Τρίτη 20 Αυγούστου 2013

3489 - Ανέκδοτο μαρτύριο του Αγιορείτη Νεομάρτυρος Αθανασίου του Λήμνιου (†1846)




Συμεν . Πασχαλίδη
ν. Kαθηγητ τς Θεολογικς Σχολς τοΘ
 


νεομάρτυρας θανάσιος Λήμνιος, νας π τος πλέον ­ψι­­μους νεομάρτυρες τς κκλησίας, φο τ μαρτύριό του πισυ­νέ­βη δυόμισυ δεκαετίες μετ τν λληνικ πανάσταση, κατέστη γνω­στς π μία σύντομη νεομαρτυρολογικ διήγηση πο περιλαμ­βά­νεται στν γιορειτικ κώδικα γ. Παντελεήμονος 608[1]. Πρό­σφα­τα, στό­σο, ντοπίσαμε να μετρίας κτάσεως Μαρ­τύ­ριό του, στ ποο πα­ρέ­χονται πιπλέον στοιχεα τόσο γι τ ζω το θανασίου κατ τ νεανική του λικία, τν ξωμοσία του, τ μεταστροφή του στ χρι­στιανικ πίστη κα τ μαρτυρικό του τέλος, σο κα γι τ πρό­σω­πα τ ποα σχετίζονται μ τ γνωστοποίηση το μαρτυρίου του κα τ συγγραφ ατο το νεομαρ­τυ­ρο­λο­γικο κειμένου. Τ Μαρ­τύ­ριο α­τ κα­ταλαμβάνει τς σελίδες 169-173 το κώδ. γ. Παν­τε­λεή­μονος 716 (Λάμ­προς 6223), το 19ου αώνα[2], κα κατακλεί­ε­ται μ τ πολυ­τί­κιο το Νεο­μάρ­­τυ­ρος, πιθανότατα σύνθεση κά­ποι­ου π τος γνω­στος γιο­ρε­τες μνο­γρά­φους ατς τς περιόδου.
Σύμφωνα μ τ νέκδοτο Μαρτύριό του, θανάσιος  κατα­γό­ταν π τ Λμνο. λαβε τ στοι­χει­ώ­δη παιδεία τς ποχς του στ γενέτειρά του κα ν συ­νε­χεία, κι­νού­μενος π θεο ζλο με­τέ­βη στ ­γιον ρος, στν παραγωγικ χρο το ποίου νκε Λμνος δη π τ βυζαντιν ποχή[3], κα εσλθε στ Mε­γίστη Λαύ­ρα, τε­θες π τν πνευματικ καθοδήγηση κάποιου γέροντος. Kατ τν περίοδο τς δυνηρς γι τ γιον ρος πε­ριό­δου τς πα­να­στά­σεως το 1821[4], θανάσιος, πως κα λλοι ­γιο­ρετες, αχμα­λω­τίσθηκε κα μεταφέρθηκε, μαζ μ λλα βδο­μήν­τα «παιδία», ρ­χι­κ στ Θεσσαλονίκη[5] κα ν συνε­χεί­α στν A­γυ­πτο, που κα ξι­σλα­μί­σθη­κε. συντάκτης το Μαρ­τυρίου προσ­θέ­τει τι μόνο νας λαϊ­κός, πο νομαζόταν Ζαφείρης, δν πέ­κυ­ψε στς πιέσεις ν ξω­μό­σει κα τελικ μαρτύρησε[6].
