Η ιστορία της Ιεράς Μονής του Αγίου Παντελεήμονος (Ρωσικό) είναι συνδεδεμένη με τρία κέντρα:
τη μονή «Ξυλουργού», η οποία ταυτίζεται με τη Σκήτη Βογορόδιτσα,
τη μονή «Θεσσαλονικέως», το σημερινό Παλαιομονάστηρο και τέλος
τη Μονή Αγίου Παντελεήμονος (Ρωσικό).
Μια παλιά σλαβική παράδοση αναφέρει πως τη μονή Ξυλουργού ίδρυσε ο Αγιος Βλαδίμηρος ο Ισαπόστολος, ο ιδρυτής του Ρώσικου-Χριστιανικού κράτους (949-1015).
Όμως το 1169 η αδελφότητα μεταφέρεται στη μονή «Θεσσαλονικέως», όπου το Παλαιομονάστηρο και αυτό αποτελεί το δεύτερο κέντρο της. Το σχετικό έγγραφο που εκδόθηκε από τον Πρώτο Ιωάννη και τη Σύναξη το 1169 αναφέρει ότι ο κύριος Λαυρέντιος, ο ηγούμενος, ζήτησε απ' αυτόν και την Σύναξη να του δώσουν ένα μοναστήρι για να εγκατασταθεί η αδελφότητα. Οι γέροντες της Σύναξης κατέληξαν ότι κατάλληλο σκήνωμα είναι η του «Θεσσαλονικέως μονή», η οποία αν και παλαιότερα ετύγχανε πολυάνθρωπος, σήμερα «αφανής οράται». Επίσης δωρίζουν στη συνοδία του Λαυρεντίου και τα κελλιά της μονής που βρίσκονταν στις Καρυές.
Η μονή Ξυλουργού που εγκατέλειψε η αδελφότητα ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, το καινούργιο της μοναστήρι στον Αγιο Παντελεήμονα. Αυτό μαρτυρούν οι υπογραφές του Λεοντίου: «ηγούμενος του Αγίου Παντελεήμονος, ο Θεσσαλονικαίος». Σ' αυτό το μέρος, που απήχε μία ώρα από τις Καρυές, η αδελφότητα θα παραμείνει 7 αιώνες.
Εδώ το 1192/1193 κείρεται μοναχός ο Άγιος Σάββας, αρχιεπίσκοπος Σέρβων. Υπάρχει και το ναϊδιο όπου εκάρη μεγαλόσχημος. Τότε ονομαζόταν του Προδρόμου, σήμερα του Αγίου Σάββα.
Το 1307 καταλάνικες συμμορίες πυρπολούν ως άγρια θηρία τη μονή, αλλά μένει ανέπαφος ο πύργος, όπως αναφέρει ο αρχιεπίσκοπος Δανιήλ.
Ο Στέφανος Ντουσάν επισκέφτεται προσκυνητής το Όρος το 1345 και ευνοεί ιδιαίτερα τη μονή «Θεσσαλονικέως», λόγω της κουράς του προγόνου του Αγίου Σάββα. Ο ίδιος τοποθετεί εδώ ηγούμενο τον Σέρβο λόγιο μοναχό Ησαΐα. Το 1363 της προσηλώνουν το μονύδριο του Κάτζαρη.
Το 1422 ιδρύει με την άδεια της μονής Αλυπίου «καραβοστάσιον» και «αποθήκη» στην Καλιάγρα, όπου σήμερα τα σύνορα Κουτλουμουσίου και Σταυρονικήτα.
Η Μονή, απαρτισμένη από Έλληνες και Ρώσους μοναχούς, θα έχει αδιάσπαστη συνοχή μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα. Φαίνεται πως και η φρουριακή δομή της, κατά το ίδιο διάστημα, παρήχε εγγυήσεις, περισσότερες απ' όσες η Μονή της Ρίλας. Σε συμβόλαιο που συνάφτηκε το 1466 μεταξύ των δύο Μονών αναφέρεται ότι η Μονή Ρίλας είχε δώσει στη Μονή Ρωσικού προς φύλαξη, κάποια εκκλησιαστικά πολύτιμα αντικείμενα λόγω της τουρκικής κατάκτησης. Στο ίδιο έγγραφο εξαίρονται οι σχέσεις των δύο βαλκανικών Μονών.
