10253 - Οι χάρτινες θρησκευτικές εικόνες μέσα από τα αθωνικά αρχεία (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Νικολάου Μπονόβα στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

Νικόλαος Μπονόβας

Δρ Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών

Οι χάρτινες θρησκευτικές εικόνες μέσα από τα αθωνικά αρχεία

Περίληψη της Εισήγησης:

Το ενδιαφέρον των ερευνητών για τις χάρτινες θρησκευτικές εικόνες έχει εκδηλωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Υλικό από συλλογές ιδιωτών και μονών άρχισε να γίνεται γνωστό στην έρευνα και έχει παρουσιασθεί σε περιοδικές εκθέσεις με επιστημονικούς καταλόγους, που έχουν οργανωθεί με μεγάλη επιτυχία. Αξεπέραστη στο ερευνητικό πεδίο των χάρτινων εικόνων εξακολουθεί να παραμένει η έκδοση του δίτομου έργου της Ντόρης Παπαστράτου Χάρτινες Εικόνες. Ορθόδοξα Θρησκευτικά Χαρακτικά 1665-1899 που εκδόθηκε στην Αθήνα, το 1986.

Όλα αυτά φανερώνουν ότι έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για την έρευνα ενός νέου όσο και εν πολλοίς άγνωστου εικαστικού είδους που αφορά τις χάρτινες θρησκευτικές εικόνες. Πρόκειται για ξυλογραφίες, χαλκογραφίες και λιθογραφίες, για να αναφερθούμε στη χρονική σειρά εμφάνισής τους, συμβάλλοντας στην προσέγγιση της ζωγραφικής στους όψιμους μεταβυζαντινούς και νεότερους χρόνους (18ο-20ό αιώνα), μέσω της μελέτης της εικονογραφίας και της δράσης χαλκογράφων και σταμπαδούρων (εκτυπωτών) χάρτινων εικόνων. Η χάρτινη εικόνα δημιουργείται ως αποτύπωμα ενώ χρησιμοποιείται και ως σχέδιο εργασίας, ως «εργαλείο» των ζωγράφων.

Οι γνώσεις μας γύρω από τις χάρτινες εικόνες και τις συνθήκες παραγωγής τους στη μοναστική πολιτεία του Άθω εμπλουτίζονται σημαντικά από το αρχειακό υλικό, το οποίο απόκειται στις βιβλιοθήκες του Άθω και αφορά οικονομικά κατάστιχα με ετήσιους ισολογισμούς μονών, αλληλογραφία μονών και μοναχών, καθώς επίσης προσωπικά αρχεία. Έτσι, προσδιορίζεται με ακρίβεια η ίδρυση και το εύρος λειτουργίας αγιορείτικων εργαστηρίων χαρακτικής, τα ονόματα μελών τους, οι οποίοι έγιναν οι προμηθευτές χαλκογραφιών μονών και σκητών, και οι τιμές μονάδος των έργων.

Η έρευνά μας ξεκίνησε το έτος 1998 και από τη διεξαγωγή της συμπεραίνουμε ότι: α) το σωζόμενο υλικό είναι άνισο από πλευράς διατήρησης και κατανομής, β) η μονή Βατοπεδίου έχει να επιδείξει παραγωγή 500.000 χάρτινων εικόνων το χρονικό διάστημα από το 1834 έως το 1905, για να ακολουθήσουν οι μονές, γ) Ξηροποτάμου με 67.020 (1816-1914), δ) Σίμωνος Πέτρας με 17.000 (1849-1902), Κωνσταμονίτου 4.750 (1845-1858) και Αγίου Παύλου 3.200 (1830-1862). Πιστεύομε ότι η ευρεία κυκλοφορία χάρτινων εικόνων συνδέεται με την πνευματική ακτινοβολία του Άθω, την αθρόα επίσκεψη πιστών ευρείας προέλευσης στα πνευματικά του καθιδρύματα και με τις συχνές εξορμήσεις μοναχών προς τις κοινότητες ορθοδόξων.

Η έρευνα συνεχίζεται με στόχο το σύνολο των μονών, σκητών και κελιών του Άθω, με στόχο την αποκόμιση ολοκληρωμένης εικόνας.

http://www.agioritikiestia.gr

Σχετικά:

9891 - Δεύτερο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας

9896 - Το πρόγραμμα του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας

9898 - Περιλήψεις των εισηγήσεων της Επιστημονικής Ημερίδας «Ο ναός του Πρωτάτου και ο ζωγράφος του: Έργα συντήρησης και νέα δεδομένα»

9913 - Περιλήψεις ομιλητών του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας

9928 - Νέα στοιχεία για την ταυτότητα των ζωγράφων του ναού του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους

9929 - Προκαλούν αίσθηση οι αποκαλύψεις για το μνημείο - θρύλο του Αγίου Όρους!

9945 - Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας

ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 8 Δεκεμβρίου 2017

10053 - Τοιχογραφίες Πρωτάτου: Η συντήρηση ενός έργου τέχνης στην καρδιά της αθωνικής μοναστικής πολιτείας.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ι. Κανονίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10054 - Σχόλια για την ιστορία του Αγίου Όρους στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10074 - Ο Ναός του Πρωτάτου στα πλαίσια της Μεσοβυζαντινής Ναοδομίας (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Σταύρου Μαμαλούκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10079 - Η συντήρηση των τοιχογραφιών του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Στέλιου Στεφανίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10085 - Πρωτάτου επανεπίσκεψις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Ανδρομάχης Νάστου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10091 - Αναζητώντας απαντήσεις για τη ζωγραφική του Πρωτάτου. Ζητήματα της ιστορίας της έρευνας. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Νικολάου Σιώμκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10098 - Οι τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου: Ερευνητικά ζητήματα μετά την συντήρησή τους. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωνσταντίνου Μ. Βαφειάδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10107 - Τα χρώματα του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ανέστη Βασιλακέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10116 - Ιστορική τοποθέτησις, ανάγνωσις και γενική εξήγησις της «Καινής Εικόνος» της Ιστορήσεως Πρωτάτου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Δημητρίου Εμμ. Καλομοιράκη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10137 - Πρωτάτο ΙΙΙ: Επανερμηνεία του ρόλου κεντρικών παραστάσεων με παρεπόμενα για την όλη δομή του εικονογραφικού προγράμματος. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Παντελή Φουντά στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

10144 - Μερική έκλειψη Πανσελήνου: μια αναμενόμενη έκπληξη. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γιώργου Φουστέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)

2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 9 - 10 Δεκεμβρίου 2017

10149 - Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Srđan Pirivatrić στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10150 - Η έκδοση των μεσαιωνικών αρχείων του Αγίου Όρους στη σειρά Archives de l’Athos: Ο τρίτος τόμος εγγράφων της μονής Βατοπεδίου και οι νέες εκδόσεις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωστή Σμυρλή στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10160 - Η συμβολή Σέρβων επιστημόνων στην έκδοση σερβικών εγγράφων από το αρχείο της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Mirjana Živojinović στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10165 - Το Νεώτερο Αρχείο της μονής Ιβήρων. Μεθοδολογικά προβλήματα ταξινομήσεως και καταλογραφήσεως ενός Αθωνικού αρχείου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση των κ.κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη και Νίκ. Λιβανού στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10177 - Η συμβολή των μοναστηριών του Αγίου Όρους στην ανάπτυξη της Εκπαίδευσης στην αιγυπτιοκρατούμενη Θάσο του 19ου αιώνα. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γεωργίου Χαλκιά στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10192 - «Πώς ταξιδεύουν οι σταχώσεις;» Παραγωγή και κυκλοφορία των παραδοσιακών και των εναλλακτικών μεταβυζαντινών σταχώσεων στο Άγιον Όρος τον 16ο και 17ο αιώνα. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Μιχαήλ Κακούρου στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10201 - Τα ακατάγραφα χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος Αγίου Όρους. Προλεγόμενα σε ένα συμπληρωματικό Κατάλογο των χειρογράφων της Μονής. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Δημοσθένη Κακλαμάνου στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10209 - «Η καταλογογράφηση των κωδίκων αρ. 328-400 και των παλαιότερων εντύπων (15ος και 16ος αι.) της Μονής Ιβήρων. Δύο παράλληλα προγράμματα» (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ζήση Μελισσάκη στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10217 - Των Αγιορειτών Υμνογράφων ο χορός. Η καταγραφή της υμνογραφικής παραγωγής στο Άγιον Όρος (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του Μοναχού Παταπίου Καυσοκαλυβίτου στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10233 - Τα κατεστραμμένα βυζαντινά Μοναστήρια του Αγίου Όρους: ιστορία, αρχιτεκτονική και γλυπτός διάκοσμος(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Πασχάλη Ανδρούδη στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

10237 - Μνημειακή ζωγραφική τον 19ο αιώνα στο Άγιον Όρος: Οι τοιχογραφίες των παρεκκλησίων Αγίων Αναργύρων, Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Αγίας Ευφημίας της Μονής Ξενοφώντος (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γεωργίου Χρ. Τσιγάρα στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)