3539 - Άγιον Όρος και Ευρώπη

Tοῦ Ἀρχιμ. Πλακίδα Deseille

Οἱ ἱστορικοὶ τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ συχνὰ λέγουν ὅτι οἱ μοναχοὶ δημιούργησαν τὴν Εὐρώπη. Χωρὶς ἀμφιβολία, ἔχουν στὸ νοῦ τους ἰδιαίτερα τὴν πολιτιστικὴ καὶ μορφωτικὴ δράση τῶν πρώτων μοναχῶν στὴ νότιο καὶ κεντρικὴ Γαλλία, τὼν Κελτῶν καὶ Ἀγγλοσαξόνων μοναχῶν, ποὺ διέδωσαν τὸ Εὐαγγέλιο στὴν βορειοδυτικὴ Εὐρώπη κατὰ τὸν 7^ο καὶ 8^ο αἰῶνα, τῶν Βενεδικτίνων καὶ Κιστερσιανῶν, οἱ ὁποῖοι ἐξάσκησαν μία ἀξιόλογη ἐπίδραση ὣς καὶ τὰ τέλη τοῦ 12^ου αἰῶνα.

Ὅμως ὁλόκληρη αὐτὴ ἡ ἐξωτερικὴ δραστηριότητα ἐκπορευόταν ἀπὸ μιὰ μυστικὴ πηγή, ποὺ ἦταν ἡ ἔντονη ἐσωτερικὴ ζωὴ ἐκείνων τῶν μοναχῶν: «Ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν» (πρβλ. Ματθ. ϛ´ 33). Ἂν τὰ μοναστήρια εἶχαν μιὰ τέτοια ἀκτινοβολία, ἂν ἡ μεσαιωνικὴ Εὐρώπη ἀποτέλεσε, χάρη σ’ αὐτά, μιὰ ἐξαιρετικὴ ἑστία πολιτισμοῦ, ἐμποτισμένη μὲ τὶς ἀξίες τοῦ Εὐαγγελίου, δὲν εἶναι, κατ’ ἀρχήν, ἐπειδὴ ἐκεῖνοι οἱ μοναχοὶ ἀντέγραψαν χειρόγραφα τοῦ Βιργιλίου καὶ τοῦ Ὀβιδίου, ἄνοιγαν σχολεῖα, ἔχτιζαν ρωμανικὲς βασιλικὲς καὶ σμίλευαν θαυμαστὰ ἔργα χρυσοχοΐας, ἀλλ’ ἐπειδὴ σὲ ἀναρίθμητα μοναστήρια οἱ ἄθρωποι ἐπεζήτησαν νὰ κυριαρχήσουν στὰ πάθη τους, νὰ ἐμποτιστοῦν μὲ τὸ πνεῦμα τῶν Μακαρισμῶν, φθάνοντας ἔτσι σ’ αὐτὴ τὴν μυστηριώδη εἰρήνη τῆς καρδιᾶς, ποὺ καμιὰ τεχνικὴ καὶ καμιὰ ἐπιστήμη δὲν μπορεῖ νὰ παράσχει. «Στέριωσε στὴν ψυχή σου τὴν εἰρήνη καὶ χιλιάδες θὰ σωθοῦν γύρω σου», ἔλεγε ἕνας μεγάλος μοναχὸς τοῦ περασμένου αἰῶνα.

Τὸ γεγονὸς αὐτὸ μπορεῖ νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ ἀντιληφθοῦμε τὴν ἁρμόζουσα θέση καὶ τὸν ρόλο τοῦ Ἁγίου Ὄρους μέσα στὴν Εὐρώπη ποὺ οἰκοδομεῖται σήμερα. Θὰ ἦταν τελείως λάθος, ὅσον ἀφορᾶ στὴν σημασία καὶ στὴν σπουδαιότητα τοῦ Ἁγίου Ὄρους, νὰ τὸ δοῦμε σὰν ἕναν ἀξιοθαύμαστο χῶρο διατηρήσεως τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ, ἕνα μουσεῖο περιωπῆς ποὺ ἀνακαλεῖ ἕνα νεκρὸ παρελθόν. Τὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι, πρὶν ἀπ’ ὅλα, μὲ τὸν ἀριθμὸ τῶν μοναστηριῶν του, μὲ τὴν ζωὴ ποὺ ξαναγεννιέται σ’ αὐτὸ σέ κάθε σημεῖο, μὲ τὴν πίστη τῶν μοναχῶν του νὰ κρατήσουν ζωντανὴ μιὰ παράδοση περισσότερο ἀπὸ χιλιόχρονη, μἐ τὴν καταφανῆ ἁγιότητα πολλῶν ἀπὸ αὐτοὺς, τὸ σπουδαιότερο πνευματικὸ κέντρο της Εὐρώπης.

Πνευματικὴ παράδοση

Στὴν διάρκεια τῶν περασμένων αἰώνων ἡ ἀκτινοβολία τοῦ Ἁγίου Ὄρους φώτισε ἰδιαίτερα τὴν Ἑλλάδα καὶ τὶς Βαλκανικὲς καὶ σλαβικές χῶρες. Σήμερα, ὅμως, σὲ μιὰ Εὐρώπη ὅπου τὰ σύνορα γίνονται περισσότερο εὐκολοδιάβατα, πολλοὶ Δυτικοὶ ἀνακαλύπτουν ὅτι ἡ πνευματικὴ παράδοση τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἶναι οὐσιαστικὰ ὅμοια μ᾽ ἐκείνη στὴν ὁποία ζοῦσαν οἱ δικοί τους Πατέρες, ἰδιαίτερα οἱ ἀρχαῖοι μοναχοὶ τῆς Δύσεως, τὴν ἐποχή κατὰ τὴν ὁποία τά σχίσματα καὶ οἱ διαιρέσεις δὲν εἶχαν ἀκόμη τραυματίσει τὴν πνευματικὴ ἑνότητα τῆς Εὐρώπης. Καθὼς ἔρχονται ὡς προσκυνητὲς στὸ Ἅγιον Ὄρος, ξαναβρίσκουν τὶς ρίζες τῆς δικῆς τους παιδείας καὶ τοῦ δικοῦ τους πολιτισμοῦ. Ξαναβρίσκουν ἐδῶ τὶς ἀξίες αὐτὲς πού, αὐτὲς μόνο, μποροῦν νὰ ξαναδώσουν δημιουργικὴ ὤθηση σὲ μιὰ Εὐρώπη ποὺ συνειδητοποιεῖ τραγικὰ τὸ τεράστιο πνευματικὸ κενὸ τὸ ὁποῖο ἄφησε ἡ τεχνολογικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη, ἡ ὁποία, πολὺ συχνά, δὲν προσανατολιζόταν πρὸς κανένα ὑπερβατικὸ τέλος. Ἂν ἡ Εὐρώπη δὲν ξαναβρεῖ τὶς ἀξίες αὐτές, θὰ ἀπειλεῖται ἀναπόφευκτα ἀπὸ ἐσωτερικὴ ἀποσύνθεση ποὺ θὰ τὴν ἀφήσει χωρὶς ἐφόδια μπροστά στό μέλλον, ἀνίκανη νὰ παίξει τό ρόλο ποὺ τῆς ἁρμόζει σέ ἕναν κόσμο ὅπου μόνον ἡ πνευματικὴ καὶ μορφωτικὴ ἀκτινοβολία θὰ μπορέσει νὰ ἀντισταθμίσει τὴν αὐξανόμενη δημογραφικὴ μείωσή της.

Ἰδιαίτερα, τὸ Ἅγιον Ὄρος μπορεῖ νὰ συνεισφέρει στὴν ἀπόκτηση ἀπὸ τὴν Εὐρώπη μεγαλύτερης συνείδησης αὐτοῦ ποὺ πρέπει νὰ εἶναι ἡ δική της προσφορὰ στὸ πλαίσιο τῶν μεγάλων παγκόσμιων πολιτισμῶν, δηλαδὴ τό νόημα τοῦ προσώπου καὶ ἡ ἀντίληψη μιᾶς κοινωνίας προσωποκρατικῆς.

Πράγματι, οἱ ἀνθρώπινες κοινωνίες σήμερα κυμαίνονται γενικὰ μεταξὺ δύο προτύπων μοντέλων ἐξ ἴσου ἀπατηλῶν. Εἴτε κυριαρχεῖ ἕνας φιλελευθερισμός, στὸν ὁποῖο ἡ ἐπιβίωση τοῦ ἀτομικοῦ καὶ συλλογικοῦ συμφέροντος δὲν γνωρίζει ἄλλους περιορισμοὺς παρὰ μόνον αὐτοὺς ποὺ ἐπιβάλλει ὁ φόβος τοῦ συμβιβασμοῦ τοῦ ἴδιου αὐτοῦ συμφέροντος, ἄν προσκρούσει στὰ ἐνδιαφέροντα ἰσχυροτέρων ἀτόμων ἢ ὁμάδων. Τότε ἡ κοινωνία κινδυνεύει νὰ μεταμορφωθεῖ σὲ ζούγκλα, ὅπου ἐπικρατεῖ τὸ δίκαιο τοῦ ἰσχυροτέρου καὶ ὅπου ἡ ἀφθονία τῶν καταναλωτικῶν «ἀγαθῶν», μὲ τὴν ἀπουσία κάθε ὑψηλότερου ἰδανικοῦ, πνίγει τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλοῦ ἐπιβάλλεται ἕνας ὁλοκληρωματισμὸς ποὺ ὑποτάσσει τὰ ἄτομα -μὲ τὴν αὐταρχικότητα καὶ τὴν βία- σ’ ἕνα καθεστὼς τοῦ ὁποίου τὶς ἀπαιτήσεις δὲν ἀναλαμβάνει ὁ καθένας καὶ τὸ ὁποῖο, γιὰ νὰ ἐκπληρώσει τοὺς σκοπούς του, δὲν διστάζει νὰ καταπατήσει τὰ δικαιώματα τοῦ προσώπου· αὐτὸ κατασκευάζει ἕναν κόσμο περισσότερο ἀπάνθρωπο ἀπὸ τὸν προηγούμενο.

Πολιτεῖες ἁρμονίας

Ὁ προσκυνητὴς ποὺ ἐπισκέπτεται τὰ μεγάλα μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀνακαλύπτει ἐκεῖ, παρὰ τὴν ἔνταση καὶ τὶς δυσκολίες ποὺ καμιὰ ἀνθρώπινη ὁμάδα δὲν μπορεῖ νὰ ἀποφύγει, πολιτεῖες ἁρμονίας ὅπου ἡ ἑνότητα τῆς ὁμάδας δὲν προσβάλλει τὴν ἀκεραιότητα καὶ τὴν αὐθεντικὴ πληρότητα τῶν ἀνθρώπων ποὺ τὴν ἀποτελοῦν. Ἡ σταθερότητα παρομοίων κοινωνιῶν διὰ μέσου τῶν αἰώνων, ἡ ἱκανότητά τους νὰ ξαναγεννιοῦνται μετὰ ἀπὸ περιόδους παρακμῆς θὰ μποροῦσαν νὰ θεωρηθοῦν θανάσιμες, μᾶς προβληματίζουν πολὺ περισσότερο, καθὼς οἱ συντελεστὲς ἀποσυνθέσεως -διαφορὰ ἡλικίας, παιδείας, καταγωγῆς, γένους- δὲν ἀπουσιάζουν. Τὸ Ἅγιον Ὄρος δὲν προβάλλει ἁπλῶς τὴν ἐλπίδα ἑνὸς καινούργιου κόσμου ἢ μιᾶς πολιτικοκοινωνικῆς «ἀλλαγῆς», δὲν μιλάει μόνο γιὰ κάποια θεωρία. Μᾶς χαρίζει τὸ βίωμα, τὴν ζωντανὴ ἐμπειρία. Μᾶς ὑποδεικνύει σαφέστατα ὅτι μιὰ πραγματικὴ «ἀλλαγή» στὶς ἀνθρώπινες σχέσεις μπορεῖ νὰ γίνει, ἂν ἀφήνουμε νὰ ἐνεργεῖ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ποῦ καθιστᾶ τὰ πάντα «καινά».

Κλειδὶ αὐτῆς τῆς ἐπιτυχίας εἶναι χωρὶς ἀμφιβολία τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Ἀθωνίτης μοναχὸς διδάχθηκε ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο καὶ τοὺς πνευματικούς του δασκάλους -τὸν Ἅγιο Βασίλειο, τὸν Ἅγιο Θεόδωρο τὸν Στουδίτη, τὸν Ἅγιο Ἀθανάσιο τὸν Ἀθωνίτη, τὸν Ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ- πὼς αὐτὸ ποὺ ἐξασφαλίζει τὴν ἀκεραιότητα τοῦ προσώπου καὶ τὴν εὐδαιμονία του δὲν εἶναι ἡ ἱκανοποίηση τοῦ ἰδιωτικοῦ συμφέροντος καὶ ἡ ἐπιδίωξη αὐτοῦ ποὺ ἀρέσει στὸν καθένα· ἀντίθετα, ἐπειδὴ τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο εἶναι κατ’ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι Ἀγάπη (Α´ Ἰωάν. δ´ 8), δὲν μπορεῖ νὰ βρεῖ αὐτὴ τὴν εὐδαιμονία παρὰ μὲ τὸ δόσιμο τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τὴν ἐλεύθερη καὶ εὐχάριστη ἄρνηση κάθε ἀτομικότητας, μὲ σκοπὸ νὰ ἐπικοινωνήσει μὲ τὸν ἄλλο καὶ νὰ ἀναπτυχθεῖ πρὸς ὅ,τι ἑνώνει. Ὁ μοναχὸς γνωρίζει ὅτι ἡ ἄρνηση τῶν ὀρέξεών του, τῶν ἰδιαίτερων προτιμήσεών του, τῶν ἀτομικῶν ἐνδιαφερόντων του, δὲν εἶναι παρὰ ἕνας ζωοποιὸς θάνατος ποὺ ὁδηγεῖ στὴ χαρὰ τῆς ἐπικοινωνίας τῶν προσώπων, τῆς Κοινωνίας.

Κοινωνία Δίκαιη

Αὐτὸ μᾶς διδάσκει ὅτι ἡ ἐγκαθίδρυση μιᾶς κοινωνίας δίκαιης καὶ εὐτυχισμένης, δὲν ἐξαρτᾶται κατ’ ἀρχὴν ἀπὸ τὶς μεταρρυθμίσεις τῶν δομῶν καὶ τὸν ἔλεγχο τῶν οἰκονομικῶν διαδικασιῶν. Πρῶτα ἀπ’ ὅλα ἐξαρτᾶται ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἀνομάζει τὸ Εὐαγγέλιο «μετάνοια», μιὰ ἀλλαγή, δηλαδή, πνεύματος, μιὰ ἐσωτερικὴ μεταρρύθμιση. Ἀπαιτεῖ, πρὶν ἀπὸ κάθε τι, να ἀγωνίζεται ὁ καθένας καθημερινά, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, μέχρις ὅτου, μέσα ἀπὸ τὶς πιὸ ταπεινὲς καὶ κοινὲς περιστάσεις τῆς ὑπάρξεώς του, ἐνάντια στὸν ἐγωισμό του, ἐνάντια στὴ δίψα τῆς ἀπολαύσεως, ἐνάντια στὶς ἀτομικιστικὲς τάσεις του, ἀκούσει τὴν ἐσωτερικὴ φωνὴ νὰ τοῦ ψιθυρίζει ὅτι ἐκεῖ μόνον βρίσκεται ἡ ἀληθινὴ χαρὰ -αὐτὴ ἡ χαρὰ ποὺ εἶναι τόσο αἰσθητὴ σ’ ὅποιον ἐπισκέπτεται σήμερα τὰ ἁγιορείτικα μοναστήρια. Πρέπει ἀκόμη ἡ ἐξουσία καὶ οἱ θεσμοὶ νὰ σέβονται τὴ νόμιμη ἀνομοιότητα τῶν προσώπων ποὺ τὸ καθένα ἔχει τὸν δικό του τρόπο νὰ ζεῖ ἕνα κοινὸ ἰδανικό, καὶ νὰ μὴν ἐπιβάλλουν ἕνα συγκεντρωτικὸ καὶ τυραννικὸ καθεστώς. Τότε μπορεῖ νὰ γίνει πραγματικότητα ὁ λόγος τοῦ ψαλμωδοῦ: «Ἰδού δη τί καλὸν ἢ τὶ τερπνόν, ἀλλ’ ἢ τὸ κατοικεῖν ἀδελφοὺς ἐπὶ τὸ αὐτό» (Ψαλμ. ΡΛΑ´ 1). Ἀλλ’ ὁ προσκυνητὴς ποὺ ἀκολουθεῖ σήμερα τὰ λίθινα μονοπάτια τοῦ Ἁγίου Ὄρους, μέσα σὲ μιὰ φύση παρθενική, ἀρωματισμένη μὲ τὴν ὀσμὴ τῶν σπάρτων καὶ σμαλτωμένη μὲ ὅλα τὰ λουλούδια τῆς ἀνοίξεως, δὲν ἀνακαλύπτει στὸν δρόμο του μόνον τὰ μεγάλα κοινόβια μοναστήρια. Θὰ τοῦ τύχει, ἴσως, νὰ συναντήσει κάποια μοναχικὴ καλύβα, ὅπου ἕνας ἐρημίτης, μόνος μὲ τὸν Μόνο, πρεσβεύει μὲ δάκρυα ὑπὲρ τοῦ σύμπαντος κόσμου. Ποιός θὰ μιλήσει γιὰ τὴν δύναμη καὶ τὴν ἰσχὺ αὐτῆς τῆς προσευχῆς; Τέτοιοι ἄνθρωποι δὲν εἶναι στύλοι τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Οἰκουμένης;

Ἡ παρουσία τοῦ ἐρημίτη δὲν ἀντιφάσκει στὴν κοινοτικὴ ἔννοια. Ἡ μόνωσή του δὲν εἶναι καρπὸς ἀτομικότητας καὶ μισανθρωπίας. Ὁ ἄνθρωπος, γιὰ νὰ βαδίσει πρὸς τὸν Θεὸ καὶ συγχρόνως νὰ εἰσδύσει στὸ ἐσώτατο ταμεῖο τῆς ψυχῆς του, ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ σιωπὴ καὶ μόνωση. Αὐτὰ εἶναι δύο στοιχεῖα ἀπαραίτητα γιὰ τὴν προσωποκρατικὴ ἀντίληψη τῆς κοινωνίας, ἡ ὁποία εἶναι ἀντίθετη πρὸς τὴν ἀγελαία. Βαδίζοντας πρὸς τὸ οὐσιαστικό, πλησιάζοντας στὸ Κέντρο, ὁ μονάζων πλησιάζει ταυτόχρονα ὅλα ὅσα κατευθύνονται πρὸς αὐτὸ τὸ Κέντρο. Γι’ αὐτὸ ἡ καρδιὰ τοῦ ἐρημίτη ξεχειλίζει ἀπὸ τόση ἀγάπη, τόση συμπάθεια πρὸς ὅλους.

Τί μάθημα γιὰ τὴν Εὐρώπη μας, ὅπου αὐτὲς οἱ ἀξίες τῆς σιωπῆς, τῆς μονώσεως τόσο συχνὰ παραγνωρίζονται καὶ ξεχνιοῦνται! Καὶ τί παράδειγμα, τί στήριγμα ἐπίσης γιὰ πόσους ἀνθρώπυς σήμερα ποὺ ἡ ἄρνησή τους στὸ ψέμα καὶ τὸ συμβιβασμὸ ὁδηγεῖ, στὸν σύγχρονο κόσμο, σὲ μιὰ τραγικὴ ἐσωτερικὴ μόνωση -ὅταν δὲν εἶναι μόνωση τῆς φυλακῆς, τῆς ἐξορίας ἢ τῶν στρατοπέδων συγκεντρώσεως- χωρὶς ἄλλο στήριγμα παρὰ μόνον τὴν ἐσωτερικὴ δύναμη ποὺ τοὺς δίνεται.

Μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο λοιπὸν μπορεῖ τὸ Ἅγιον Ὄρος, στὴν σημερινὴ Εὐρώπη, νὰ συνεισφέρει, γιὰ τὰ σύγχρονα προβλήματα τῆς ἐποχῆς μας, στὸ νὰ δοθεῖ ἀπάντηση ὄχι μὲ βιαστικοὺς αὐτοσχεδιασμοὺς ἢ καινοτομίες στὰ ἀπρόβλεπτα ἐπακόλουθα, ἀλλὰ μὲ ἐμπνευσμένες λύσεις, σὲ μιὰ δημιουργικὴ πιστότητα στὶς χριστιανικὲς ἀξίες τῆς παιδείας μας. Αὐτὸ δὲν δικαιολογεῖ ἐπαρκῶς τὸ ἐνδιαφέρον ποὺ πρέπει νὰ δείξουν τὰ εὐρωπαϊκὰ κράτη γιὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὴ διατήρηση τοῦ προνομιακοῦ καθεστῶτος ποὺ ἡ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, κατόπιν ἡ ὀθωμανικὴ καὶ τέλος τὸ ἑλληνικὸ κράτος πάντοτε τοῦ ἀναγνώρισαν, γιὰ νὰ τοῦ ἐπιτραπεῖ νὰ φέρει πιὸ ἀποτελεσματικὰ τὴ μαρτυρία του;

(Ἄρθρο στὸ Ἀφιέρωμα

«ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ: Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ»,

τοῦ ἐνθέτου περιοδ. «ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ»

τῆς ἐφημ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 05.07.1992)

Εἰσήγηση στὸ συμπόσιο «Τὸ Ἅγιον Ὄρος στὴν ἐποχὴ τῆς Εὐρωπαϊκῆς Κοινότητας». Θεσσαλονίκη-Ἅγιον Ὄρος 17-20 Μαΐου 1984.

Ὁ συγγραφέας εἶναι Γάλλος στὴν καταγωγή. Ὑπῆρξε μοναχὸς καὶ κληρικὸς τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας. Ἔγινε Ὀρθόδοξος στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ ἀδελφὸς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σίμωνος Πέτρας. Σήμερα εἶναι ἡγούμενος σὲ μετόχι τῆς ἀνωτέρω Μονῆς στὴν Γαλλία.

Ἐπιλογή- Ἠλ. στοιχειοθεσία: «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»

http://christianvivliografia.wordpress.com