Τη Μονή ευεργετούν, από τους Βυζαντινούς, Ιωάννης Ε΄ (1341-76) και Μανουήλ Β΄ (1391-1425) οι Παλαιολόγοι, καθώς και η Ελένη Παλαιολογίνα, το 1407. Αλλά και Σέρβοι ηγεμόνες ενδιαφέρονται για τη Μονή, όπως και οι τσάροι της Ρωσίας. Το 1509 η πολύπαθη Σέρβα δέσποινα Αγγελίνα, που αργότερα θα καρεί μοναχή, ζητά από τον κνιάζ Βασίλειο Ιωάννοβιτς (1505-33) να αναλάβει υπό την προστασία του τη Μονή, την οποία θεωρεί πατρικό της λέγοντάς του, ότι « τ' άλλα μοναστήρια έχουν τον κτίτορά τους, ενώ η μονή αυτή περιμένει από σένα...». Έτσι ο κνιάζ παίρνει τη Μονή υπό την προστασία του. Στο τέλος του 16ου αιώνα ο πατριάρχης Ιώβ (1591) και ο τσάρος Θεόδωρος Ιωάννοβιτς (1592) επιτρέπουν εράνους υπέρ της Μονής. Από τους Ρουμάνους, ευεργετούν τη Μονή, ο βοεβόδας Ουγγροβλαχίας Ιωάννης Vlad (1487) που ορίζει ετήσια επιχορήγηση 6.000 άσπρα, και ο Ιωάννης Radu, άλλες 3.000 άσπρα (1496), που αργότερα (1502) τα ανεβάζει στις 4.000.
Κατά την τουρκοκρατία η Μονή δοκιμάστηκε σκληρά. Υπήρχαν χρονικά διαστήματα που βρισκόταν εντελώς έρημη. Έτσι κατά το 1574-84 είναι εντελώς έρημη και τα 500 ρούβλια που στέλνει ο τσάρος Ιβάν Δ΄ Βασίλιεβιτς στη Μονή δεν βρίσκουν παραλήπτη. Αλλά και κατά τον επόμενο αιώνα η κατάσταση δεν βελτιώνεται. Σε γράμμα του πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρι (1620) σημειώνεται, ότι «η Μονή περιέπεσεν εις ζημίας και χρέη. Ενεχυρίασε τα τε άμφια της εκκλησίας, τα του μοναστηρίου χρειώδη και άλλα κτήματα αυτής ... Αυξηθέντων δε των χρεών και ούτοι (μοναχοί) εφυλακίσθησαν και κατατρέχονται εν ταις φυλακαίς. Η εκκλησία και τα τείχη του μοναστηρίου κατηδαφίσθησαν. Οι πατέρες στερούνται παντός μέσου...». Κι έτσι κατά τα τέλη του ίδιου αιώνα η παρατεινόμενη προβληματική κατάστασή της αναγκάζει την Ιερά Κοινότητα να την περιλάβει στα υπό κηδεμόνευση μοναστήρια: «δια το παρόν ευρίσκεται το μοναστήριον των Ρώσων έρημον, και απέμειναν, και το μοναστήριον και οι τόποι του, εις την δεσποτείαν της μεγάλης Μέσης».
Η ανάκαμψη πάει ν' αρχίσει το 1708, με τη δωρεά του ηγεμόνα Βλαχίας Μιχαήλ Ρακόβιτσα, πλην όλα τα σχέδια πάνε χαμένα με την εγκατάσταση Τούρκων: «1730 τον Μάιον, εδίωξαν τους καλογήρους εκ της Μονής το ονομαζόμενον Ρώσι και εκάθησαν έσω Ισμαηλίται και επόίησαν μιναρέ εις την εκκλησίαν». Όλο αυτό το διάστημα το ρωσικό στοιχείο είναι σημαντικά μειωμένο λόγω της εμπόλεμης κατάστασης μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας.
Ο ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκι, που επισκέπτεται τη Μονή το 1744, γράφει με κάποιο παράπονο, ότι η Μονή είναι ρωσική μόνο κατ' όνομα, ενώ σ' αυτήν κατοικούν Έλληνες, Σέρβοι και Βούλγαροι. Εκεί που, πριν αρχίσει το ξέσπασμα των ρωσοτουρκικών πολέμων (1736) ασκήτευαν ρώσοι μοναχοί. Αναφέρει επίσης ο Μπάρσκι, ότι η Μονή είναι φτωχή και ερειπωμένη, αλλά και ιδιόρρυθμη.
Εκείνος όμως που παίρνει τη Μονή υπό την προστασία του και τη σώζει από την κατάρρευση είναι ο ηγεμόνας Μολδαβίας Ιωάννης Καλλιμάχης (1758-61). Ο Ιωάννης αφιερώνει στη Μονή το παρεκκλήσι του ηγεμονικού ανακτόρου Μπογδάν-σεράι, καθώς και το μοναστήρι Τιμίου Προδρόμου της Πέτρας, και χρηματοδοτεί έργα ανασυγκρότησης που συνεχίζονται μέχρι την έναρξη της Επανάστασης από τον Σκαρλάτο Καλλιμάχη (1773-1821). Τόσο θα βοηθήσει τη Μονή η φαναριώτικη οικογένεια, ώστε να ορίζει ο πατριάρχης Καλλίνικος Δ΄ με σιγίλλιό του (1806), όπως η μονή ονομάζεται «αυθεντικόν κοινόβιον των Καλλιμάχηδων» «καταργουμένης της του Ρωσικού προσηγορίας».
Προηγήθηκε όμως των δωρεών του Σκαρλάτου, η μεταφορά της αδελφότητας από τη μονή «Θεσσαλονικέως» στο τρίτο κέντρο: στην παραθαλάσσια τοποθεσία όπου είναι και σήμερα. Το γεγονός συνέβη το έτος 1760. Η αδελφότητα, λοιπόν, εγκαθίσταται στο μονύδριο της Αναστάσεως.
Η μονή Θεσσαλονικέως παίρνει την ονομασία Παλαιομονάστηρο και, χωρίς να εγκαταλειφθεί, γίνεται εξάρτημα της κυρίαρχης Μονής Ρωσικού. Τον επόμενο αιώνα, όταν άρχισαν να πληθαίνουν οι Ρώσοι, το εξάρτημα μεγαλύνεται σε κτίρια και ενοίκους.
Σήμερα πρόκειται για μια εγκαταλελειμμένη εδώ και πολλές δεκαετίες «Σκήτη» της Ρωσικής Μονής του Αγίου Παντελεήμονος, θύμα και αυτή των μεγάλων αναταράξεων και ανατροπών των αρχών του 20ου αιώνα.
Μια εικόνα που επιβεβαιώνει με δραματικό τρόπο την επίμονη και γιγαντιαία προσπάθεια της Τσαρικής Ρωσίας, να διαμορφώσει στο ‘Αγιον Όρος τις συνθήκες που θα της επέτρεπαν να διεκδικήσει τον ρόλο του «προστάτη» της Αθωνικής Πολιτεία, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδρύοντας Σκήτες στο μέγεθος και τον πλούτο ενός μεγάλου Μοναστηριού, κατακλύζοντας όχι μόνο τις επίσημες Σκήτες, αλλά και εκατοντάδες κελιά με Ρώσους Μοναχούς, που κατέφταναν από τις Ρωσικές επαρχίες, με τον ζήλο, τον θαυμασμό, την λατρεία, που τρέφουν για το Αγιο Όρος οι Ρώσοι.
Δύο γεγονότα έβαλαν τέλος στην Ρωσική επέλαση.
