13179 - Μεταξύ υλικής και πνευματικής τροφής (Tra cibo e spiritualità)

Κείμενο του Ιταλού δημοσιογράφου Sergio Valzania 

για τον Μυλοπόταμο

Το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους πέρασε μια περίοδο σοβαρών δυσκολιών. Μόνο 800 μοναχοί, πολλοί από τους οποίους ήταν ηλικιωμένοι, παρέμειναν στην ελληνική χερσόνησο, μήκους περίπου σαράντα χιλιομέτρων, όπου οι γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση. Είκοσι ορθόδοξα μοναστήρια διατηρούν ζωντανή παράδοση προσευχής, μελέτης και εργασίας πλέον των χιλίων ετών. Η αναζωογόνηση έγινε στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα. Ένα νέο ρεύμα μεταστροφής
στο μοναχισμό έχει σβήσει την κρίση και σήμερα υπάρχουν πάνω από δύο χιλιάδες μοναχοί, πολλοί από τους οποίους είναι νέοι, που ζουν και προσεύχονται στο Άγιο Όρος. Τόσοι πολλοί που σε ορισμένες μονές η εισδοχή νέων μοναχών γίνεται με δυσκολία.

Κατά την περίοδο παρακμής, ακόμη και η πολύτιμη αρχιτεκτονική κληρονομιά της χερσονήσου υπέστη επίσης σοβαρή ζημιά. Ορισμένα κτήρια εγκαταλείφθηκαν και περιέπεσαν σε ερειπιώδη κατάσταση. Ανάμεσά τους υπήρχε και το περίφημο Κάθισμα του Μυλοπόταμου, ένα απομονωμένο κτήριο, με θέα στη θάλασσα, στην ανατολική ακτή της χερσονήσου, την περισσότερο εκτεθειμένη στην κακοχειμωνιά. Ήταν το κελλί στο οποίο ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης αποσύρθηκε αφού ίδρυσε το πρώτο μοναστήρι της χερσονήσου, τη Μεγίστη Λαύρα, της οποίας ο Μυλοπόταμος εξακολουθεί να αποτελεί εξάρτημα. Ο άγιος είχε επιλέξει να αποσυρθεί εκεί, ούτως ώστε η προσωπικότητά του και η κτητορική του ιδιότητα να μην βαρύνουν τη νεοσύστατη αδελφότητα, προκειμένου να βρει τον δικό της δρόμο μόνη της. Η ιστορία απέδειξε ότι το πρόγραμμα ήταν απόλυτα επιτυχημένο.

Ο άγιος Αθανάσιος θέλησε να δώσει στον Μυλοπόταμο έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, να αποτελεί δηλαδή ένα χώρο αποθεραπείας και ανάρρωσης για άρρωστους μοναχούς ή για όσους χρειάζονταν μια περίοδο ανάπαυσης και φυσικής αναγέννησης. Ο Αθωνίτης άγιος φύτεψε έναν αμπελώνα κοντά στο κελλί, επιτρέποντας στους ασθενέστερους μοναχούς να καταναλώνουν μικρή ποσότητα κρασιού σε καθημερινή βάση: ακολούθησε, εν προκειμένω, τη διδασκαλία του αγίου Ιωάννου του Χρυσόστομου όπως αυτός ερμηνεύει τις συμβουλές που δόθηκαν από τον απόστολο Παύλο στον Τιμόθεο. Η σχετική ομιλία του Χρυσοστόμου πρόsφατα ξαναέγινε επίκαιρη με το βιβλίο που έγραψε ο Lucio Coco με τίτλο: «Πιές λίγο κρασί με μέτρο. Η χριστιανική νηφαλιότητα» που εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος του Βατικανού. Ο Μυλοπόταμος συνέχισε να είναι ένας τόπος ιδιαίτερης σημασίας, τον οποίο επισκέφθηκαν και συχνά κατοίκησαν πατριάρχες της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο δεν απέφυγε και αυτός την παρακμή του περασμένου αιώνα. Το κελλί εγκαταλείφθηκε, η στέγη της εκκλησίας κατέρρευσε, οι εικόνες και τα σκεύη μεταφέρθηκαν στη μονή της Μεγίστης Λαύρας.

Γέροντας Επιφάνιος Μυλοποταμινός

Όπως από τη μια πλευρά ο Μυλοπόταμος γνώρισε την κρίση του Αγίου Όρους, εξίσου συμμετείχε και στη μεγάλη ανάκαμψη. Στα τέλη του περασμένου αιώνα, ένας μοναχός, ο οποίος βίωνε βαθιά το νόημα της επιλογής του να γίνει μοναχός, που για πολλά χρόνια μόνασε στη μονή του Αγίου Παύλου και στη συνέχεια στους αγιασμένους τόπους της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, πληροφορήθηκε την κατάσταση στην οποία είχε περιπέσει το κελλί, αλλά και τη διάθεση της Μεγίστης Λαύρας να εμπιστευτεί τον Μυλοπόταμο σε κάποιον που θα τον αναβίωνε επάξια. Ο μοναχός, το όνομα του οποίου είναι Επιφάνιος, γοητεύτηκε από το έργο και το έκανε στόχο της ζωής του.

Αφού έλαβε τα δικαιώματα χρήσης του ακινήτου, εγκαταστάθηκε εκεί, παρόλη την κατάσταση στην οποία αυτό βρισκόταν. Ακολούθησε ένας δεύτερος μοναχός, ο Ιωακείμ, και ορισμένοι τεχνίτες που δέχτηκαν να μοιραστούν το εγχείρημα της ανακατασκευής και την επέκταση του αρχικού κτηρίου που είχε ανεγερθεί γύρω από έναν αρχαίο πύργο στην άκρη της θάλασσας που βλέπει στο Αιγαίο.

Μοναχός Ιωακείμ Μυλοποταμινός

Ενώ αποκαθίσταντο οι στέγες και οι πεσμένοι τοίχοι, ο Επιφάνιος θέλησε να ασχοληθεί με δύο πτυχές διακονίας του κελλιού του που ταίριαζαν στη μοναστική του κλίση: Την καλλιέργεια αμπελώνων και την παραγωγή κρασιού. Αναστηλώθηκε ένας μικρός ξενώνας για την απέριττη φιλοξενία περίπου δέκα επισκεπτών, ενώ φυτεύτηκαν λίγα εκτάρια με αμπέλια. Η πρόθεση ήταν να καταστεί ο Μυλοπόταμος ως ένας τόπος προβολής του Αγίου Όρους σε προσκυνητές που ήταν πιο ευαίσθητοι και ενδιαφερόμενοι για τις τοπικές παραδόσεις· για Ορθοδόξους αλλά και για Καθολικούς που θα ήταν ευτυχείς να παρακολουθήσουν την προσευχή των ωρών στο μικροσκοπικό εκκλησάκι του κελλιού.

Σήμερα ο μοναχός μιλάει για την περιπέτειά του αναφέροντας τον Ψαλμό 126: "Ἐάν μή Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες". Το κρασί που παράγει είναι γνωστό και φημισμένο στην Ελλάδα, αλλά και εκτός των συνόρων της· ο δε ξενώνας είναι σχεδόν πάντα γεμάτος από προσκυνητές που γίνονται δεκτοί με μεγάλη ευγένεια. Έρχονται από πολλά μέρη του κόσμου, μεταξύ των οποίων και από την Ιταλία. Ένα μικρό λείψανο του αγίου Ευσταθίου, του προστάτη του κελλιού, μέσα σε ασημένια θήκη, δωρήθηκε στο Μυλοπόταμο από τη Ρώμη το 2008 και τιμάται στις εόρτιες ακολουθίες.

Ιερό Λαυριωτικό Κάθισμα Αγίου Ευσταθίου, Μυλοπόταμος

       Ο Επιφάνιος είναι ένας εξαιρετικός μάγειρας. Σε αυτόν αναθέτει η μονή Ιβήρων τη φροντίδα της μεγάλης πανηγυρικής Τράπεζας που παρατίθεται στην εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στο Άγιο Όρος, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση είναι το Περιβόλι της Παναγίας, η πανήγυρη αυτή έχει ξεχωριστή σημασία. Έτσι λοιπόν, στον Μυλοπόταμο, η μαγειρική δεν τυγχάνει δευτερεύουσας σημασίας. Ο οικοδεσπότης θεωρεί την προετοιμασία του γεύματος ως μια πολύ σημαντική πράξη αγάπης, η οποία έχει την αξία της επειδή είναι συγκεκριμένη και άμεση. Ταυτόχρονα, μέσα από την προετοιμασία των φαγητών, ο Επιφάνιος διασώζει και μοιράζεται διατροφικές εμπειρίες της μοναστηριακής μνήμης, όπως η χρήση απλών συστατικών, η τήρηση των νηστειών και η απαγόρευση κρεοφαγίας, παραδόσεις ωστόσο που είναι ικανές να δημιουργήσουν νόστιμα και εκλεπτυσμένα πιάτα.

Στην Ορθοδοξία διασώζεται έντονα και χειροπιαστά η ενσυνείδηση της ενσάρκωσης του Κυρίου, όπως αυτό εκδηλώνεται μέσω των ασπασμών, με τις θερμές χειαρψίες,  με την κοινή μετοχή στην τράπεζα του γεύματος, με την τιμή των αγίων λειψάνων, με την φροντίδα και τον σεβασμό των ιερών σκηνωμάτων και των παραδόσεων. Ο Μυλοποτάμος θέλει να αποτελεί μια μαρτυρία ανοικτή, σαφή και διακριτική.

Sergio Valzania

(L’ Osservatore Romano, 23.01.2020)

(Απόδοση στα ελληνικά: Ιωάννης Χρυσάφης)