πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
εκπαιδευτικού (χημικού)
Eισαγωγικά
Η διοίκηση του
Αγίου Όρους καθ΄ όλη τη μακραίωνη ιστορική του πορεία, από τότε δηλαδή που
επίσημα οργανώθηκε σε αυτό ο μοναχικός βίος, με την έκδοση του Τυπικού του
βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή το 972 μέχρι και σήμερα ακόμη,
εξακολουθεί να διέπεται από ένα ιδιόμορφο πολιτικό και εκκλησιαστικό καθεστώς.
Κι αυτό φαίνεται πολύ καθαρά μέσα από τα αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα (διατάγματα)
και "Τυπικά", τα Πατριαρχικά σιγίλλια (έγγραφα), τα σουλτανικά
φιρμάνια, τους "Γενικούς Κανονισμούς" του Οικουμενικού Πατριαρχείου
και τη μεταγενέστερη νομοθεσία. Σήμερα, ύστερα από τη Συνθήκη των Σεβρών της
10ης Αυγούστου 1920, που επικυρώθηκε με τη συνθήκη της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου
1923, το Άγιο Όρος υπάγεται στην κυριαρχία της Ελλάδος και διοικείται σύμφωνα
με τα όσα ορίζονται ρητά:
Πρώτο: στο άρθρο
105 του ισχύοντος Συντάγματος της Ελλάδος του 1975/1986, το οποίο αποτελεί ακριβή
επανάληψη των όσων περιλαμβάνονταν στα προηγούμενα Συντάγματα. Δηλαδή στα
άρθρα: 106-109 του Συντάγματος της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης των Αθηνών που
δημοσιεύτηκε το 1926, στα άρθρα 109-112 του Συντάγματος του 1927, στο άρθρο 103
του Συντάγματος του 1952 και στο άρθρο 122 του Συντάγματος του1968.
Δεύτερο:
στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους (KXAO), ο οποίος αρχικά συντάχτηκε από
μια πενταμελή επιτροπή στις Καρυές τον Μάϊο του 1924 και ψηφίστηκε από την
Έκτακτη Διπλή Σύναξι των Είκοσι Μονών, που στη συνέχεια υποβλήθηκε στην
Ελληνική Κυβέρνηση, η οποία αφού το έδωσε για επεξεργασία σε μια ειδική
Επιτροπή που έλαβε υπόψη της και τις τροποποιήσεις που πρότεινε το Οικουμενικό
Πατριαρχείο, προχώρησε στην κύρωσή του με το Νομοθετικό Διάταγμα της 10/16
Σεπτεμβρίου1926.
Τρίτο: στο
Νομοθετικό Διάταγμα της 10/16 Σεπτεμβρίου1926 "περί κυρώσεως του
Καταστατικού Χάρτου του Αγίου Όρους". Και τούτο γιατί σ΄ αυτό
περιλαμβάνονται και άλλες διατάξεις που ρυθμίζουν την οργάνωση, τη διοίκηση και
την απονομή της δικαιοσύνης στο Άγιο Όρος.
Τέταρτο: σε
διατάξεις αυτοκρατορικών χρυσόβουλλων, Πατριαρχικών σιγιλλίων, σουλτανικών
φιρμανίων κ.α. που δεν καταργήθηκαν από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους
και το Νομοθετικό Διάταγμα της 10/16 Σεπεμβρίου 1926.
Πέμπτο: στις
κανονικές διατάξεις της Έκτακτης Εικοσαμελούς Συνάξεως. Οι διατάξεις αυτές
εκδίδονται ύστερα από σχετική εξουσιοδότηση, αλλά για να ισχύσουν πρέπει πρώτα
να κοινοποιηθούν στο Διοικητή του Αγίου Όρους και στη συνέχεια να επικυρωθούν
από τον Υπουργό των Εξωτερικών, εκτός αν και οι διατάξεις αυτές αναφέρονται σε
θέματα καθαρά πνευματικής φύσεως, οπότε ανακοινώνονται για έγκριση στο
Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Έκτο: στους
Εσωτερικούς Κανονισμούς των Μονών και των Σκητών, οι οποίοι εγκρίνονται από την
Ιερά Κοινότητα και τις Κυρίαρχες Μονές, υπό την προϋπόθεση βέβαια να μην
έρχονται αυτοί σε αντίθεση με τις διατάξεις του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου
Όρους.
Έβδομο: σε έθιμα
που δεν καταργήθηκαν.
Στοιχεία για την
διοίκηση των Αγιορείτικων Μονών και διαχείρηση των περιουσιακών τους
στοιχείων που προβλέπει ο ΚΧΑΟ
Κάθε κοινοβιακή
Μονή διοικείται από τον Ηγούμενο, την Επιτροπή και τη Γεροντία. Ο ηγούμενος, ως
μέλος της Γεροντίας και προεδρεύων της Επιτροπής, αλλά και λόγω του αυξημένου
κύρους του, συντονίζει και επηρεάζει ουσιωδώς τη λειτουργία του Κοινοβίου στο
πεδίο της διοικήσεως.
Κυρίως, όμως,
έχει την ιδιότητα και τα καθήκοντα του πνευματικού πατρός της αδελφότητας.
Όπως
επιγραμματικά ορίζει το άρθρο 118 ΚΧΑΟ, "επιβλέπει επί της ψυχικής
καταστάσεως αυτών (αδελφών), προλαμβάνει πάσαν εκτροπήν και καθοδηγεί αυτούς
δια της διδασκαλίας και της αξιομιμήτου υποδειγματικής αυτού ζωής εις τον
προορισμόν αυτών".
«Ο ηγούμενος ως πνευματικός πατήρ έχει μόνος άνευ των επιτρόπων την
πνευματικήν Εξουσίαν των αδελφών της Μονής, επιβλέπει επί της ψυχικής
καταστάσεως αυτών, προλαμβάνει πάσαν εκτροπήν και καθοδηγεί αυτούς δια της
διδασκαλίας και της αξιομιμήτου υποδειγματικής αυτού ζωής εις τον προορισμόν αυτών.
Ετέρωθεν οι αδελφοί οφείλουσι σεβασμόν και υπακοήν πλήρη εις τον ηγούμενον».
Η Επιτροπή,
διμελής ή τριμελής, συμπράττει με τον ηγούμενο ιδίως στη διαχείριση των
οικονομικών υποθέσεων της Μονής, ενώ η Γεροντία, επταμελής ή εννεαμελής, είναι
η σημαντικότερη μοναστηριακή αρχή, αφού συγκεντρώνει κατά τεκμήριο όλες τις
διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες πλην εκείνων που ανήκουν στον
"ηγούμενο και την επιτροπή.
Άκρως
χαρακτηριστική και αξιοσημείωτη είναι η σχέση που συνδέει τα τρία αυτά όργανα:
Ο
ηγούμενος "επ’ ουδενί λόγω επιτρέπεται" να συγκεντρώσει εις χείρας
του την όλη εξουσία ή να σφετεριστεί δικαιώματα της επιτροπής ή της γεροντίας
και να τις παραγκωνίσει, αλλιώς, μετά την πρώτη και δεύτερη παρατήρηση της
γεροντίας. παύεται με απόφαση των δύο τρίτων των μελών της τελευταίας, που
πρέπει να επικυρωθεί από την πλειοψηφία της αδελφότητας (άρθρο 121 ΚΧΑΟ).