Στν Αγυπτο, πιθα­νό­τα­τα στ Κάϊρο, πο μνημονεύεται στ ραμα το Μαρ­­τυρίου ς «μέγα Κάερον»[7], θανάσιος ζησε ρ­χι­κ ς δο­λος, ν λίγο ργότερα νυμφεύθηκε μία γυναίκα πο εχε πίσης ξω­μό­σει κα πέκτησε ρκετ μεγάλη περιουσία. τριττή, μως, θαυ­μα­στ μ­φάνιση κα παρέμβαση το Mεγά­λου ­θα­­νασίου, ποία συνοδεύτηκε κα π μία ­ρα­ση[8], ποία ντάσ­σε­ται στ πλαίσιο τς ποκαλυπτικς κα χρησμο­λο­γικς γραμ­μα­τεί­ας τς Τουρκοκρατίας[9], τν δήγησε τελι­κ σ με­­τά­νοια κα στν ­πό­φαση, μ τν καταλυτικ παρέμ­βα­ση κα τς συζύγου του, ποί­α τν προέτρεψε ν πιστρέψει στν πατρώα πίστη του[10], ν γκα­τα­λείψει τν οκογένεια κα τ πλούτη πο εχε ποκτήσει κα ν πι­στρέψει μ πλοο στ γιον ρος, που διέμει­νε στ Kελλ το γί­ου ντωνίου, «κα­λούμενον Σεράγιον πλησίον τν Kαρυν». Πρό­κει­ται γι τ σημε­ρι­ν Σκήτη το γίου νδρέα, πως μετο­νο­μά­σθη­κε μετ τν γορά του κα τν νέγερση το νεότερου πιβλητικο κα­θο­λι­κο του π τος Ρώ­σους τ 1849, τ Βατο­πε­δι­ν Κελλ το γίου ντωνίου, τ ποο εχε να­συ­στήσει ξό­ρι­στος πατριάρχης Σερα­φεμ Β΄[11]. κε ξο­μο­λογήθηκε σ κά­ποι­ον πνευματικό, πο ε­ναι πι­θα­ν ν ταυτίζεται μ τν ερο­μό­ναχο Σά­βα τν πνευματικό, ­πο­ος πρξε τελευ­τα­ος λλη­νι­κς κα­τα­γωγς γοραστς το ν λό­γω Kελλίου[12], κα­τη­χήθηκε, νή­στευ­σε κα λαβε τ γιο χρίσμα, να­κτών­τας πλέον τ χρι­στιανική του διό­τη­τα. ποδηλώνεται, μά­λι­στα, δ, μ τ φράση «το νέγνωσε τς ­ξι­λα­στι­κς ε­χάς», τ καθιε­ρω­μένο κα πο­δι­δό­μενο π τς πη­γς στν πα­τρι­άρ­χη Με­θό­διο τυ­πι­κ τς πανεισ­δο­χς στος κόλ­πους τς κ­κλη­σίας τν ρ­νη­­σι­χρί­στων[13], μέσα σ να πλαίσιο τ ποο δν ­παι­­τοσε τν μο­λο­γία τς πίστεώς τους νώπιον τν Τούρ­κων. πε­ρίπτωση δηλαδ το θανασίου δν ντάσσεται στν ε­ρύ­τατα διαδεδομένη κατ τος προγενέστερους αἰῶνες ν­θου­σια­στι­κ πα­ρά­δοση, πο καλλιερ­γή­θηκε διαίτερα κα π τος Κολ­λυ­βά­δες κα­τ τ τέλη το 18ου κα τς ρχς το 19ου αώνα, τς προε­τοι­­μα­σίας πρώην ρνη­σι­χρί­στων γι τ μαρτύριο[14], λλ στν πα­ράλ­ληλη κκλησιαστικ παρά­δο­ση πο κπροσωπεται π κ­κλη­σιαστικ πρόσωπα τς διας πε­ριόδου, πως πατριάρχης Καλ­λί­νικος Γ´ π τ Ζαγορά[15].
Φεύγοντας π τ γιον ρος θανάσιος μετέβη ρχικ στς πελευθερωμένες πλέον περιοχές τς λλάδος, λλ τελικ γκατα­στά­θη­κε στν τουρκοκρατούμενη κόμη γενέ­τει­ρά του Λμνο, λαμ­βά­νοντας θάρρος π κάποια συνθήκη πο πογράφηκε με­τα­ξ τν μεγάλων δυνάμεων τς Ερώπης κα το θωμανικο κράτους κα διασφάλιζε τ θρη­σκευτικ λευθερία τν θωμανν πηκόων, ­να­φορ πο πι­θα­νότατα πονοε τ σχετικ συνθήκη πο πο­γράφηκε μετ τ ναυ­μα­χία το Ναυαρίνου τ 1827 σως μετ τν ττα κα συνθη­κο­λόγηση τν Τούρκων στν δριανού­πο­λη κατ τ Ρωσο­τουρ­κι­κ πόλεμο το 1829[16]. κε μως ο Tορκοι κάτοικοι το νησιο τν ­να­γνώρισαν κα ναζη­τοσαν τρόπο γι ν τν φο­νεύσουν[17]. Προ­φα­σι­ζόμενοι λοιπν κά­ποι­α μπο­ρι­κ συν­ερ­γα­σία, τν πνι­ξαν, ρί­χνοντάς τον π τ πλοο στ θάλασσα το λλή­σπον­­του.
T περιστατικ συγγραφς το Μαρτυρίου το νεομάρτυρος ­θα­νασίου κα διάσωση τς μνήμης του σ δύο κώδικες τς μονς γ. Παντελεήμονος στ γιον ρος, καθίστανται ν μέρει γνω­στ π τν πιγραφή του, που σημειώνεται τι συντάχθηκε «προτροπ κα εσηγήσει το πανοσιωτάτου Θωμ ερομονάχου, διατελοντος ν τ ερ Mον το Ρωσσικο». Πρόκειται προφανς γι τν ερο­μό­να­χο Θωμ Γερμανό, ποος προσωνυμεται σ κάποια σημειώ­μα­τα κωδί­κων τς μονς γίου Παντελεήμονος ς « γράμ­μα­τος»[18] κα γ­καταβίωνε, τουλάχιστον ς τ 1860, στ μον το ­γί­ου Παν­τε­λεήμονος, ποία κατ τ μέ­σα το 19ου αώνα δια­κρι­νόταν γι τ συν­οί­κη­ση μο­ναχν λληνικς κα σλαβικς κατα­γω­γς, ν κα σ να κλίμα νερχόμενου θνικι­σμο[19]. Φαίνεται πς συντά­κτης το Μαρτυρίου ερομόναχος Θωμς Γερμανς εχε γνω­ρί­σει τ νεομάρτυρα θανάσιο κατ τ δεύτερη λευσή του στ γιον ­ρος, φο τν πικα­λε­ται ς πηγή του σ δύο σημεα[20].
Στ συγγραφ το Μαρτυρίου δν εναι πίθανο ν μπλέ­κον­ται κα λλα πρόσωπα, τ ποα διέμεναν στν ν λόγω Μον κατ τν πε­ρίο­δο ατή, πως λόγιος ερομόναχος Προκόπιος Δενδρι­νς[21] κα διάκονος Βενιαμν Συμιακός, συνθέτης τς κολουθίας  στν φέστιο εκόνα τοξιόν στι” κα λλων μνογραφημάτων[22]. Δν γνωρίζουμε πίσης ν στν δια Μον  γκαταβιοσε κα συν­θέ­της τς κολουθίας το σιομάρτυρος Παύλου το ν Τριπό­λει, μοναχς Χριστοφόρος Λήμνιος[23], γεγονς πο θ δικαιολογοσε φενς τ νδιαφέρον του γι να συμπατριώτη του νεομάρτυρα κα φετέρου τ σύνθεση το πολυτικίου το θανασίου ς κατακλεί­δα το Μαρτυρίου του.



[1] κδόθηκε π τν π. Γλαβίνα, « κ Λήμνου νεομάρτυς θανάσιος», ΓΠ 62 (1979) 326-328. π τ κείμενο ατ ντλον πληροφορίες ο π. θανάσιος Σι­μω­νοπετρίτης, κολουθία πάντων τν ν τ νήσ Λήμν γίων μετ Παρα­κλη­τι­κο Κανόνος, Λμνος 2005, σ. 46-47· Θ. Παλαμηδθυμιάδου, ερ Μητρόπολη Λήμνου κατ τν τελευταο αώνα τς Τουρκοκρατίας (1800-1912), λεξανδρού­πο­λη 2007, σ. 203· μον. Mωϋσς γιορείτης, Ο γιοι το γίου ρους, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 625· Ν. M. Vaporis, Witnesses for Christ. Orthodox Chri­sti­an Neomartyrs of the Ottoman Period 1437-1860, New York 2000, σ. 364-365. παν­εκ­δόθηκε στ Συνα­ξα­ρι­στς Nεο­μαρ­τύρων, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 753-754.
[2] Βλ. Σπ. Λάμπρος, Κατάλογος τν ν τας Βιβλιοθήκαις το γίου ρους λ­λη­νικν Κωδίκων, Amsterdam 1966 (φωτ. νατ.), τ. ΙΙ, σ. 419.
[3] Βλ. σχετικ J. Haldon, «Limnos, Monastic Holdings and the Byzantine State, ca. 1261-1453», A. Bryer – H. Lowry (πιμ.), Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman Society, Birmingham-Washington, D.C. 1986, σ. 161-212· H.W. Lowry, «The fate of Byzantine monastic properties under the Ottomans: examples from Mount Athos, Limnos and Trabzon», Α. Bryer – M. Ursinus (πιμ.), Manzikert to Lepanto. The By­zantine World and the Turks 1071-1571 [= Byzantinische Forschungen  XVI (1991)], σ. 274-312.
[4] Βλ. τ σχετικ ξιστόρηση το Δοσιθέου Κωνσταμονίτη, πο ξέδωσε . Μα­­μαλάκης, «Διήγησις περ γίου ρους ν καιρ τς παναστάσεως το 1821», ΕΕΦΣΠΘ 7 (1957) 217-237· διος, Τ γιον ρος (θως) δι μέσου τν αώνων, [Μακεδονικ Βιβλιοθήκη 33], Θεσσαλονίκη 1971, σ. 425.
[5] πληροφορία ατ δν καταγράφεται στ συναξάριό του. Γι τ φυλάκιση τν γιορειτν στ Θεσσαλονίκη κα τ τραγικ γεγονότα πο πακολούθησαν βλ. . Μαμαλάκης, «Τ μαρτύρια τν γιορειτν π Μεχμτ μν βδουλχ πασ 1822-1823», ΔΙΕΕΕ 17 (1963-1964) 39-153· διος, «Δοσιθέου Κωνσταμονίτου Nέον πόμνημα τν νεοφανν ερομαρτύρων κα σιομαρτύρων», ΓΠ 46 (1963) 331-342· διος, Τ γιον ρος (θως) δι μέσου τν αώνων, [Μακεδονικ Βιβλιοθήκη 33], Θεσσαλονίκη 1971, σ. 435· θ. Καραθανάσης, Θεσσαλονίκη κα Μακε­δονία: 1800-1825. Μία εκοσιπενταετία ν μέσ θυέλλης, [Μακεδονικὴ Βιβλιοθήκη 86], Θεσσαλονίκη 1996, σ. 29-30· διος, Στν Θεσσαλονίκη: 1821 κα 1822 (Λόγος πα­νη­γυρικός), [θνικ Βιβλιοθήκη 55], Θεσσαλονίκη 2008· Ε. Χεκίμογλου, Τ «Κοι­νν τς Πολιτείας» κα ο περιπέτειές του. χριστιανικς πληθυσμς τς Θεσ­σα­λο­νί­κης πρίν, κατ κα μετ τν πανάσταση το 1821 (Λόγος πανηγυρικός), [θνικ Βιβλιοθήκη 54], Θεσσαλονίκη 2008,  που κα παλαιότερη βιβλιογραφία.
[6] Πρβλ. μον. Mωϋσς γιορείτης, .π., σ. 605, που, μως (σ. 738 σημ. 894), ση­μει­ώ­νε­ται σφαλμένα τι ατ καταγράφεται στν  κώδ. γ. Παντελεήμονος 743. π γιορειτικς πηγς γνωρίζουμε τι στ Θεσσαλονίκη μαρτύρησαν κατ τν πε­ρίο­δο ατ δεκαέ­ξι συνολικ «προεσττες τς Μεγ. Λαύρας, γούμενοι κα προηγούμενοι». Βλ. Σ. Πασχαλίδης, «Μάρτυρες ΡΞΔ´, σιομάρτυρες ΙΣΤ´ Λαυρι­τες», Τ γιολόγιον τς Θεσσα­λονί­κης, τ. Β´, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 30-32, 114.
[7] δια γραφ παντ κα σ λλους συγγραφες. Βλ. θ. Χρυσοβέργης, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος Γ´ κ Ζαγορς (1757). βίος, δράση κα τ συγγραφικ ργο του, Ζαγορ 1995, σ. 88· γ. Τσελίκας, Καλλινίκου Γ´ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Τ κατ κα μετ τν ξορίαν πισυμβάντα κα μμετροι πιστολαί, θήνα 2004, Βιβλίον Β, στ. 323, 383.
[8] ραση ατ ναμιγνύει στοιχεα π τν ποκάλυψη (κεφ. 19,20· 20,10, 15) κα τς ποκαλυπτικς ρμηνεες τς Τουρκοκρατίας, ο ποες ποτυπώνονται κα στς σχετικς πεικονίσεις τς τελικς Κρίσεως, πο χρονολογονται κατ τν πε­ρίοδο ατή. Βλ. σχετικ M. Garidis, Etudes sur le Jugement dernier post-byzantin d Xve à la fin du XIXe siècle. Iconographie – Esthetique, [ΕΜΣ – πιστημονικα Πραγ­μα­τεαι. Σειρ Φιλολογικ κα Θεολογικ 16], Θεσσαλονίκη 1986. Θ μπορούσαμε δ ν ντοπίσουμε τν πηγή της στ ργο Πίστις το ερομονάχου Νεκταρίου Τέρπου (κδ. 12η τ 1818), που Μωάμεθ μφανίζεται σ να κεφάλαιο («γκώμιον ληθινν ες τος λαοπλάνους Μωάμεθ κα λήν») ς νσάρκωση το ντι­χρί­στου. Βλ. σχετικ Κ. Γαρίτσης, Νεκτάριος Τέρπος κα τ ργο του. Εσαγωγή-Σχόλια-Κριτικ κδοση το ργου του Πίστις, Θήρα 2002, σ. 266, 442. Διαφορετικ περιε­χό­μενο χει κτενς ραση το μοναχο Δανιήλ, πο συνοδεύει τ Μαρτύριο το νεομάρτυρος ναστασίου το κ Παρα­μυ­θίας. Βλ. Π. B. Πάσχος, «σλμ κα Nεο­μάρ­τυρες. κ Παραμυθίας νεομάρ­τυς ­να­στά­σι­ος κα σμαηλίτης [Mουσ] Δα­νιλ μολο­γη­τής», EEΘΣΠA 30 (1995) 413-474.
[9] Γι τν ποκαλυπτικ γραμματεία ατς τς περιόδου βλ. Αst. Argyriou, Les exégèses grecques de lApocalypse à l’époque turque (1453- 1821), Θεσσαλονίκη 1982· . Καριώτογλου, σλμ κα χριστιανικ χρησμολογία, θήνα 2000· Ε. μοιρίδου, «ποκαλυπτικ κα σχατολογικ Γραμματεία», στορία τς ρ­θο­­δοξίας, τ. 6: ρθοδόξων Βίος κα Πολιτισμς (15ος-19ος α.), θήνα 2010, σ. 404-425.
[10] σφαλς, μ τ φράση «νουθετήσας ατν ν ζ εσεβς κρυφίως ς δύ­νατο» το Μαρτυρίου ποδηλώνεται κρυπτοχριστιανικς βίος πο κολού­θη­σε κα σύζυγος το θανασίου. Παρεμφερς εναι κα χαρακτηρισμς τς γιο­λο­γι­κς διηγήσεως («τν μν σύζυγον κονόμησε θεαρέστως»). Γι τ στάση τν συ­ζύ­γων κα τν οκογενειν τν νεομαρτύρων βλ. τ πο­λ νδιαφέρον ρθρο το Κ. Πιτσάκη, «Νομικ ζητήματα π τν βίο κα τν ­θλη­ση τν Νεομαρτύ­ρων», . Μη­τρόπολις Μυτιλήνης, Νεομάρτυς Θεόδωρος Βυζά­ντι­ος πολιοχος Μυτι­λή­νης. Πρακτικ πιστημονικο Συμποσίου, Μυτιλήνη 2000, σ. 110.
[11] Βλ. σχετικ Γερ. Σμυρνάκης, Τ γιον ρος, Καρυς 1988 (φωτ. νατ.), σ. 452-459. Χρ. Κτενς, « πατριάρχης Σεραφεμ Β΄ κα τ νταθα Κελ­λί­ον ατο, τ πικληθν Σεράγιον», Γρηγόριος Παλαμς 5 (1921) 134-137, 238-243· Σ. Πασχα­λί­δης, Τ μναγιολογικ ργο τν Κολλυβάδων…, .π., σ. 55· Π. Κουφόπουλος – Δ. Μυριανθεύς, «Τ περιβάλλον κα τ ξωμοναστηριακ κτίσματα», ερ Μεγίστη Μον Βατοπαι­δίου. Παράδοση-στορία-Τέχνη, γιον ρος 1996, τ. Α´, σ. 217-218· Μον. Μωυ­σς γιο­ρείτης, «Ο ερς Σκτες το γίου ρους», γιον ρος: Πνευ­μα­τικότητα - ρθοδοξία – Τέχνη, Θεσ­σα­λο­νίκη 2006, σ. 253-254.
[12] Bλ. Γ. Σμυρνάκης, .π., σ. 453.
[13] κδόθηκε ρχικ π τν J. Goar, Euchologion sive Rituale Graecorum, Graz 1960 (φωτ. νατ.), στ. 689-692· ρχιμ. Σπυρ. Zερβός, Eχολόγιον τ Mέγα, θναι 19924, σ. 591-597. Γι τ θέμα ατ βλ. κα M. Arranz, «La Diataxisdu patriarche Mé­thode pour la réco­nci­lia­tion des apostats», OCP 56 (1990) 283-322, που πλέον πρό­σφατη κδοση τς Διατάξεως· D. Sahas, «Ritual of Conversion fron Islam to the Byza­nti­ne Church», GOTR 36 (1991) 57-69· . Παναγιω­τόπουλος, Οκουμενικς Πατριάρ­χης Μεθόδιος Α´ μολογητς (843-847) κα τ ργο του, θήνα 2003, σ. 363-378.
[14] Βλ. σχετικ στ μελέτη μας, Τ μναγιολογικ ργο τν Κολλυβάδων…, .π., σ. 115-121.
[15] Βλ. θ. Xρυσοβέρ­γης, O θεολογικς κατευθύνσεις το πατρι­άρχη Kαλλι­νί­κου Γ΄ (1713-1791) κα τ βασικ προβλή­ματα τς ποχς του μ βάση τν πιστο­λο­γραφία του, Λάρισα 2000, σ. 150-152.
[16] Bλ. π. Βακαλόπουλος, στορία το Νέου λληνισμο, τ. Ζ´, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 830 διος, .π., τ. Η´, σ. 310D. Stone, A military History of Russia. From Ivan the Terrible to the war in Chechnya,  Westport 2006, σ. 114-115.
[17] Θ. Παλαμηδθυμιάδου, .π., σ. 203, ντλώντας λικ π τος Κώ­δι­κες τς Μητροπόλεως Λήμνου, σημειώνει, χωρς εδικότερη παραπομπή, τι θα­νά­σιος «συνεισέφερε μάλιστα ς δωρητς γι τν καλ λειτουργία τν σχολείων τς Λήμνου». Γι τς σχέσεις χριστιανν-μουλσουμάνων στ Λμνο κατ τν στε­ρη Τουρκοκρατία βλ. Θ. Παλαμηδθυμιάδου, .π., σ. 205-220. Γι τ ρόλο τν Τούρκων, πως ατς διεκτραγωδεται στ νεομαρτυ­ρο­λο­γικ κείμενα, βλ. . Φουν­­­τούλης, Ο Τορκοι κατακτητα ν τας κολουθίαις τν Λεσβίων γίων, [­νατ. Δελτίου ταιρείας Λεσβιακν Μελετν], θναι 1962· Archim. Elpidophoros La­mbryniades, «The Image of the Turks in the Vitae of the Neomartyrs of the Orthodox Church», Legacy of Achievent – Παρα­κα­τα­θήκη ργου. Me­tro­politan Methodios of Bo­ston: Festal Volume on the 25th Anniversary of his Conce­cra­tion to the Episcopate, Bo­ston 2008, σ. 598-608.
[18] ντιγράφει κατ τ μέσα το 19ου αἰῶ­νος στ μον γ. Παντελεήμονος τος κώδικες γ. Παντελεήμονος 170 (Λ 5677), 190 (Λ 5697), 867 (Λ 6374) κα 876 (Λ 6383).
[19] Βλ. ντ.-Αμ. Ταχιάος, «Σχέσεις λλήνων κα Ρώσων στν θω κατ τν 19ο αώνα», Βυζάντιο – Σλάβοι – γιον  ρος. ναδρομ σ μοιβαες σχέσεις κα πιδράσεις, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 493-515.
[20] Βλ. στ κατωτέρω κδιδόμενο Μαρτύριο, στ. 39, 70-71.
[21] Γι τν Προκόπιο Δενδριν βλ. Μ. Μανούσακας, « “Δι­δα­σκα­λία Xρι­στια­νικ κατ ρωταπόκρισιν”, γνοημένο ατόγραφο ργο (1780) το ωάννου Μπε­νι­ζέ­λου», Μεσαιωνικ κα Νέα λληνικ 3 (1990) 7-96· Στ. Κεκρίδης, κ­κλη­σία κα λογοκρισία στν θω­μα­νικ Aτο­κρα­το­ρία (1700-1850), Kα­βά­λα 1995, σ. 121-123· μον. Συμεών, «ρχιμ. Προ­κό­πιος Δενδρινς († 1848)», Πρωττον 84 (κτ.­-Δεκ. 2001) 128­-141· πρωτοπρ. Γ. Mεταλληνός, «­ναγ­καί­α προσθήκη στ περ Προκοπίου Δενδρινο», Πρωττον 87 (ούλ.-Σεπτ. 2002) 255-259..
[22] Βλ. Π. Β. Πάσχος, «μνογραφία κα νο­γράφοι στ γιον ­­ρος», γιον ρος: Φύση - Λατρεία - Tέχνη. Πρα­κτικ Συ­νε­δρί­ων, τ. A΄, Θεσ­σαλονίκη 2001, σ. 211. Διεξοδικ καταγραφ τν μνογραφικν ργων το Βενιαμν περιλαμ­βά­νε­ται στ ρθρο το μον. Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, «μακάριος κα οίδιμος Δι­δά­σκ­α­λος ΘεοδώρητοςΛαυριώτης ξ ωαννίνων», ΓΠ τχ. 836 (Σεπτ.-κτ. 2010) 609 σημ. 59.
[23] Βλ. μον. Μωϋσς γιορείτης, Ο γιοι το γίου ρους, .π., σ. 570· . ­θα­νασόπουλος, « μνολογία τν πολιούχων γίων τς Τριπόλεως Δημητρίου κα Παύλου τν νεομαρτύρων», Νεομάρτυρες Πελοποννήσου. Πρακτικ στ μνήμη το νεομάρτυρα Δημητρίου, Τρίπολη 2008, σ. 327, που σημειώνεται τι δν μς ε­ναι γνωστ κάποια στοιχεα γι ατόν.


 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου