3121 - Η ιστορία της χαρτογράφησης του Αγίου Όρους. Μια ευτυχής συνάντηση της Εθνικής Χαρτοθήκης με την Αγιορείτικη Χαρτοθήκη.

Όρους Άθω γης και θαλάσσης περίμετρον Χαρτών Μεταμορφώσεις

Επιμέλεια: Ευάγγελος Λιβιεράτος

Έκδοση: Εθνική Χαρτοθήκη, Θεσσαλονίκη 2002

Παρουσίαση της έκδοσης στο Κέντρο Πολιτισμού της Τράπεζας Πειραιώς,

Θεσσαλονίκη 12 Ιουνίου 2002

Μύρων Μυρίδης,

Καθηγητής ΑΠΘ,

Πρόεδρος Χαρτογραφικής Επιστημονικής Εταιρίας Ελλάδας

Τα εκδοτικά επιτεύγματα μοιάζουν να πολλαπλασιάζονται στη χώρα μας τις τελευταίες δύο δεκαετίες, προσφέροντας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό εκδόσεις ιδιαίτερα επιμελημένες και καλαίσθητες, αλλά και υψηλών επιστημονικών προδιαγραφών.

Υπάρχουν όμως, ή καλύτερα υπήρχαν έως σήμερα, επιστημονικά πεδία και περιοχές που περιορίζονταν, εκ των πραγμάτων ίσως, σε ακαδημαϊκές εκδόσεις, είτε σε παραγωγές εξειδικευμένες απευθυνόμενες αναγκαστικά στη φιλομάθεια και την αναγκαιότητα ενημέρωσης των “ειδικών”.

Μια τέτοια περίπτωση, υπήρξε και αυτή της Χαρτογραφίας. Αν και ελληνική επιστήμη, που μετράει δεκάδες αιώνων ιστορίας, περιορίζονταν ως πρόσφατα, στις πανεπιστημιακές αίθουσες και σε μερικά “φιλότιμα” τυπογραφεία, που προσπαθούσαν να διατηρήσουν το είδος εν ζωή.

Η τελευταία δεκαετία όμως άλλαξε πλήρως το σκηνικό. Ίσως βέβαια βοήθησαν και όλες αυτές οι διεθνείς ανακατατάξεις, όμως είναι σημειολογικά ενδιαφέρον, ότι οι όροι χαρτογραφώ, χαρτογράφηση, Χαρτογραφία, χάρτες, πέρασαν σ’ ένα πιο καθημερινό λεξιλόγιο.

Η ίδρυση θεσμών σχετικών με την επιστήμη βοήθησε ιδιαίτερα, αυτή την αναγέννηση. Οι δραστηριότητες ενός εξ’ αυτών, της Εθνικής Χαρτοθήκης, προκαλούν με τον τρόπο τους πολιτισμικό σοκ στα αντίστοιχα θέματα. Το τελευταίο υφιστάμεθα σήμερα με την παρουσίαση της “Όρους Άθω, γης και θαλάσσης περίμετρον, Χαρτών Μεταμορφώσεις”, προϊόν συνεργασίας δύο θεσμών με ίδιο αντικείμενο αλλά διαφορετικές προελεύσεις: της Αγιορείτικης Χαρτοθήκης και της Εθνικής Χαρτοθήκης. Ένα εκδοτικό επίτευγμα υψηλής αισθητικής και επιστημονικής αξίας που ενώ συνετάχθη από δώδεκα διαφορετικούς, σε αρκετά επίπεδα, επιστήμονες, μοιάζει να έχει μια ψυχή και να μιλάει με μια φωνή.

Είναι όμως η Χαρτογραφία του Αγίου Όρους ο στόχος αυτού του βιβλίου, ή μήπως πρόκειται για μια προσπάθεια κοιτάγματος μιας μοναδικότητας μιας χωρικής ιδιαιτερότητας, μιας κοινωνικής υπέρβασης, μιας πολιτισμικής συσώρρευσης, μιας “ουτοπίας” ζώσης, μέσα από την ακριβολογημένη, τεκμηριωμένη, πλούσια, γευστική, σχεδόν οφθαλμολαγνική, απολαυστική, πολλές φορές εκνευριστικά εξαντλητική, καταγραφή της σε Χάρτες;

Δεν θα’ θελα να ‘ναι αυτή η ευκαιρία να φανώ “ιερόσυλος” ή άστοχα ανατρεπτικός, έχω την αίσθηση όμως ότι το φως του Άθωνα βρίσκεται στις 400 τόσες σελίδες αυτού του έργου, για να φωτίσει ένα μεγαλόπνοο χαρτογραφικό εγχείρημα. Μια ελεγεία χαρτογραφική και συγχρόνως μια επιστημονική προσέγγιση της Χαρτογραφίας, που πολλές φορές όχι μόνο μας συγκινεί αλλά μας ξαφνιάζει και μας εντυπωσιάζει δημιουργικά με την πρωτοτυπία της.

Ο ίδιος ο βασικός συντελεστής και επιμελητής αυτής της έκδοσης, Ε. Λιβιεράτος , το ομολογεί μ’ έναν τρόπο βέβαια ιδιαίτερα προσεγμένο και διακριτικό, μιλώντας για “εύρος χαρτογραφικής ματιάς” που στόχο έχει “ένα πολύπλοκο χαρτογραφικό πανόραμα”.

Και κάτι ακόμα, κάπως “εικονοκλαστικό”. Πως θα μπορούσαν γυναίκες συγγραφείς, που συμμετέχουν στη σύνταξη αυτού του μοναδικού πονήματος να μιλήσουν και να γράψουν για το “περιβόλι της Παναγίας” αν όχι από μακριά, ή από πολύ ψηλά, χαρτογραφικά δηλαδή; Κι αυτό επιχειρείται για πρώτη φορά μέσα από αυτές τις τόσο πλούσια και επιμορφωτικά χαρτογραφημένες σελίδες του βιβλίου. Είναι τελικά το ίδιο ένας χάρτης που σε καθοδηγεί, σε προσανατολίζει, σε στέλνει και σε γυρίζει πίσω, σε ένα κόσμο, που προφανώς η δικιά του ιδιαίτερη γοητεία και μυστήριο βοηθάει στο να αφεθείς με όλες σου τις αισθήσεις στην απόλαυση του καθρεφτίσματος του μέσα από τις εικόνες-χάρτες του.

Μ’ αυτά ως κυρίαρχες σκέψεις θα προσπαθήσω να ξεφυλλίσω αυτό το πλούσιο σε περιεχόμενο και εικόνα λεύκωμα, και να σας μεταφέρω την αίσθηση και την καταλυτική, σχεδόν υπνωτιστική γοητεία που η πολυάριθμη σειρά χαρτών, που δεν εικονογραφούν απλώς, αλλά τεκμηριώνουν συστηματικά, επιβλήθηκε πάνω μου απ’ το πρώτο κιόλας κοίταγμα.

Ο φέρων την ευθύνη της επιμέλειας αυτού του έργου, κατανοώντας ίσως έναν ελοχεύοντα κίνδυνο λογικών παραστρατημάτων, στη μελέτη αυτού του τόμου, θέλει να μας βοηθήσει από την αρχή, δίνοντας μας σαν καλός χαρτογράφος, τον μπούσουλα-πυξίδα, και τα στίγματα του διάπλου, ήδη από την εισαγωγή στα Προλεγόμενα του.

Εν είδει ενός ρόδου, ενός ανεμολογίου δηλαδή, όπως αυτά που συναντάμε στους ναυτικού χάρτες, μοιάζει να δομείται λογικά και χαρτογραφικά η όλη προσέγγιση. Με κέντρο καρδιά και σημείο εκκίνησης και αναφοράς, ένα είδος αφετηρίας μετρήσεων αλλά συγχρόνως και μήτρας που παράγει, λειτουργεί η δομή του, που σχηματικά στηρίζεται στην κεντρική, εκτενή, εμπεριστατωμένη και γενεσιουργό παρουσίαση του “Άθω περιμέτρου μεταμορφώσεων”.

Η όπως και να ‘ναι σχετικά μικρή, σε σχέση με το εύρος του αντικειμένου χαρτογραφική μου παιδεία (δεν εννοώ την ακαδημαϊκή), δεν δικαιολογεί προφανώς την έκπληξη και τον θαυμασμό για την “αιώρηση” αυτή που μας προσφέρει ο κ. Λιβιεράτος στις περισσότερες από 120 σελίδες κειμένων και χαρτών, γύρω από ένα θέμα που ξεπερνώντας την Αθωνική ιδιομορφία, γίνεται ένα χαρτογραφικό πόνημα υψηλού επιπέδου.

Επιχειρώντας μας μια διαχρονική περιδιάβαση, μας προσφέρει ένα πλούσιο σε υλικό και σκέψεις μάθημα Ιστορίας της Χαρτογραφίας, προκαλώντας εμάς τους αναγνώστες, αλλά και στη συνέχεια τους υπόλοιπους συγγραφείς του βιβλίου, να συνομιλήσουν μαζί του σαν τα επιμέρους όργανα μιας καλά συντονισμένης ορχήστρας ή τα μέρη μιας καλά δομημένης μουσικής συμφωνίας σε σχέση με το κυρίως μουσικό θέμα.

Δεν είναι μόνον το σχήμα, αυτή η ομορφιά και η γεωμετρία της τριδάκτυλης γεωγραφικής απόφυσης, που τόσο μας εντυπωσίαζε από τους σχολικούς μας χάρτες ακόμα, που μας προσκαλεί να γνωρίσουμε τις μεταμορφώσεις του, αλλά περιπλέοντας την χερσόνησο μας οδηγεί σε ένα ταξίδι χαρτογραφικό που πάει πίσω ως τον Κλαύδιο Πτολεμαίο και προχωράει μπρος ως τις δορυφορικές εικόνες αλλά και τις μαθηματικές επεξεργασίες για τις τολμηρές, πολλές φορές, συγκρίσεις που επιχειρεί.

Στα “χαρτογραφικά περί του Άθω προλεγόμενα”, μας προσφέρεται μια περιεκτική σε πληροφορίες και θέσεις σύνοψη της ιστορίας της χαρτογραφίας, υποβοηθώντας έτσι το λιγότερο σχετικό, να βρεθεί στο κλίμα της χαρτογραφικής προσέγγισης του θέματος. Αμέσως μετά βρίσκεται πλέον κανείς με τις “Πτολεμαϊκές Μεταμορφώσεις και βέβαια τις εκπληκτικές” βατοπαιδινές και μαρκιανές τους παραλλαγές σ’ έναν κόσμο χαρτογραφικά ακόμα “μυστηριακό” αλλά συγχρόνως εκπληκτικά και εντυπωσιακά ακριβή στην γεωμετρία του.

Η “επί των ναυτικών χαρτών” όμως εμφάνιση της Αθωνικής χερσονήσου μοιάζει να αποτελεί μια μουσική ανέλιξη, σ’ αυτήν την περιήγηση. Η παράθεση σειράς ναυτικών χαρτών (πορτολάνων και νησολογίων), χαρτών δηλαδή απαραίτητων για την ναυσιπλοΐα, προσφέρει στον αναγνώστη όχι μόνον την ομορφιά αυτής της ιδιαίτερα πλούσιας σε διακόσμηση χαρτογράφησης, αλλά και τις επιστημονικές προσεγγίσεις του συγγραφέα, με τις προσαρμογές που επιχειρεί σε σχέση με τις σύγχρονες, μεγάλης ακρίβειας απεικονίσεις. Έτσι χάρτες διάφορων προελεύσεων και σχολών, από αυτούς του διάσημου Άραβα Idrisi, του Έλληνα Σιδέρη, του Αντώνιου της Μήλου, των μεταγενέστερων, Coronelli, Ortelius, Mercator περνάνε μπροστά στα μάτια μας αναδεικνύοντας την γεωμετρική ομορφιά και πολυχρωμία του χαλκιδικού τριδάκτυλου και της ανατολικής του ακρότητας “τόπω και έργω”. Δεν είναι περίεργο που ο συγγραφέας αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο στη χαρτογράφηση του Όρους στη Χάρτα του Ρήγα, τονίζοντας την πιστότητα που ακολούθησε ο Ρήγας ως προς την χερσόνησο αναφερόμενος ο ίδιος σε προγενέστερους και σύγχρονούς του χαρτογράφους όπως οι Ottens, Delisle κ.α.

Το βασικό αυτό μέρος του λευκώματος συμπληρώνουν οι νεότερες και σύγχρονες χαρτογραφήσεις του Όρους, δηλαδή αυτές που διακρίνονται πλέον από μεγαλύτερη επιστημονικότητα και οριοθετούνται χρονικά στον 18ο αιώνα, τη λεγόμενη “επιστημονική εποχή” της Χαρτογραφίας, κι έτσι το “έργο τέχνης” δίνει τη θέση του στο “επιστημονικό έργο”. Την περίοδο αυτή έχουμε μια ιδιαίτερα μεγάλη παραγωγή χαρτών συνολικά, αλλά και για τη χερσόνησο ειδικά, μέσα από σειρά τοπογραφικών και ναυτικών χαρτών, που διακρίνονται και για τον πλούτο των πληροφοριών που περιέχουν, συγκεντρώνοντας πλέον όλη την παλαιότερη πληροφορία.

Χαρακτηριστικό αυτής της σειράς χαρτών είναι η πολυμορφία στο στυλ και τις τεχνικές: από χειροποίητους αφαιρετικούς αλλά και σχεδιασμένους με τεχνικές που σήμερα έχουν ξεχαστεί (όπως το πενάκι και οι επιχρωματισμοί), μέχρι λιθογραφικές λαϊκότροπες απεικονίσεις, μεγαλώνουν τον πλούτο της Αθωνικής χαρτογραφίας, όχι μόνο σε αριθμό αλλά και διαφορετικές σχεδιαστικές εκφράσεις (χάρτης του Ρώσου Sv . Alfonskoi Gori (1902), ή ο χάρτης του Γεράσιμου Σμυρνάκη (1903), ή το απόσπασμα από τον διάσημο χάρτη του H . Kiepert (1892), που συμπληρώνονται με μια σειρά πρωτόλειων χαρτογραφικών προσεγγίσεων ιδιωτών αλλά και αυτών της πρώτης σειράς της Γ.Υ.Σ.).

Στην ενότητα των “ιστορικών” που χαρακτηρίζεται κυρίως από τον μύθο της Ουτοπίας και τις χαρτογραφικές φωτοσκιάσεις, μια σειρά από παρουσιάσεις βάζουν ουσιαστικά θέματα και αναλύουν χαρτογραφικές ιδιαίτερες διαστάσεις, πολλές φορές κρυφές έως σήμερα, για την Αθωνική χαρτογραφία. Η λεπτομερειακή έρευνα που επιχειρεί η Ν. Πλούτογλου , της δέκατης πινακίδας της Πτολεμαϊκής Γεωγραφίας, είναι αυτή με την ονομασία Ελλάς, των διαφόρων εκδόσεων της, μας προσφέρει έναν πλούτο πληροφοριών τόσο σε θεματικό όσο και σε γεωμετρικό επίπεδο, καλύπτοντας σχεδόν συνολικά όλες τις εναλλακτικές “Πτολεμαϊκές” προσεγγίσεις του Όρους.

Το αθωνικό αυτό χαρτογραφικό πανόραμα κλείνει με την χαρτογράφιση του 20 ου αιώνα και τις άλλες, εκτός θεσμών, προσπάθειες χαρτογράφησης του Όρους, με τις γνωστές για τους Χαρτογράφους, συζητήσεις γύρω από το γενικότερο πρόβλημα.

Με αφετηρία και κέντρο αυτόν τον ζωοδότη Ήλιο μοιάζει να ξεκινούν δεκαπέντε διαφορετικές ακτίνες, για να φωτίσουν επιπλέον και εξειδικευμένα, θέματα που είτε υπαινίχθηκαν, είτε αναφέρθηκαν στο πρώτο μέρος. Αυτό το δεύτερο μέρος, ο επιμελητής της έκδοσης το θέλει άλλοτε “θρησκευτικό”, άλλοτε “ιστορικό” και άλλοτε “επίκαιρο”.

Το άνοιγμα στο “θρησκευτικό” μέρος γίνεται με το άρθρο του ιστορικού Γ. Τόλια περί της “Αθωνικής ιερής Χαρτογραφίας”, που μέσα από ένα μεστό και εξαιρετικά τεκμηριωμένο κείμενο συνοδευόμενο από μια μικρή, αυστηρά επιλεγμένη σειρά χαρτών, προσεγγίζει το θέμα της ελληνικής ιερής γεωγραφίας και χαρτογραφίας. Οι χάρτες που συμπληρώνουν το κείμενο είναι ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος και σε ένα μεγάλο βαθμό άγνωστοι στο κοινό. Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τόσο χαρτογραφικού όσο και σημειολογικού είναι ο διπλός χάρτης του Alexandro della Via που ενώνει σχεδόν συμμετρικά τις δύο όψεις, ανατολική και δυτική, της Αθωνικής χερσονήσου. Αυτή η “τεχνική”, μοιάζει να αναπαράγεται και από άλλους ανώνυμους και μη, προσφέροντας μας μια σειρά απεικονίσεων εξαιρετικής λεπτομέρειας και σχεδιαστικού κάλλους που βρίσκονται στα όρια μεταξύ χάρτη και εικαστικής αναπαράστασης συμπληρώνοντας τη σειρά των αποκαλούμενων “δίκορφων” απεικονίσεων του Άθω Σ’ αυτό το μεταίχμιο βρίσκεται και το έργο “Τα ορθόδοξα προσκυνήματα: ‘Άθως, Άγιοι Τόποι και όρος Σινά”.

Η “Παναγιά στο χάρτη” των Παζαρλή και Λιβιεράτου, μοιάζει να θέτει, με αφορμή κυρίως το ιστορικό της μεταφοράς της εικόνας στη Μονή Ιβήρων, της εικόνας της Παναγίας της Πορταϊτισσας, το θέμα της “χαρτογραφίας της εικόνας”, σχετίζοντας το με το θεματικό και το γεωμετρικό του περιεχόμενο.

Η ιδιομορφία του χάρτη, ένας χάρτης του Αιγαίου, εστιάζεται κυρίως στον ιδιαίτερο προσανατολισμό του, που ήταν συνηθισμένος για τους Άραβες χαρτογράφους: προσανατολισμένος με το Βορρά στο κάτω μέρος και το Νότο στο επάνω. Ιδιαίτερο χαρτογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηλεκτρονική επεξεργασία που έγινε για την βέλτιστη προσαρμογή του χάρτη σε σύγχρονο χάρτη της Ελλάδας, με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα χαρτογραφικά συμπεράσματα για τη σύμπτωση χώρων και τόπων.

Οι δίδυμοι σχεδιασμοί χαρτών, χάρτες δηλαδή όπου στο ίδιο φύλλο συνυπάρχουν περισσότερες από μία, συνήθως γειτνιάζουσες γεωγραφικά, περιοχές, του Σάββα Δεμερτζή, τον οδηγεί σε ερωτήματα για την συνύπαρξη Όρους και Δήλου σ’ έναν τέτοιον χάρτη. Τα σχεδιαγράμματα του Άθω από τον Κρούσιο της Μ. Παζαρλή, κλείνει αυτήν την ενότητα, χαρίζοντας μας τον πλούτο των πληροφοριών που προσφέρουν οι σχεδόν γραμμικές απεικονίσεις του Κρούσιου, που σε εντυπωσιακής πληροφοριακής ποσότητας croquis , τοπογραφικά σκαριφήματα δηλαδή, καταφέρνει να καταγράφει τόπους και τοπωνύμια, τεκμηριώνοντας έτσι πολλές ονοματολογίες.

Όλους εντυπωσιάζει και βέβαια παραμένει πάντα αξιοσημείωτο, χαρτογραφικά, το γεγονός της αντιμετώπισης της Αθωνικής χερσονήσου ως νήσου. Έτσι σε όλη την χαρτογραφία των νησολογίων ( Buondelmondi, Sonetti, Martellus, Bordone κ.α.) ο Άθως χαρτογραφείται και καταγράφεται μεταξύ των υπόλοιπων νήσων του Αιγαίου. Προσφέροντας μας οι Λιβιεράτος και Τόλιας μια, τόσο συνολική, όσο και εξειδικευμένη προσέγγιση του θέματος, μας αναλύουν πολλές από τις χαρτογραφικές διαστάσεις του θέματος, βάζοντας και τις ιστορικό-κοινωνικές διαστάσεις των νησολογίων, αλλά και τον ιδιαίτερο χαρτογραφικό ρόλο που έπαιξαν και παίζουν ακόμα. Πάντως για τον “νησιώτικο” χαρακτήρα του Άθω, ας μη βιαστούμε να ανατρέξουμε στη γνωστή αφήγηση περί Ξέρξη.

Η Ουτοπία, αυτό το φανταστικό νησί του Thomas More, αν και το όνομα του υποδηλώνει το αντίθετο, έχει χαρτογραφηθεί σε πολλές εκδόσεις και μορφές με διασημότερες αυτές της Λουβένης και Βασιλείας. Οι Παζαρλή και Λιβιεράτος με τόλμη και χαρτογραφικά επιχειρήματα μας προσφέρουν μια χαρτογραφική τεκμηρίωση της υπόθεσης που εμφανίζεται ήδη στις αρχές του 20ου αιώνα, και θέλει Ουτοπία και Όρος να ταυτίζονται. Προσφέροντας δυνατότητες συγκρίσεων μεταξύ Όρους και Ουτοπίας τόσο στην οργάνωση όσο και τη μορφή, επιχειρούν την ενίσχυση του τολμήματος που οπωσδήποτε, προσφέρεται για εκτενέστερες και σίγουρα ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις.

Για όσους επισκέπτονται το Όρος μεταξύ πολλών που θα επισημάνουν και θα παρατηρήσουν, θα είναι και αυτό το ιδιαίτερο που υπάρχει στο φωτισμό του. Η Χρυσούλα Μπούτουρα με μια εξαιρετική τεχνογνωσία αλλά και ιδιαίτερη ευαισθησία στις χαρτοαπεικονίσεις που επιλέγει, προσφέρει στον αναγνώστη, όλο το μυστικισμό, την ομορφιά και το μεγαλείο ενός πρωινού ή ενός απογεύματος στο φωτισμό της αθωνικής χερσονήσου. Η αντιπαράθεση που επιχειρεί των δικών της ψηφιακών αναπαραστάσεων και των λαϊκότροπων ρώσικων απεικονίσεων της συλλογής της Αγιορείτικης Χαρτοθήκης, ενισχύουν την ποιότητα των μεν και αποκαθιστούν την ακρίβεια των δε.

Αν και όχι χάρτες, με αυστηρά χαρτογραφικά κριτήρια, αλλά μιας ιδιαίτερης γοητείας και χρωματικής ομορφιάς τα “πονήματα χαρτών”, προϊόντα της σημαντικής αποστολής Σεβαστιάνοφ στον Άθω, των Παζαρλή και Πλούτογλου , μοιάζουν σαν ένα χαριτωμένο ιντερμέδιο στο σύνολο αυτού του χαρτογραφικού πονήματος. Μεταξύ ζωγραφικής (εικαστικής) και τοπογραφικής αποτύπωσης, μοιάζει να βρίσκονται εδώ προς τέρψιν οφθαλμών και ψυχής. Ας σημειωθεί το ιδιαίτερο γεγονός της για πρώτη φορά δημοσίευσης τους.

Η συνέχεια μας “αποζημιώνει” χαρτογραφικά κατά τρόπο πλουσιοπάροχο στο τρίτο μέρος των “επικαίρων”, με την πλούσια και διαφοροποιημένη παρουσίαση των “φύλλων χάρτου” των Πλούτογλου και Παππά, που σε ένα παιχνίδι κλιμάκων, τεχνοτροπιών και τεχνικών, χρωμάτων και μονοχρωμιών, ο αναγνώστης ξεχνιέται σ’ αυτή τη σειρά χαρτών που μοιάζει να καλύπτει σχεδόν εξαντλητικά το θέμα. Είναι ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος το φωτομωσαϊκό που παρουσιάζεται, που έχει συντεθεί από αεροφωτογραφίες του Όρους που έκανε η Γ.Υ.Σ.

Όπως γίνεται φανερό, από την αρχή αυτής της ενότητας, πρόκειται για μια σειρά άρθρων ιδιαίτερης χαρτογραφικής σημασίας, διότι καλύπτουν το σύγχρονο χαρτογραφικό ενδιαφέρον για την χερσόνησο. Το ενδιαφέρον αυτό, πέραν των άλλων, είναι πολλές φορές “τουριστικό” και μάλιστα μεγάλο, πάντα μέσα στα πλαίσια βεβαίως που έχει ορίσει η ιερή κοινότητα. Έτσι δεν ήταν τυχαίο που στη “συντροφιά των περιηγήσεων” των Πλούτογλου και Λιβιεράτου , επισημαίνεται και καταγράφεται μια σημαντική σειρά τουριστικών χαρτών διαφόρων κλιμάκων και στυλ, όλοι βέβαια υποκείμενοι σε απαραίτητες χαρτογραφικές και σημειολογικές προσεγγίσεις. Οι επαναλήψεις είναι συχνές προφανώς και η έλλειψη χαρτογραφικής “αξιοπρέπειας” συχνότερες, όμως παραμένουν δείγματα μιας αντίληψης του θέματος, και σαν τέτοια αξιολογούνται, προσφέροντας πάντως σε ειδικούς και μη ένα πλούσιο υλικό γι’ αυτήν την “αυθόρμητη” ή “εξωθεσμική Χαρτογραφία”

Η “τυπολογία των Αθωνικών σχηματισμών” του Σιδηρόπουλου δεν μπορούν βέβαια να αναλυθούν χαρτογραφικά, παραμένουν ωστόσο χωρικοί προσδιορισμοί και προσδίδουν χωρικές διαστάσεις πολεοδομικού χαρακτήρα για την περιοχή, απαραίτητες και ωφέλιμες για την κατανόηση αυτής της μοναδικής μη κοσμικής πολεοδομίας.

Επιτρέψτε μου μια ιδιαίτερα προσωπική προτίμηση στους “φωτοχώρους από αέρα, των αγιορείτικων μονών” των Δανιήλ και Παπαδόπουλου οπού με μια εικαστική διάθεση “προσαρμόζουν” κυριολεκτικά στο φυσικό ανάγλυφο των περιοχών τους τα σχεδιαγράμματα των κατόψεων των Μονών του Αγίου Όρους. Το αποτέλεσμα είναι μια σειρά 19 μικρών πινάκων μεταξύ αφαίρεσης και γραμμικής σχεδίασης, δίνοντας ένα μεγάλο βαθμό επιτυχίας στο υπερβατικό αυτό τόλμημα της τεχνολογίας,

Είναι γνωστός στους περισσότερους ο πλούτος των τοπωνυμίων του Όρους. Έτσι ξεκινώντας ήδη ακόμα από του πτολεμαϊκούς χάρτες οι Παζαρλή και Πλούτογλου μας περιδιαβάζουν σε μια σειρά χαρτών μεγάλων και μικρών χαρτογράφων μέσα από τοπωνύμια, άλλοτε ταυτόσημα και άλλοτε χαμένα, ή που επανεμφανίζονται, δίνοντας έτσι σ’ αυτό το ιδιαίτερα γοητευτικό παιχνίδι του ψαξίματος και της αναγνώρισης τον πλούτο της γνώσης που προκύπτει.

Ένα Σημείωμα έστω και γεωδαιτικό όταν πρόκειται για τον Άθω έχει τη δική του σημασία και διαστάσεις. Οι Παπαδόπουλος, Ρωσσικόπουλος και Λιβιεράτος οριοθετούν γεωδαιτικά τη χερσόνησο σ’ ένα σύστημα μεσημβρινών και παραλλήλων και αναπτύσσουν μεθόδους για τις πιθανές και αναγκαίες μετατροπές, δένοντας γεωμετρικά το μετέωρο αυτής τη γήινης μυστηριακής απόφυσης.

Τίποτα πιο προφανές μετά την τόσο μεγάλη καταγραφή, παρουσίαση, ανάλυση, τεκμηρίωση και αξιολόγηση τόσο μεγάλου χαρτογραφικού υλικού, η δημιουργία, η εμφάνιση ενός νέου χάρτη. Η Εθνική Χαρτοθήκη με τους Μπούτουρα , Λιβιεράτο, Παπαδόπουλο και Τέκου υπεκυψε στην πρόκληση και τον πειρασμό και μας παρουσιάζει στο κλείσιμο αυτού του επετειακού αλλά και επιστημονικού έργου τη δική της χαρτογραφική συνεισφορά σ’ αυτό που αναφέρθηκε επανειλημμένα Αθωνική Χαρτογραφία.

Χρησιμοποιώντας, επιλεγμένα, τον πλούτο προηγούμενων τέτοιων παραγωγών, ο νέος παράγωγος χάρτης της Εθνικής Χαρτοθήκης για το Όρος, θέλει να προσφέρει μια καινούργια γραφιστική αντιμετώπιση, παρουσιάζοντας το δικό της ύφος και στυλ, που στηρίζεται κυρίως στην ανάδειξη αφενός του κύριου γεωγραφικού προτύπου, που είναι το ανάγλυφο σκιασμένο με φυσικό ηλιασμό και αφετέρου στην αναγνωσιμότητα των άλλων γεωμετρικών πληροφοριών και των θεματικών στοιχείων, επιλέγοντας επιπλέον την ήπια χρωματική απόδοση, που αποτελεί και την κύρια μέθοδο που ακολουθεί το ΕΚΕΧΧΑΚ.

Δεν ξέρω αν κατάφερα με τα όσα σας περιέγραψα να σας μεταφέρω έστω και λίγο από το άρωμα χαρτογραφίας που αποπνέει το σύνολο αυτού του έργου. Προφανώς η περιγραφή υστερεί πάντα της προσωπικής βιωματικής εμπειρίας. Θα ‘ταν χαρά μου όμως αν μπόρεσα να σας παρασύρω στην επιθυμία να την βιώσετε και ‘σείς , γιατί πιστέψτε με αξίζει τον κόπο.

Έχω την αίσθηση, και μόνο η υψηλού βαθμού εργατικότητα των συντελεστών αυτής της έκδοσης θα με διαψεύσει, ότι θα περάσει πολύς καιρός πριν δούμε ξανά να εμφανίζεται ένα τέτοιο έργο, σε κλίμακα και περιεχόμενο. Ένα έργο με το οποίο θα ασχοληθούν πολλοί και που ακόμα περισσότεροι θα το χρησιμοποιήσουν για να βοηθηθούν σε πολλούς τομείς. Συνδυάζοντας μοναστικό μυστήριο και χαρτογραφική γοητεία, η τελευταία έκδοση της Εθνικής Χαρτοθήκης, υπό την ιδιαίτερη προσεγμένη, αισθητικά και επιστημονικά, φροντίδα του επιμελητή της Ε. Λιβιεράτου , μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία ανάγνωσης και συγκίνησης.

Ήταν η ευτυχής συνάντηση της Εθνικής Χαρτοθήκης με την Αγιορείτικη Χαρτοθήκης, μέσα από την πολυσήμαντη προσωπικότητα του Πατρός Ιουστίνου, ο οποίος φαίνεται να αξιολογεί και να προσέχει μερικά από τα εγκόσμια, με έναν τρόπο ιδιαίτερο και δημιουργικό, επιλέγοντας και αναδεικνύοντας έτσι διαστάσεις του πολιτισμού μας που για πολλούς, ειδικούς κατά τα άλλα, περνούν απαρατήρητες, που έδωσε αυτό το αποτέλεσμα, το οποίο θεωρώ ότι αποτελεί μοναδικότητα στο είδος του.

Είμαι σίγουρος ότι θα συμφωνήσετε μαζί μου, όταν αφήνοντας τη φθορά της καθημερινότητας και τον πόνο μιας άχρωμης ζωής, αφεθείτε στη γοητεία, το μυστήριο, την απόλαυση και την πολυχρωμία αυτής της αφήγησης, που τολμά να κάνει τα παραπάνω εικόνες και μάλιστα Χάρτες. Ευχαριστούμε θερμά την Εθνική Χαρτοθήκη την Αγιορείτικη Χαρτοθήκη για το δώρο ζωής που μας προσέφεραν.

http://www.maplibrary.gr