Η επιτροπή και ο
ηγούμενος εκτελούν "ομού απαρεγκλίτως" κάθε απόφαση της γεροντίας, η
οποία και επιλύει τις τυχόν διαφωνίες μεταξύ ηγουμένου και επιροπών. Έτσι n
"εξουσία" αποκεντρώνεται και διαχέεται σε τρία όργανα, από τα οποία
τα δύο είναι συλλογικά. Αλλά τα όργανα αυτά έχουν και άλλο σπουδαιότατο
γνώρισμα: είναι αιρετά και (υπό όρους) ανακλητά.
Ο ηγούμενος
είναι ισόβιος, παύεται όμως με απόφαση της γεροντίας και της πλειοψηφίας των
εχόντων δικαίωμα ψήφου μελών της αδελφότητας,
"εάν
εκτρέπεται ή αποδειχθεί ανεπαρκής εις τα καθήκοντα αυτού και δεν επανορθοί μετά
τας επανειλημμένας παρατηρήσεις της Γεροντίας τας παρεκτροπάς αυτού"
(άρθρο 115 ΚΧΑΟ).
Όμοιο
καθεστώς ισχύει και ως προς τη Γεροντία. Τα μέλη της, που πρέπει να
συγκεντρώνουν ουσιαστικά προσόντα ίδια με εκείνα του ηγουμένου, εκλέγονται
"κατά τον εσωτερικόν εκάστης Μονής κανονισμόν", είναι ισόβια, αλλά
και εκπίπτουν "κατόπιν καταδικαστικής αποφάσεως" (άρθρα 108 και 111
ΚΧΑΟ). Αιρετοί είναι και οι επίτροποι, οι οποίοι εκλέγονται κάθε έτος από τη
Γερόντια μεταξύ των μελών της.
Η διαχείριση της
Μοναστηριακής περιουσίας.
Σημαντικός
αριθμός ακινήτων ιδιοκτησίας Μονών του Αγίου Όρους βρίσκεται διάσπαρτος στην
ελληνική επικράτεια, η αξιοποίηση των οποίων συμβάλλει κατά κύριο λόγο στην
συντήρηση των Μονών. Σχετικά με την διαχείριση των μοναστηριακών περιουσιακών
στοιχείων στο Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους υπάρχουν τα παρακάτω άρθρα.
Ἄρθρον 86.
Οι
διαχειριζόμενοι μοναστηριακων περιουσίαν, ὄντες ἐπιστάται καὶ οἰκονόμοι
πιστοὶ τῶν προσώδων αὐτῆς, ὀφείλουσι μετὰ φειδοῦς καὶ εὐσυνειδησίας
νὰ
διαχειρίζωνται ταύτην ὑπέχοντες ὡς ὑπόλογοι
διὰ
πᾶσαν
εἰς
βάρος αὐτὴ ἰδιοτελῆ πρᾶξιν καὶ κατάχρησιν ἀνάλογον εὐθύνην.
Ἄρθρον 119.
Ἡ Ἐπιτροπὴ διμελὴς ἢ τριμελὴς ἐκλέγεται κατ᾿ ἔτος ὑπὸ τῆς Γεροντίας ἐκ τῶν μελῶν αὐτῆς. Αὕτη συνεργάζεται μετὰ τοῦ ἡγουμένου ὑπὸ τὴν προεδρίαν
αὐτοῦ καὶ ἀσκοῦσιν ὁμοῦ τὴν διοίκησιν
καὶ
διαχείρισιν. Οὐδεμία ἐντεῦθεν μονομερὴς πρᾶξις τοῦ ἡγουμένου ἢ τῆς ἐπιτροπῆς εἶναι ἔγκυρος.
… Ἄρθρον
181.ΚΧΑΟ
“Πᾶσα ἡ ἀκίνητος
περιουσία τῶν ἱερῶν Μονῶν εἷναι ἀπολύτως ἀναπαλλατρίωτος ὡς πρᾶγμα θείῳ δικαίῳ.”
“ ΣΧΟΛΙΟ. Η
γενική διατύπωση του άρθρου 181 του ΚΧΑΟ ότι «πάσα η ακίνητος περιουσία
των ιερών Μονών είναι απολύτως αναπαλλοτρίωτος, ως πράγμα θείω δικαίω»
οδήγησε σε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις και διχογνωμία. Τη
θεωρία και τη νομολογία απασχόλησε το ζήτημα του κατά πόσο οι
προστατευτικοί περιορισμοί του αναπαλλοτρίωτου και η απαγόρευση
οποιασδήποτε εκποίησης επεκτείνονταν στο σύνολο της ακίνητης περιουσίας
των Μονών του Αγίου Όρους και καταλάμβαναν τόσο την εντός του Αγίου Όρους
ακίνητη περιουσία όσο και την εκτός, όπως άφηνε η γενική γραμματική
διατύπωση του άρθρου 181 ΚΧΑΟ να διαφανεί («πάσα»).
Στο ζήτημα αυτό
οριστική λύση επέφερε ο ν. 1198/1981 «Περί ρυθμίσεως θεμάτων αναγομένων
εις την εκτός του Άθω ακίνητον περιουσίαν των ιερών Μονών του Αγίου Όρους
και άλλων τινών διατάξεων» που επέτρεπε την εκποίηση ή ανταλλαγή ακινήτων
των Μονών, εφόσον γινόταν για προφανή ωφέλεια ή για την θεραπεία σοβαρής
ανάγκης της Μονής.( Διαμαντή Κρυωνίδη Δικηγόρου, υπ. δρος Θεολογίας ΑΠΘ).
Ἄρθρον 120 ΚΧΑΟ
“Ὁ ἡγούμενος ὑποχρεωτικῶς ὀφείλει ἵνα ἐν πᾶσι τοῖς διοικητικῆς φύσεως
ζητήμασι συνεργάζεται μετὰ τῆς Ἐπιτροπῆς, ἐκτελοῦντες ἀπόφασιν, ἧς εἰσιν ἡ ἐκτελεστικὴ ἀρχή, μὴ δυναμένου
τοῦ Ἡγουμένου χωρὶς τῆς γνώμης τῆς Ἐπιτροπῆς χωρῆσαι εἰς οὐδεμίαν
μονομερῆ ἐνέργειαν. Τοῦτο ὀφείλουσι
πράττειν καὶ οἱ ἐπίτροποι μὴ δυνάμενοι ἀποφασίζειν
χωρὶς τῆς γνώμης τοῦ ἡγουμένου. Ἐν διαφωνίας
δὲ μεταξὺ ἡγουμένου καὶ ἐπιτροπῶν συγκαλεῖται ἡ Γεροντία καὶ λύει τὴν διαφοράν “.
-------------------------------------------------------------------------------------
Κάθε Μονή είναι
υπεύθυνη να τηρεί ειδικό βιβλίο, το Κτηματολόγιο, στο οποίο αναγράφεται
όλη η ακίνητη περιουσία της Μονής.
Στο βιβλίο
αυτό και σε ξεχωριστό φύλλο για κάθε ακίνητο σημειώνεται η έκταση, το είδος, ο
τρόπος κτίσης, τα βάρη, οι υπέρ αυτών δουλείες, καθώς επίσης και κάθε
μεταβολή που συντελείται.