Η αίρεση της ονοματολατρείας, που επεκτάθηκε σαν μολυσματικός ιός στο σύνολο σχεδόν των ρώσων μοναχών και τρομοκράτησε την τσαρική αυλή, που ανάγκασε τον τσάρο να στείλει πολεμικό στόλο στο Άγιο Όρος και να συγκεντρώσει με την βία των όπλων χιλιάδες μοναχούς, από την Μονή του Παντελεήμονος, τις Σκήτες του Αγίου Ανδρέα (Σεράι) του Προφήτη Ηλία, και τις δεκάδες μικρότερες σκήτες και κελιά, τους οποίους μετέφερε μετά και διέσπειρε στις αχανείς στέπες της Ρωσίας.
Και ήρθε ύστερα η Επανάσταση των Μπολσεβίκων. Να θάψει με αργό αλλά σταθερό βιολογικό τρόπο, τα όνειρα της Ρωσικής κυριαρχικής παρουσίας στο Αγιο Όρος.
Θύμα λοιπόν αυτών των ιστορικών αλλαγών και το Παλαιομονάστηρο.
Ανακαλύπτεις τα λαμπρά και ένδοξα υπολείμματα της, μέσα στο πυκνό δάσος του Αγίου Όρους, κάπου στο πουθενά.
Και ξαφνικά προβάλλει μπροστά σου ένας εντυπωσιακός ναός κτισμένος με γκρίζα πελεκητή πέτρα και λευκά μάρμαρα, τεράστια φωτεινά παράθυρα, ξένος βέβαια προς την Αγιορειτική αρχιτεκτονική, αλλά επιβλητική απόδειξη της αισθητικής και των προθέσεων της Ρωσικής παρουσίας.
Και δίπλα, τα ερείπια πέτρινων πολυώροφων κατασκευών, ξύλινων εργαστηρίων και αποθηκών, που ο χρόνος, το πράσινο και ο επίμονος κισσός έχουν προ πολλού υποσκάψει και καλύψει.
Μοναδικό διασωζόμενο οίκημα η πτέρυγα του Αγίου Σάββα, του προστάτη της Σερβίας, που σε κάποιο διάστημα μόνασε εκεί.
Σιγά σιγά αλλά σταθερά η νέα Ρωσία ξανακτίζει την λαμπρή παρουσία της ανοικοδομώντας τα κτίσματα, στο τεράστιο συγκρότημα της Μονής Παντελεήμονος ορθώνοντας στον ουρανό τους πράσινους κρεμμυδόσχημους τρούλους της ιδιαίτερης ναοδομίας τους.
Δεν ήρθε ακόμη η σειρά της «Μονής του Θεσσαλονικέως».
Αλλά τώρα η κυρίαρχη Μονή στέλνει εκεί ένα Ρώσο Μοναχό για τρεις ημέρες την εβδομάδα, έχει δηλαδή μια σωστική παρουσία που προφυλάσσει την Σκήτη, από την παραπέρα καταστροφή.
Εικόνες από το παρελθόν, με τον χρόνο να παραμένει απαρασάλευτος, «εν αναμονή», περιμένοντας κάποια αλλαγή, που θα φέρει την Σκήτη στο προσκήνιο, θα ανοίξει τις πύλες του μεγάλου ναού και θα ξανακουστούν οι ρωσικοί ύμνοι.
Ο Γερ. Σμυρνάκης για το Παλαιομονάστηρο (1902):
Η αρχαία του Θεσσαλονικέως Μονή ανήκει τη Κυριάρχω του Ρωσσικού κειμένη ΒΑ και εις απόστασιν ωριαίαν απ΄ αυτής, εντός αμφιθεατρικής κοιλάδος περιστοιχιζομένης υπό δασωδών οροσειρών, παρά την αριστεράν όχθην του κατιόντος χειμάρρου. Πλείστα δ΄ ερείπια υφίστανται έτι της αρχαίας ταύτης Μονής, εφ΄ ων ανέρπει ο κισσός προς ένδειξιν της αρχαίας ευκλείας αυτών.
Κατά την εκ Ρωσσικού άνοδον εις την του Θεσσαλονικέως μικρόν προ αυτής συναντά τις μέγαν Ναόν μετά ευπρεπούς κελλίου ιδρυθέντα τω 1889, είτα δε τον εν ερειπίοις ατελή και μέγιστον την έκτασιν Καθολικόν Ναόν και παρά την προς μεσημβρίαν αυτού διερχομένην οδόν κιονόκρανα και σπονδύλους μαρμαρίνους κομισθέντας προς χρήσιν αυτού. Τον ειρημένον Ναόν ήρξαντο οικοδομούντες οι εν τη Μονή του Αγίου Παντελεήμονος Ρώσσοι πατέρες τω 1870 επί τη ελπίδι αποχωρισμού εκ των Ελλήνων εις ους προσέφερον και αμοιβήν 15.000.000 γροσίων, ως λέγεται, προς εκχώρησιν των ερειπίων της παλαιάς ταύτης Μονής, ήτις τω 1869 ην εντελώς έρημος. Αλλά μετά την κατάληψιν της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος πάσαι αι εργασίαι του ρηθέντος Ναού καταλείφθησαν, όστις παραμένει άνευ στέγης, μάτην δαπανηθέντων αφειδώς τοσούτων ιερών χρημάτων.
Προς ανατολάς του ανωτέρω ατελούς Ναού ίδρυται νεόδμητος πτέρυξ επί του μεσημβρινού άκρου της οποίας σώζεται πύργος μετά μικρού ναϊδίου, εν ω εκάρη Μοναχός ο της Σερβίας διάδοχος Ράστκο ή Ραδισλαύος περί τα τέλη του ΙΒ΄ αιώνος, μετακληθείς, ως ελέχθη, Σάββας.
Αρκτικώς διαρρέονται αι ρηθείσαι οικοδομαί υπό χειμάρου, συμβάλλοντος εις τον μέγαν χείμαρρον Πούραντα κατά την δεξιάν όχθην του οποίου, ο εις την Μονήν του Ρωσσικού κατιών εκ του Παλαιομοναστηρίου, θεάται εν πανοραματική τοποθεσία την του Ξενοφώντος σκήτην μετά του υψηλού πύργου αυτής, ως και τους αμπελώνας της Μονής του Ξενοφώντος.
Η ειρημένη νεόδμητος πτέρυξ ανηγέρθη τω 1871 μετά του μικρού ναϊδίου του Αγίου Σάββα Αρχιεπισκόπου Σερβίας, καθιερωθέντος τη 3η Ιουνίου 1871. Υπάρχουσι δ΄ εν αυτή και δυο παρεκκλήσια καθιερωθέντα τω 1872 και 1878. Καταβιούσιν ενταύθα ασκητικώς περί τους 30 Ρώσσοι πατέρες, αποστελλόμενοι υπό της Κυριάρχου Μονής. Ουδεμία δε πρόνοια λαμβάνεται περί των πολυαρίθμων ατελών κτιρίων, επί τω φόβω επαυξήσεως των Μοναχών Ρώσσων, οίτινες τότε προϊόντως ηδύναντο να εγείρωσιν αξιώσεις ανεξαρτησίας προς ζημίαν της Κυριάρχου Μονής.
Εν τη αρχαία ταύτη Μονή υδρεύονται εκ της εις απόστασιν 20΄ καλουμένης πηγής ντομπροβόδα (καλόν ύδωρ). Το δε νεώριον αυτής υπήρχεν ένθα η νυν Μονή του Αγίου Παντελεήμονος έχουσα και πύργον καλούμενον «πύργον του Θεσσαλονικέως».
Πηγές φωτογραφιών:
http://sv-afon.orthodoxy.ru/ag_oros/124/124_russ.htm:
http://silouan.narod.ru/film2/film005.htm:
http://www.alavastr.ru/afon_3/afon_3.html:
http://www.afonru.ru/photo?album=14:
http://picasaweb.google.com/paisij/XNzJwH#:
Σχετικό:
Η Κυβέρνηση της Μόσχας θα χρηματοδοτήσει ρωσική σκήτη του Αγίου Όρους: http://www.romfea.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=5298%3Askiti&catid=34%3A2009-12-18-08-37-58&Itemid=122
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου