερβικές πηγές, μεταξύ των οποίων σημαντικότερη είναι ο λεγόμενος Δεύτερος Συνεχιστής του Αρχιεπισκόπου Δανιήλ. Σκοπεύουμε να αναδείξουμε, όσο είναι δυνατόν, τη σημασία των εγγράφων από τα αρχεία του Αγίου Όρους για την έρευνα του αναθέματος του Πατριάρχου Καλλίστου γενικά, ιδιαίτερα για το πρόβλημα χρονολογίας της και για το πρόβλημα του περιεχομένου της χαμένης συνοδικής πράξις.

Το ανάθεμα του Καλλίστου βρίσκεται σε στενότερη σχέση με το πρόβλημα του τίτλου του Ντουσάν και του χαρακτήρα της βασιλείας του, δηλαδή με την στάση των κρατικών και εκκλησιαστικών αρχών της Κωνσταντινούπολης προς την ανακήρυξη και στέψη του Ντουσάν ως βασιλέα Σερβίας και Ρωμανίας. Οτάν δημοσιεύθηκε η απόφαση για τον αφορισμό, το γεγονός αυτό έπρεπε να κοινοποιηθεί και στο Άγιον Όρος, όπου όλα τα μοναστήρια, δεδομένου ότι ανήκαν στην πνευματική δικαιοδοσία του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, θα έρχονταν σε δύσκολη θέση απέναντι στον βασιλιά Ντουσάν, ο οποίος από το τέλος του 1345 ήτανε δεσπότης του Αγίου Όρους και ευεργέτης των πολλών εκεί μοναστηριών. Η απουσία εγγράφων του Ντουσάν προς τα αγιορείτικα μοναστήρια μετά τον Ιούνιο του 1352 δίνει ένα ασφαλές terminus post quem για την εξάλλου άγνωστη πίο ακριβής η ημερομηναία του αφορισμού. Αυτή επίσης επιτρέπει να υποθέσουμε παύση της κοινωνίας των Ιερών Μονών με τον Ντούσαν και της μνημόνευσης του στις ιερές ακολουθίες. Είναι γνωστή μία προσπάθεια γεφυρώσεως του χάσματος το 1363 όταν ο Πατριάρχης Κάλλιστος μετέβη αυτοπροσώπως στην αυλή της βασίλισσας Γιέλενας στις Σέρρες, όπου και πέθανε υπό ανεξήγητες συνθήκες, συμβάν που εμπόδισε αυτή τη φορά την επίτευξη της ένωσης των δύο εκκλησιών. Η επιστροφή της περιοχής του Ούγκλεσα στη δικαιοδοσία της Κωνσταντινοπόλεως άρχισε το 1368 και είχε ολοκληρωθεί ήδη τον Μάιο το 1371. Με τον θάνατο του Δεσπότη Ούγκλεσα στον ποταμό Έβρο το φθινόπωρο 1371 μειώθηκε και η επίδραση των Σέρβων στο Άγιον Όρος. Ακριβώς από το Άγιον Όρος ξεκίνησε η αποστολή του Γέροντος Ησαΐα του Χιλανδαρινού σε μια πρόσπαθεια να τερματιστεί το σχίσμα και να καταργηθεί ο αφορισμός, κάτι το οποίο τελικά έγινε στης 3 Οκτωβρίου 1375, 3 ακριβώς την ημέρα της μνήμης του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, όταν οι εκπρόσωποι του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανέγνωσαν συγχωρητική ευχή στον κεκοιμημένο βασιλιά Ντουσάν πάνω από τον τάφο του στην Πριζρένη.

http://www.agioritikiestia.gr