Περαιτέρω, η
διαχείριση της μοναστηριακής περιουσίας ανήκει στην επιμέλεια ολόκληρης της
αδελφότητας, αλλά ασκείται στα κοινόβια μοναστήρια από τον Ηγούμενο και
την Επιτροπή. (Άρθρο 13 ΚΧΑΟ:
«Η διαχείρισις
της καθόλου περιουσίας των ιερών μονών ανήκει τη επιμελεία της εν εκάστη τούτων
μοναζούσης αδελφότητος».)
Ωστόσο, για
οποιαδήποτε ανταλλαγή, αγορά, μίσθωση ή εκποίηση κτημάτων έχει
οριστεί εξαιρετικώς ως αρμόδια να αποφασίσει η Σύναξη της κάθε Μονής.
Παράλληλα, και
ενώ η εκποίηση δικαιώματος σε κελλί, καλύβα ή ησυχαστήριο είναι δυνατή
υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, για τα εντός του Αγίου Όρους
ακίνητα ουδεμία εκποίηση επιτρέπεται, παρά μόνο η ανταλλαγή.
( Άρθρο 100
ΚΧΑΟ: «Εκποίησις κτημάτων εντός του Αγίου Ορους επ’
ουδενί λόγω
επιρέπεται. Ανταλλαγή αυτών είναι δυνατή».. Βλ. και Ι. Σόντη,
ΑΕΚΔ 18 (1963)
182-183).
O
Γέροντας Εφραίμ και η περιουσία της Μονής Βατοπαιδίου
Ο Γέροντας
Εφραίμ, άνθρωπος με ανεξάντλητη δημιουργικότητα, μπόρεσε με τη βοήθεια του Θεού
και την σύμπραξη της μοναστικής αδελφότητας να αναστηλώσει σε ελάχιστο,
συγκριτικά, χρονικό διάστημα την ιστορική Μονή Βατοπαιδίου και να την
καταστήσει ταχύτατα κέντρο παγκόσμιας ακτινοβολίας της Χάριτος του Αγίου Όρους.
Δεν αξίζει η Ελλάδα να του ανταποδώσει με τρόπο τόσο ποταπό τα όσα προσφέρει
στον τόπο αυτόν με τη δράση του.
Οι ιερές Μονές
είναι πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Ο κάθε ηγούμενος έχει την υποχρέωση και έναντι
των ιερών κανόνων και έναντι του νόμου να προστατεύει την περιουσία του
Δημοσίου, γιατί αλλιώς θα κατηγορηθεί για απιστία δηλαδή για κακοδιαχείριση
δημόσιας περιουσίας.
Η νέα
Αδελφότητα.από το 1990 ακόμα είχε βεβαίως σαν πρώτο μέλημά της την πνευματική
αποκατάσταση της Μονής. Όφειλε όμως και να αναστηλώσει το κτιριακό συγκρότημά
της και να συντηρήσει και να διαφυλάξει τα μοναδικά πάσης φύσεως κειμήλια, που
δια μέσου των αιώνων είχαν συγκεντρωθεί στα σκευοφυλάκιά της.
Ως είχε καθήκον,
ο Καθηγούμενος Εφραίμ άρχισε, με την πάροδο του χρόνου, να μελετά τα πρακτικά
και το αρχείο του μοναστηριού.
Βρήκε ότι η Μονή
Βατοπεδίου διαθέτει, μεταξύ άλλων, ακίνητη περιουσία. Όφειλε να αναδείξει και
να εκμεταλλευθεί τους διαθέσιμους πόρους και προπάντων τα ακίνητα της Μονής, τα
οποία κατά τα μοναχικά θέσμια βρίσκονται καταγεγραμμένα στο Βρέβιον κάθε
Ιεράς Μονής, όπου λεπτομερώς καταγράφονται όλα τα ακίνητα περιουσιακά στοιχεία,
τα οποία, πλην των εξαιρετικών εκείνων περιπτώσεων που προβλέπουν οι ιεροί
κανόνες είναι καταρχήν αναπαλλοτρίωτα.
Συνεργάστηκε με
ειδικούς για τον εντοπισμό της περιουσίας της μονής.
Βρήκε ότι στην
ακίνητη ιδιοκτησία της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου ήταν και η λίμνη Βιστωνίδα με
συγκεκριμένες παραλίμνιες εκτάσεις , που είχε γίνει στόχος
λεηλασίας από πολλούς. Άλλοι έκτιζαν εκεί παράνομα. Άλλοι
χρησιμοποιούσαν τις εκτάσεις ως φάρμες ζώων, ιχθυοτροφείων, φυτωρίων, φυτειών,
ό,τι μπορεί να φανταστεί ο νους του ανθρώπου. Χιλιάδες στρέμματα
εκκλησιαστικής γης , προφανώς με την ανοχή ή και τη σιωπηρή συναίνεση των
τοπικών αρχών, αρπάχθηκαν και καταπατήθηκαν για πολλά χρόνια.
Προσπάθησε ο
Καθηγούμενος να συντονιστεί με την κρατική μηχανή για βρεθεί λύση στο
θέμα.
Μεταξύ των
επιτρεπτών τρόπων εκμετάλλευσης της μοναστηριακής περιουσίας καταλέγεται και η
ανταλλαγή των ακινήτων της Μονής με άλλα, ίσης αξίας ακίνητα.
Ο καθηγητής του
Εκκλησιαστικού Δικαίου κ. Ι. Κονιδάρης γράφει:
«Η ανάληψη
συνεπώς μιας τέτοιας προσπάθειας δεν προσβάλλει ούτε έρχεται σε αντίθεση με
τους Ιερούς Κανόνες και τα μοναχικά θέσμια, αντιθέτως εντάσσεται στο πλαίσιο
των θεμιτών πρωτοβουλιών που οφείλει να αναλάβει κάθε Αδελφότητα προκειμένου να
πορισθεί τους αναγκαίους πόρους για την συντήρηση και διαφύλαξη των κινητών και
ακινήτων περιουσιακών στοιχείων».
Ο Γέροντας
Ιωσήφ ο Βατοπαιδινός στο υπόμνημα εξηγήσεων την 5/3/2009 στον Εισαγγελέα Εφετών
Αθηνών κατέθεσε τα εξής:
… «Όταν πήγαμε
στη Μονή, με κάλεσαν οι Γέροντες και, μεταξύ άλλων, μου ζήτησαν, αφού η
αδελφότητά μας θα είχε πλέον και νέους και μορφωμένους αδελφούς, να
επιμεληθούμε τα μετόχια της Μονής, τα οποία για πολλά χρόνια δεν είχαν
δυνατότητα να φροντίσουν. Μεταξύ αυτών έδιναν ιδιαίτερη σημασία στη λίμνη
Βιστωνίδα, από την οποία, όπως έλεγαν, έτρωγε ψάρι όλο το Άγιον Όρος. Η
λίμνη και όλη η περιοχή γύρω από αυτή είχε παραχωρηθεί στη Μονή από τους
βυζαντινούς αυτοκράτορες, με χρυσόβουλλα, τα οποία υπάρχουν σε πρωτότυπα στη
Μονή μας και η κτήση αυτή επιβεβαιώθηκε διαχρονικά με πατριαρχικά σιγίλια και
επιστολές, που επίσης σώζονται στη Μονή. Έχω όμως τη γνώμη ότι αφού η
Μονή έδωσε το 1924, 35.000 στρέμματα στη Χαλκιδική στο Ελληνικό Δημόσιο, το
Δημόσιο αναγνώρισε την κυριότητα της Μονής στη λίμνη. Εξάλλου κανείς δεν θα
μεταβίβαζε 35.000 στρέμματα καλλιεργήσιμα και παραθαλάσσια στη Χαλκιδική για να
λαμβάνει τη δεκαετία του 1990 30.000.000 δρχ. το χρόνο και να παραιτηθεί από
την κυριότητα του Μετοχίου στη λίμνη. Μέχρι το 1995 δεν ασχοληθήκαμε
ιδιαίτερα με το θέμα του Μετοχίου, γιατί μας απασχολούσε πρωτίστως το κτιριακό
πρόγραμμα και οι αναστηλώσεις της Μονής. Αφορμή για να ασχοληθούμε δόθηκε από
τις Υπηρεσίες, όταν μας ζήτησαν να τους αποστείλουμε τους τίτλους ιδιοκτησίας μας
για το Μετόχι. Αποτέλεσμα της διαδικασίας ήταν η έκδοση Γνωμοδότησης, που
αναγνώριζε ότι το Δημόσιο δεν έχει δικαίωμα στη νησίδα Αντά Μπουρού.
….Εκδόθηκαν
έτσι με αίτηση της Μονής δύο γνωμοδοτήσεις που αναγνώριζαν ότι το Ελληνικό
Δημόσιο δεν είχε δικαιώματα, ούτε στις παραλίμνιες εκτάσεις ούτε στη λίμνη
Βιστωνίδα. Για τις ενέργειές μας είχαμε ενημερώσει και τον Οικουμενικό
Πατριάρχη, ο οποίος προκειμένου να ενισχύσει την προσπάθειά μας απέστειλε και
σχετική επιστολή στον τότε Υπουργό Γεωργίας, Γιώργο Ανωμερίτη, υποστηρίζων τα
δίκαιά μας.
Μετά λύπης
μας αντιληφθήκαμε ότι ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ξάνθης δημιουργούσε
προβλήματα σε βάρος της Μονής, οπότε αποτανθήκαμε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο,
που ανταποκρίθηκε στην έκκλησή μας με επιστολή. Ήταν για μας αδιανόητο
πως ο Μητροπολίτης ένωσε τους φορείς εναντίον της Μονής μας, ώστε και σήμερα να
πρωτοστατεί εναντίον μας, προστατεύοντας δήθεν τους ψαράδες, ενώ οι τελευταίοι
αγαπούν τη Μονή, θέλουν τη συνεργασία με τη Μονή και αναγνωρίζουν τα δικαιώματά
μας.
Όλοι αυτοί
λοιπόν πίεζαν εναντίον της Μονής και ανάγκασαν το Δημόσιο να καταλήξει στην
πρόταση ανταλλαγής της λίμνης με άλλες εκτάσεις του Δημοσίου, η οποία έγινε
δεκτή από τη Γεροντία μας, όχι γιατί θέλαμε να αφήσουμε τη λίμνη, αλλά για χάρη
της ειρήνης και της αγάπης.
Για το ίδιο θέμα
ο Γέροντας Εφραίμ σε συνέντευξή του αποκαλύπτει.
……....Τα
γεροντάκια, οι προκάτοχοί μας δεν ήξεραν πολλά γράμματα αλλά μας έλεγαν ότι εδώ
έχουμε χρυσόβουλα, έχουμε σουλτανικά φιρμάνια, έχουμε πατριαρχικά
σιγίλια, που η λίμνη είναι δική μας.
« Θυμάμαι το
πατέρα Στέφανο που είχε και μια λογιότητα αυτός και ήξερε πάρα πολλά τυπικά και
μας είπε πολλά πράγματα που γινόντουσαν στο μοναστήρι, έλεγε «η Παναγία» και
δάκρυζε, αγαπούσε τόσο πολύ την Παναγία και μου έλεγε, «γέροντα τη λίμνη, τη
λίμνη πρέπει το μοναστήρι να την κρατήσει εξ' ολοκλήρου να την έχει, είναι η
περιουσία μας, κι εμείς δυστυχώς και οι προκάτοχοί μου», μου έλεγε, «δεν
πρόσεξαν και δεν είχαν και προσβάσεις, ήταν και αγράμματοι, δεν ήξεραν να
φροντίσουν, κι εσείς τώρα που ήρθατε εδώ που είσαστε μορφωμένοι πρέπει αυτό να
το επιχειρήσετε να το διεκδικήσετε
….Το έργο μας
ήταν ιδιαιτέρως δυσχερές, καθώς η Μονή είχε κατά κυριολεξία καταρρεύσει, τα
περισσότερα από τα κτίσματα ήταν ασυντήρητα, ερειπωμένα και, κάποια, υπό
κατάρρευση.
Υπήρχαν
επίσης ανεκτίμητης πολιτιστικής και ιστορικής αξίας κειμήλια, χειρόγραφα,
παλαίτυπα βιβλία, ιστορικά έγγραφα κ.λπ., τα οποία κινδύνευαν να καταστραφούν ή
να απωλεσθούν. Είχαμε ένα μοναστήρι τριάντα πέντε χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων
και μαζί με τα εξαρτήματά του άλλες εβδομήντα χιλιάδες, δηλαδή εκατό χιλιάδες
τετραγωνικά μέτρα, που ήταν όλα μνημεία έρημα, χαμένα και εγκαταλελειμμένα. Και
αρχίσαμε να σκεφτόμαστε πώς θα αποδώσουμε στην Ιερά Μονή την παλιά της αίγλη.
Έτσι αρχίσαμε να κάνουμε μελέτες, να συντηρούμε το Μοναστήρι και να υποβάλλουμε
αιτήσεις για την υπαγωγή σε κοινοτικά προγράμματα χρηματοδότησης της
αναστήλωσης της Μονής. Δεν συζήτησα με κανέναν υπουργό για όλα αυτά. Αντιθέτως
μπορώ να πω ότι στο θέμα της προστασίας των ιδιοκτησιακών μας δικαιωμάτων οι
εκάστοτε υπουργοί ήταν αρνητικοί και κουραστήκαμε ασύγκριτα για να
διασφαλίσουμε τα δικαιώματά μας» .»(Αποσπάσματα από την εκπομπή του Αλ.Παπαχελά
–ΝΕΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ).
…Όλες οι
κυβερνήσεις από το έτος 1998 και μετά αναγνώρισαν με σωρεία επισήμων εγγράφων
και αποφάσεων τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου επί της
Λίμνης Βιστωνίδας και των παραλίμνιων αυτής εκτάσεων. Οι ανταλλαγές που
ακολούθησαν δεν ήταν δική μας επιλογή, ήταν πρωτοβουλία της τότε κυβέρνησης,
η οποία προκειμένου να ικανοποιήσει το αίτημα των τοπικών παραγόντων να
φύγουμε από την περιοχή τους μας οδήγησε στις ανταλλαγές. Αυτό άλλωστε το
κατέθεσε και ένας από τους βασικότερους αυτούς παράγοντες, ο πρόεδρος του
Δικηγορικού Συλλόγου Ξάνθης, κ. Αθ. Ξυνίδης, συγγενής του γεν. γραμματέα της
κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ, στον εισαγγελέα, ομολογώντας ότι οι
ανταλλαγές ήταν αποτέλεσμα των κινητοποιήσεών τους. Το κατέθεσαν και άλλοι
μάρτυρες στην εξεταστική επιτροπή του 2008, όπως ο τ. υπουργός Αγροτικής
Ανάπτυξης κ. Μπασιάκος και ο τ. υφυπουργός κ. Κοντός. Αυτές οι αλήθειες γιατί
δεν αναφέρθηκαν ποτέ από τα μέσα επικοινωνίας ώστε να διαφωτισθεί ο λαός;
Συρθήκαμε στις ανταλλαγές πιεζόμενοι από την τότε κυβέρνηση, με αποτέλεσμα να
μας εμφανίζουν σαν συμμέτοχους σε ένα παιχνίδι πολιτικών συμφερόντων, όπου στην
ουσία χαμένη βγήκε η Μονή.(απόσπασμα συνέντευξης στην Γιάννα
Παπαδάκου-ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 16/5/2010)
Στην ίδια
συνέντευξη και στην ερώτηση
«Πιστεύετε ότι
υπήρξαν κρατικοί λειτουργοί που χρηματίστηκαν για να σας εκχωρήσουν τα κρατικά
φιλέτα »; Ο Γέροντας απάντησε ως εξής.
- Απαντώ κατηγορηματικά όχι.
Θα ήταν μεγάλη αδικία κάθε ισχυρισμός περί του αντιθέτου. Άλλωστε εμείς
ζητήσαμε να ανοίξουν όλοι οι τραπεζικοί λογαριασμοί για να διαπιστωθεί η πορεία
κάθε ποσού.
- Από όσο γνωρίζω με τα μέχρι
τώρα στοιχεία και πορίσματα της Τράπεζας της Ελλάδος, δεν έχει προκύψει κάποιος
χρηματισμός των κρατικών λειτουργών από τρίτους. Όσο για τα λεγόμενα «φιλέτα»,
ο όρος, καθαρά εφεύρεση ορισμένων για να παραπλανηθούν οι αρμόδιες αρχές και ο
λαός, πρέπει να σας πω ότι τα ακίνητα που μας έδωσε το ελληνικό Δημόσιο για
ανταλλαγή με τη Λίμνη Βιστωνίδα και τις παραλίμνιες εκτάσεις σε καμία περίπτωση
δεν μπορούν να χαρακτηριστούν «φιλέτα». Αντιθέτως, πολλά απ' αυτά που μας
έδωσαν ήταν ακατάλληλα για οποιαδήποτε χρήση, είτε διότι υπήρχαν πολεοδομικοί
περιορισμοί, είτε διότι ήταν δασικές εκτάσεις, είτε, όπως το ολυμπιακό ακίνητο,
το οποίο δεν πληρούσε τις προδιαγραφές ασφάλειας για την εξυπηρέτηση
ιδρυματικών σκοπών.
Είναι ο Γέροντας
Εφραίμ φορέας σκανδάλου ή υπεύθυνος διαχειριστής της περιουσίας της Μονής
Βατοπαιδίου;
Η απάντηση στο
παραπάνω ερώτημα δίνεται από ένα αξιόλογο κείμενο του μακαριστού καθηγητή
Νεοκλή Σαρρή, με τίτλο -Τα σκάνδαλα του σκανδάλου
Γράφει μεταξύ
των άλλων ο Νεοκλής Σαρρής
«Ο (Άγιος)
Νικόδημος ο Αγιορείτης ορίζει το σκάνδαλο ως το εμπόδιο που προβάλλει κατά το
διάβα της ζωής του πιστού στο οποίο σκοντάφτοντας ο ίδιος κινδυνεύει να
ξεστρατίσει από την πορεία του και να πάρει τον κακό τον δρόμο.
Συνεπώς, το
σκάνδαλο συγκροτείται από πράξεις και συμπεριφορές που συγκρούονται προς το
ηθικό δέον (με το σχετικό ανάλογό του) στο εκκλησιαστικό (το ιερό), αλλά και
στο πολιτικό (το κοσμικό) επίπεδο και γίνονται αιτία κατά την περίπτωση ο
πιστός ή/και ο δημοκρατικός πολίτης βλέποντας να θριαμβεύουν να χάσει την
εμπιστοσύνη του σε αρχές και αξίες με αποτέλεσμα την κοινωνική διάλυση.
Σε αντιστροφή
του παραπάνω ορισμού, μια προσεκτική και νηφάλια ανάλυση του προβαλλόμενου
εσχάτως «σκανδάλου» της Μονής Βατοπεδίου αφήνει να διαφανεί σειρά πραγματικών
σκανδάλων που προκύπτουν από και διά των βαρύγδουπων αποκαλύψεων με τις οποίες
μαστιγώνεται ανελέητα ο (παρα)πληροφορούμενος πολίτης.
Πρώτον: Σχεδόν
σύσσωμος ο θίασος των διαμορφωτών της κοινής γνώμης επί σκηνής του έντυπου ή
και του ηλεκτρονικού Τύπου, ανεξαρτήτως των πολιτικών του προτιμήσεων κακίζει
σειρά πράξεων του ηγουμένου της Μονής Βατοπεδίου να αξιοποιήσει την ακίνητη
περιουσία της με βάση τους έγγραφους τίτλους που έχει στη διάθεσή του (όπως
αυτοκρατορικά χρυσόβουλα βυζαντινών αυτοκρατόρων, φερμάνια ή μπεράτια
σουλτανικά, αχτναμέδες κ.λπ.). Ο ίδιος θίασος δείχνει φανερά ενοχλημένος για
τον «αναχρονισμό» αυτόν, αποδεικνύοντας ταυτόχρονα την αμάθεια αλλά και την
ιδεοληπτική του εμπάθεια. Γιατί λησμονεί ότι επικαλούμενοι τους ίδιους
ειδολογικά τίτλους διεκδικούμε τις καταπατημένες από την αυθαιρεσία του
τουρκικού κράτους κοινοτικές και εκκλησιαστικές περιουσίες στην
Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο. Και το πιο σημαντικό, αναγνωρίζομε
ως ελληνικό κράτος παρεμφερείς τίτλους για τα μουσουλμανικά ιδρύματα (βακούφια)
στη Θράκη, αλλά και στη Δωδεκάνησο. …
Δεύτερον: Το
πάγιο σύστημα συντήρησης των ναών (με τα σχολεία ή άλλα συναφή ιδρύματα) επί
αιώνες στηριζόταν στην εκμετάλλευση της ακίνητης περιουσίας που περιερχόταν με
διαφορετικές αιτίες στην Εκκλησία. Κλασική είναι η μορφή των αποκαλουμένων
«σπιτιών της εκκλησίας» όπου ανεγείρονταν κατοικίες και καταστήματα με τα έσοδα
των οποίων καλύπτονταν οι λειτουργικές δαπάνες της Εκκλησίας και της
κοινότητας. Ακριβώς την ίδια παράδοση φαίνεται να θέλησε να ακολουθήσει και η
Μονή Βατοπεδίου. Τίποτε περισσότερο. Το «σκανδαλώδες» στην περίπτωση είναι ότι
έγινε η διαπλοκή με πρόσωπα που διέθεταν πολιτική ισχύ, είτε του ΠΑΔΟΚ είτε της
ΝΔ. Σκάνδαλο εδώ συνιστά από μόνο του το γεγονός ότι η διεκδίκηση ενός
δικαιώματος από μέρους της Ιεράς Μονής (δηλαδή της αξιοποίησης της ακίνητής της
περιουσίας) είναι εφικτή μόνο με την προσφυγή στη διαπλοκή με άτομα από τον
χώρο της εξουσίας με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Και ο νοών νοείτω. Κάτι για το
οποίο δεν ευθύνεται βέβαια η Μονή. ….
Τρίτον: Γίνεται
πολύς λόγος για την περιουσία των 45 εκατ. ευρώ του Βατοπεδίου. Σημειώνεται ότι
αποτελεί κόκκο άμμου σε σύγκριση προς το ισλαμικό κεφάλαιο που κινείται στην ΕΕ
(και έμμεσα και στην Ελλάδα), όπου και αλωνίζει ανενόχλητο. Αλλά το
σκάνδαλο στην περίπτωση δεν είναι βέβαια αυτό το τελευταίο, αλλά η δήλη πλέον
πρόθεση των κορυβαντιώντων δημοσιογράφων, αναλυτών, σχολιαστών, πολιτικών (κατά
προτίμηση από τον ειδεχθή χώρο της οπορτουνιστικής αριστεράς), με αφορμή την
περίπτωση Βατοπεδίου και τον τεχνητό σάλο που προκάλεσαν ως δικτάτορες των ΜΜΕ,
να προλειάνουν το έδαφος για παραπέρα διασυρμό και συρρίκνωση της Εκκλησίας υπό
το λάβρο σύνθημα του διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας. Αλλά οίκοθεν νοείται
ότι για να συμβεί αυτό θα πρέπει η Εκκλησία (και οι Μονές) να διαθέτουν ίδιους
οικονομικούς πόρους. Αλλά στην πρόθεση όλοι αυτού του εσμού των ελεεινών και
τρισάθλιων φαρισαίων δεν είναι καν ο διαχωρισμός Κράτους και Εκκλησίας, αλλά η
καταρράκωση της τελευταίας και ο ευτελισμός της.
Τέταρτον: Πολύς
λόγος για φιλέτα. Εδώ η ακίνητος κληρονομία από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του
2004 καταρρέει και είναι ανενεργός. Δεν έχω αντιληφθεί ακόμη αν η αρχή της
αξιοποίησής τους από τη Μονή Βατοπεδίου (σε περίπτωση ανταλλαγής των με
προσφορά προς το Δημόσιο δικής της περιουσίας) συνιστά σκάνδαλο ή εάν η
περιουσία που προσέφερε προς ανταλλαγή δεν της ανήκε. Κάπως έτσι ήταν και η
κατάσταση πάλι στον ίδιο χώρο της Χαλκιδικής, για μια κολοσσιαία περιουσία
κάποιων χιλιάδων στρεμμάτων, η οποία μολονότι ανταλλάξιμη διεκδίκησε στο
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο τούρκος πολίτης και υποχρεώθηκε το ελληνικό Δημόσιο να του
καταβάλει δισεκατομμύρια. Η είδηση όμως αυτή πέρασε στα ψιλά και αυτό στον
τοπικό Τύπο. Στον υπόλοιπο Τύπο δεν έχει καθόλου αναφερθεί, γιατί βλέπετε δεν
αφορούσε καμιά Ιερά Μονή και κανένα Εφραίμ. Συνεπώς άλλο σκάνδαλο μεγαλύτερο
των προηγουμένων.
Ο ίδιος ο
Γέροντας απαντάει ως εξής:
---------------------------------------------------------
…..Κατ' αρχήν,
θα ήθελα να σας διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για κανένα σκάνδαλο. Πρόκειται
για μια υπόθεση που αφορά τη μακροχρόνια προστασία των ιδιοκτησιακών
δικαιωμάτων της μονής επί της Λίμνης Βιστωνίδας και των παραλίμνιων αυτής
εκτάσεων έναντι του ελληνικού Δημοσίου. Βγήκε στο φως της δημοσιότητας και
παρουσιάστηκε ως «σκάνδαλο» με στόχο να αμαυρωθεί η εικόνα και η μακροχρόνια
προσφορά της μονής, η οποία αποτελεί πόλο έλξης χιλιάδων χριστιανών από όλο τον
κόσμο. Εάν γύριζα τον χρόνο πίσω, δεν ξέρω αν θα άφηνα τη Μονή να συρθεί με
αυτό τον τρόπο στις ανταλλαγές. Σίγουρα θα ζητούσα από το ελληνικό Δημόσιο να
διασφαλίσει τα συμφέροντα της Μονής ως νομικού προσώπου δημόσιου δικαίου. Εάν
αυτό ήταν λάθος, θα κριθεί μετά από την ολοκλήρωση κάθε εκκρεμούσας διαδικασίας
και ύστερα -φοβάμαι- από πολλά χρόνια, όταν θα καταλαγιάσει αυτή η άδικη
επίθεση. (Απόσπασμα συνέντευξης στην Γιάννα Παπαδάκου-Εφημερίδα Ελευθεροτυπία
…
-Η Ιερά Μονή Βατοπεδίου έγινε
κοινόβιο το έτος 1990, όταν επανδρώθηκε από την αδελφότητα 18 νέων μοναχών, υπό
τη δική μου πνευματική ηγεσία. Το έργο μας ήταν ιδιαιτέρως δυσχερές, καθώς η
Μονή είχε κατά κυριολεξία καταρρεύσει, τα περισσότερα από τα κτίσματα ήταν
ασυντήρητα, ερειπωμένα και κάποια, υπό κατάρρευση. Υπήρχαν επίσης ανεκτίμητης
πολιτιστικής και ιστορικής αξίας κειμήλια, χειρόγραφα, παλαίτυπα βιβλία,
ιστορικά έγγραφα κ.λπ., τα οποία κινδύνευαν να καταστραφούν ή να απωλεσθούν.
Είχαμε ένα μοναστήρι τριάντα πέντε χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων και μαζί με τα
εξαρτήματά του άλλες εβδομήντα χιλιάδες, δηλαδή εκατό χιλιάδες τετραγωνικά
μέτρα, που ήταν όλα μνημεία έρημα, χαμένα και εγκαταλελειμμένα. Και αρχίσαμε να
σκεφτόμαστε πώς θα αποδώσουμε στην Ιερά Μονή την παλιά της αίγλη. Έτσι αρχίσαμε
να κάνουμε μελέτες, να συντηρούμε το Μοναστήρι και να υποβάλλουμε αιτήσεις για
την υπαγωγή σε κοινοτικά προγράμματα χρηματοδότησης της αναστήλωσης της Μονής.
Δεν συζήτησα με κανέναν υπουργό για όλα αυτά. Αντιθέτως μπορώ να πω ότι στο
θέμα της προστασίας των ιδιοκτησιακών μας δικαιωμάτων οι εκάστοτε υπουργοί ήταν
αρνητικοί και κουραστήκαμε ασύγκριτα για να διασφαλίσουμε τα δικαιώματά μας.
-… Τα μοναστήρια σε κάθε
ορθόδοξη χώρα είναι κέντρα διαφύλαξης της παράδοσης και της θρησκείας στην
οποία πιστεύουν. Ένα τέτοιο μοναστήρι είναι και η Ιερά Μονή Βατοπεδίου.
Διαφυλάσσει ακέραια την παράδοση του γένους και υπηρετεί την ορθοδοξία. Πιστεύω
ότι αυτό είναι μια μεγάλη προσφορά, καθρέφτης του γένους μας και κιβωτός των
ορθοδόξων παραδόσεων. Και είναι πραγματικά τιμή της Ελλάδας για όλους όσοι μας
επισκέπτονται, απλοί πολίτες αλλά και ηγέτες κρατών.
…Η Ιερά Μονή
Βατοπεδίου δεν έχει αναπτύξει ποτέ επιχειρηματική δραστηριότητα η ίδια.
Δεν είναι αυτό το έργο μας. Γι' αυτό τον λόγο η Μονή έχει αναθέσει σε
τρίτους ειδικούς τη διαχείριση των χρημάτων της, τα οποία σας δηλώνω
κατηγορηματικά ότι χρησιμοποιεί αποκλειστικά για την ολοκλήρωση της αναστήλωσης
της Μονής, τη συντήρηση των ιερών κειμηλίων, τη σίτιση και φιλοξενία μοναχών
και επισκεπτών και τη διενέργεια φιλανθρωπικών έργων.
…«Με λένε
businessman. Το βρίσκω άδικο. Υπερασπίζομαι το συμφέρον της μονής, χωρίς να έχω
εμπλακεί ποτέ σε διαπραγματεύσεις, χωρίς να πω ούτε μια φορά, αυτό που μου
δίνετε είναι λίγο, δώστε κάτι παραπάνω».
Με χρήματα, δεν
είχα και δεν έχω επαφή. Υπάρχει επιτροπή εδώ, που τα διαχειρίζεται. Εμένα με
ενδιαφέρει να πραγματοποιείται από τη μία μεριά το αναστηλωτικό μας έργο και
από την άλλη το πνευματικό και φιλανθρωπικό».
….«Εγώ, παιδί
μου, είμαι μοναχός. Έχω διαγράψει τον εαυτό μου πολύ πριν με διαγράψουν όλοι
αυτοί που, για τους δικούς τους λόγους, ξεκίνησαν και διατηρούν ακόμα όλον
αυτόν τον πόλεμο.
Που είναι άδικος
πόλεμος, διότι εγώ δεν έκαμα άλλο τίποτα από το να υποστηρίζω τα συμφέροντα της
Μονής, τα οποία, θεία χάριτι, μου εδόθη η τιμή να ηγούμαι.
Ακούω να λένε:
Τι τα θέλετε, μοναχοί άνθρωποι, όλα αυτά τα λεφτά; Πόσα θέλετε, επιτέλους, για
να συντηρείτε τους εαυτούς σας;»
«Αν ήταν
για τον εαυτό μας, θα σας έλεγα "τίποτα". Με αυτό το
"τίποτα", αγαπητέ, επιλέξαμε να ζούμε. Και η ευχαρίστησίς μας διά
τούτον είναι μεγίστη. Δεν περιγράφεται. Και ίσως δεν μπορέσουν να την
καταλάβουν και πολλοί εξ όσων μας κατηγορούν.
Τα χρήματα τα
χρειαζόμαστε, κατ' αρχάς, για τη συντήρηση της Μονής μας. Για την εύρυθμη
λειτουργία της».
(Αποσπάσματα
συνέντευξης του Γέροντα στον Χρήστο Μιχαηλίδη-ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ –ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 και
στην Γιάννα Παπαδάκου 16/5/2010)
Ο πρώην
διοικητής του Αγίου Όρους κ. Νικόλαος Παπαδημητρίου, καθηγητής στο Δημοκρίτειο
Πανεπιστήμιο Θράκης, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα ΑΠΟΨΗ μεταξύ των άλλων
λέει και τα εξής για τον Γέροντα Εφραίμ.
«Δεν είμαι
άξιος και σε καμιά περίπτωση αρμόδιος για να τον κρίνω. Βλέπω και ακούω
καθημερινά ότι βάλλεται πανταχόθεν για το καλογερικά αυτονόητο, την προστασία
της περιουσίας της μετάνοιάς του και συνειρμικά πάει ο νους μου στον άγιο Παΐσιο,
ο οποίος μου έλεγε ότι “τα καρποφόρα δένδρα τα πετροβολούν”. Είμαι βέβαιος ότι
μετά από αυτόν τον άδικο λιθοβολισμό θα βγει πιο δυνατός. Ο Γέροντας Εφραίμ
αναδείχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό πατέρα, γέροντα σήμερα της μεγαλύτερης
αδελφότητας του Αγίου Όρους, με πολύπλευρο φιλανθρωπικό έργο, που κανείς ποτέ
δεν προβάλλει. Το Άγιον Όρος και ο μοναχισμός γενικότερα άρχισαν σιγά-σιγά να
μπαίνουν στο στόχαστρο μιας κοινωνίας που βρίσκεται, κατά τη γνώμη πολλών, σε
ηθική παρακμή»,.
Σε αυτό το
πλαίσιο, ο πρώην διοικητής του Αγίου Όρους θεωρεί εντελώς άδικη την κριτική που
δέχεται το Βατοπέδι, προσθέτοντας πως η υπόθεση έχει δύο διαστάσεις, τη νομική
και την ηθική.
Όσον αφορά
την πρώτη, τονίζει ότι τα χρυσόβουλλα αποτελούν την πολιτειακής προέλευσης
νομιμοποιητική βάση εκατοντάδων παραχωρήσεων. Είναι τα επισημότερα έγγραφα του
ελληνικού μεσαίωνα, τα οποία, όταν πρόκειται για δωρεές, συνιστούν, κατά τον
ίδιο, παράγωγο τρόπο κτήσης κυριότητας.
Οι
αγιορείτικες, μάλιστα, μονές, κατά τον κ. Παπαδημητρίου, διατήρησαν όλη αυτή
την περιουσία σχεδόν ανέπαφη και κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας, γιατί το
Άγιον Όρος δήλωσε εκούσια υποταγή στον Μουράτ Β΄, το 1423/24, στην
Αδριανούπολη. Ο ίδιος στηρίζει την άποψή του και σε δύο σχετικά βιβλία: εκείνο
του καθηγητή Ιωάννη Κονιδάρη, “Το δίκαιον της μοναστηριακής περιουσίας από του
9ου μέχρι και του 12ου αιώνος”, καθώς και σε εκείνο του δικαστή Γιώργου
Αποστολάκη “Οι αυτοκρατορικές δωρεές στην Ιερά Μονή Πάτμου και η νομική αξία
των χρυσόβουλλων λόγων”, όπου μάλιστα εξετάζεται ad hoc η υπόθεση του
Πόρτο-Λάγος.
Όσο για την
ηθική διάσταση του ζητήματος, ο κ. Παπαδημητρίου σημειώνει πως αντιμετωπίζεται
αποσπασματικά και όχι σφαιρικά, όπως θα έπρεπε.
«Δεν έγινε
ποτέ λόγος για την τεράστια περιουσία της Μονής, την αποκτηθείσα στη διάρκεια
της υπερχιλιετούς ιστορίας της, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Όπως,
επίσης, πόση από αυτή πήρε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ελληνικό κράτος αντί
πινακίου φακής. Δεν είναι εύκολο, ούτε σωστό, να επιχειρείται από μας τους
κοσμικούς η εξήγηση θεμάτων των μοναχών, γιατί η ζωή τους είναι εντελώς
διαφορετική. Συνεπώς, οι διάφοροι χαρακτηρισμοί που ακούγονται ή γράφονται
είναι τουλάχιστον ατυχείς. Έτσι, π.χ. εμφανίζονται φιλοχρήματοι και ιδιοτελείς,
γεγονός αναληθές. Έχοντας δώσει τη μοναχική τους επαγγελία για υπακοή,
ακτημοσύνη και γενετήσια εγκράτεια, τις οποίες, στη συντριπτική τους
πλειονότητα, τηρούν απαρέγκλιτα, αγωνίζονται για τη διαφύλαξη της περιουσίας
της Μονής, πιστεύοντας ότι “τα τω Θεώ άπαξ αφιερωθέντα, ανεκποίητα είναι δει”.
Σε μια ωραία επιγραφή κάποιου αθωνικού κελλιού αναγράφεται: “Ω κελλίον κελλίον,
σήμερον εμού, αύριον ετέρου και μηδέποτέ τινος”», λέει ο κ.
Παπαδημητρίου.
Απαντώντας,
επίσης, στο ερώτημά μας για το κατά πόσο εκτιμά πως υπάρχουν ευθύνες πολιτικών
προσώπων, ο πρώην διοικητής του Αγίου Όρους διευκρινίζει πως, για το
συγκεκριμένο θέμα τουλάχιστον, δεν ξεχωρίζει τους ανθρώπους σε πολιτικούς,
κρατικούς λειτουργούς ή απλούς ιδιώτες: «Ποιος έλληνας ορθόδοξος χριστιανός δεν
θα υπέγραφε κάτι ευνοϊκό για ένα μοναστήρι, που εκτός από εργαστήρι αρετής,
είναι αποδεδειγμένα ο καλύτερος φύλακας της όποιας περιουσίας έχει; Γιατί
πρέπει όλες οι ανθρώπινες πράξεις να αντιμετωπίζονται με καχυποψία και να είναι
οπωσδήποτε αντικείμενο ύποπτης συναλλαγής; Μήπως αυτή η λογική οδηγήσει τελικά
σε απραξία;» αναρωτιέται ο κ. Παπαδημητρίου.
Όσο για το
αν, κατά τη γνώμη του, ζημιώθηκε το ελληνικό Δημόσιο από τις ανταλλαγές
ακινήτων με το Βατοπέδι, διατείνεται πως οι μονές του Αγίου Όρους έχουν νομική
προσωπικότητα δημοσίου δικαίου, αφού στο πλαίσιο της αυτοδιοίκησής τους, τους
έχουν εκχωρηθεί αρμοδιότητες που ανήκουν στον χώρο άσκησης δημόσιας εξουσίας:
«Επομένως, ίσως υπήρχε η αίσθηση από μέρους των αρμοδίων ότι τα χρήματα βγήκαν
από τη μία τσέπη για να μπουν στην άλλη», καταλήγει ο κ.
Παπαδημητρίου.
Eπίλογος.
Σεβαστέ Άγιε
Καθηγούμενε κ. Εφραίμ,
..Ου Λόγος, ούδέ
κάλαμος γραμματέως οξυγράφου δύναται καταγράψαι το άλγος της πολυωδύνου ημών
ψυχής επί των επισυμβαινόντων Υμίν παντοίων οδυνών και θλίψεων αΐτινες ωσεί
θρόμβοι λιθοσχήμου χαλάζης δέρουσι ανηλεώς το Παναγιοφρούρητον και αγιόλεκτον
Μοναστικόν παγκράτιον της γεραράς και παλαιφάτου Υμών Μονής. Μέγα ει το δεινόν.
Όντως φοβερώτατα τα του διωγμού ακόρεστα παφλάζοντα κύματα, άτινα επιζητούν
αδηφάγα και λυσσώδη όπως καταποντίσωσι την γεραράν και άτρωτον κιβωτόν της
μονήρους και θεοφιλούς ημών βιοτής.
…Υπομείνατε Άγιε
Καθηγούμενε μετ αφάτου δοξολογίας και η αγάπη του Θεού και Πατρός, θέλει
εκχυθεί εις την πεπυρωμένην και πάλλουσαν καρδίαν Σας, ως δρόσος αποστάζουσα
ουχί εκ των ορέων της Σιών αλλ’ εκ της παλλεύκου αθωνικής κορυφής, ην
κατέκτησαν θριαμβευτικώς τοσούτοι ερασταί του Πνεύματος, ως αι αναρίθμηται
φαειναί λαμπάδες, ας ειδεν ο Όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης εν τω οράματι Αυτού.
Ιδού ίσταται
ενώπιον Σας, άπασα η του όρους πληθύς η ευαρεστήσασα την Κυρίαν Θεοτόκον μεθ’
ων εις περίπτυστον θέσιν, άπαντες οι εν ασκήσει και αθλήσει διαλάμψαντες
Βατοπαιδινοί φαεσφόροι Πατέρες, με σημειοφόρον τον Άγιον Μάξιμον τον Γραικόν,
όστις τους χρόνους Αυτού εν φυλακή διήλθεν, και ούτοι άπαντες, στεντορεία τη
φωνή ανακραυγάζουσιν γοερώς προς την Άνασσαν του Αγιωνύμου τούτου Όρους: «Σύ
υπέσχου Παρθένε προπολεμείν πάντοτε, πάντων των εν τώδε τω όρει αράντων
πόλεμον, προς τον πολέμιον τον τοις βροτοίς πολεμούντα, όθεν ΠΛΗΡΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΤΗΝ ΣΗΝ ΥΠΟΣΧΕΣΙΝ».
(Εκ της
Ακολουθίας των Οσίων Αγιορειτών Πατέρων).
Αυτήν την
υπόσχεσιν φέροντες προ οφθαλμών μας και ημείς, οι εν τοις ακρωτηρίοις του
Άθωνος ενασκούμενοι μοναχοί εν τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης και δη εν
τω ταπεινώ ημών ησυχαστηρίω, των εν Άθω Οσίων Πατέρων, καταθέτομεν εν τη
παρούση ημών αλγώδη επιστολή, την αμέριστον ημών Κυρηναίαν αγάπην και
φιλομόναχον συμπαράστασιν, εύελπιστούντες πως η Κυρία Θεοτόκος, η Παραμυθία, η
Βηματάρισσα, η Έσφαγμένη, η Αντιφωνήτρια, η Παντάνασσα, η Ελαιοβρύτισσα και δή
η χάρις της Πανακηράτου Θεομητορικής Αγίας Ζώνης, συν πάση τη χορεία των Οσίων
Αγιορειτών Πατέρων, θέλει συντρέξει και απαλλάξει Υμάς από πάσης επηρείας του
αντικειμένου και έτσι δοξασθεί πάλιν και πολλάκις το Πανάγιον όνομα του Κυρίου
ημών Ιησού Χριστού, του λέγοντος εν τω Αγίω και Ιερώ Αυτού Ευαγγελίω: «Μη
φοβηθείτε από των αποκτενόντων το σώμα, την δε ψυχήν μή δυναμένων αποκτείναι»
και αλλαχού: «Ιδού έρχεται ώρα και νυν ελήλυθεν, ίνα σκορπισθείτε έκαστος εις
τα ίδια και εμέ μόνον αφήτε. Και ουκ ειμί μόνος, ότι ο Πατήρ μετ εμού έστι.
Ταύτα λελάληκα υμίν ίνα εν εμοί ειρήνην έχητε. Εν τω κόσμω θλίψιν έξετε, ΑΛΛΑ
ΘΑΡΣΕΙΤΕ ΕΓΩ ΝΕΝΙΚΗΚΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ» (Ιω. 16, 32-33).
(Επιστολή
συμπαράστασης στον Ηγ. Εφραίμ από την Αδελφότητα των Δανιηλαίων-Απόσπασμα)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου