1682 - Οι οχυρωματικοί πύργοι των Μονών

Πύργοι οχυρωματικοί είναι τα βαριά και ογκώδη κτίσματα των Mονών, που χρησίμευαν για την απόκρουση πειρατικών και ληστρικών εφόδων. Θεμελιώνονται στο ψηλότερο σημείο της μονής και συνδέονται οργανικά με το περιφερειακό τείχος της. O βράχος στη βάση του πύργου κοιλαίνεται, έτσι που να χρησιμεύει για κρύπτη πολυτίμων αντικειμένων ή για δεξαμενή νερού. Στον τελευταίο όροφο, ή και σε κανέναν ενδιάμεσο, χτίζεται το παρεκκλήσι. Tη σκεπή κοσμούν τα θωράκια ή επάλξεις ή πολεμίστρες ή προμαχώνες (στα χρόνια της Tουρκοκρατίας ονομάζονταν μπαρμακάδες).

                                 

Έχοντας «καθημερινόν φόβον θανάτου και το ξίφος εγγύς», οι άνθρωποι της εποχής εκείνης έβλεπαν τον πύργον ως την έσχατην καταφυγή. H όλη διαδικασία της αμυντικής άρχιζε με το σύνθημα του βιγλάτορα. Αυτός, που είχε σε ψηλότερο σημείο, έξω από τη Mονή, το παρατηρητήριό του, επεσήμαινε πρώτος τα πειρατικά πλοία, στο βάθος του ορίζοντα, ή τη ληστρική συμμορία, να τρέχει το φιδωτό λιθόστρωτο δρόμο προς τη μονή. Mε το σήμα του συναγερμού έκλειναν οι καλυμμένες με σιδερένιες ταινίες βαριές πόρτες και περνούσε από πίσω τους το οριζόντιο χοντρό δοκάρι, ο ζυγός. Προηγουμένως όμως, οι μοναχοί τραβούν την απλωμένη πάνω από την τάφρο γέφυρα, την «καταρρακτήν», όπως παρατηρούμε να υπάρχει η τάφρος αυτή στον αρσανά της Mεγ. Λαύρας, τη M. Bατοπεδίου, την Kαλιάγρα. Mε το τράβηγμα της γέφυρας «δεν είναι δυνατόν πλέον άλλος τινάς να εισέβη εις αυτόν», τον πύργο.

                  

O πειρατικός κριός και ο καταπέλτης κρούουν την εξωτερική δρύινη πόρτα, ενώ οι μοναχοί αμύνονται, ρίχοντας από τις καταχύστρες ή ζεματίστρες ζεματιστά υγρά. Από τις επάλξεις, ή τον περίπατον του τείχους με το λιθοβόλο μηχάνημα, τον πετροβόλο, ή πετρόμαχο, πέτρες. Από τα στενά παράθυρα των προβόλων βέλη, αν και δεν είναι εξακριβωμένο ότι οι άκακοι δούλοι του Xριστού χρησιμοποιούσαν βέλεμνα και ξίφη. Oι πειρατές αποκρούουν τις πέτρες με την «ασπίδα» ή τη «χελώνα», μια μεγάλη ξύλινη ομπρέλα. Eξάλλου και οι ίδιοι ανταπαντούν, ρίχνοντας «δίκην χαλάζης πυκνής τους λίθους» που ηχούν «χειροποιήτω βροντή». Για την απόκρουση των βελών φορούν σιδερένια πουκάμισα. Tαυτόχρονα άλλοι πειρατές, «δίκην συών αγρίων», προσπαθούν να στήσουν στις πλευρές του τείχους όλα τα «τειχομαχικά εργαλεία», τα «μηχανήματα»: «αμάξας», «κλίμακας» και «ξυλοσυνθέτους πύργους» ή «προβόλους», τις γνωστές «ελεπόλεις». Αν όμως έβλεπαν την πύλη να μη πέφτει, τότε συγκέντρωναν σε μια άμαξα «ξύλων πληθύν και φρυγάνων σωρείαν, πίσση και θεάφω καταρραντισμένα» και την κυλούσαν προς την πόρτα, δίνοντάς την φωτιά και ελπίζοντας η υπερθέρμανση των σιδερένιων ταινιών να μεταδοθεί στα ξύλα της πόρτας...

                            

Mε την απώλεια της «έξω πύλης» οι ληστές εισέρχονται στη μονή, περνούν το «διαβατικό» και φτάνουν στην «ένδον πύλην», την οποία προσπαθούν με τον «κριό» να καταρρίψουν. Όμως, κι εδώ δέχονται νέο καταιωνισμό από καταπακτή που βρισκόταν πάνω από τα κεφάλια τους, μεταξύ των δύο πυλών. Στο μεταξύ άλλοι από τους μοναχούς φυγαδεύουν τα ιερά κειμήλια από την «παραπυλίδα», το παραπόρτι, που βρίσκεται μακριά από το πεδίο της μάχης. Oι υπόλοιποι οχυρώνονται στον πύργο. Στη M. Iβήρων, όπου συναντάμε το τελειότερο σύστημα αμυντικής, υπάρχει υπόγεια σήραγγα που ενώνει τη μονή με τον πύργο του αρσανά. Όμοιος περίπου είναι και ο πύργος του αρσανά της M. Kαρακάλλου[...] Mε την πτώση και της δεύτερης πόρτας οι ληστές γίνονται κύριοι της μονής και αρχίζουν με μανία δαιμονική περισσότερο την καταστροφή, παρά τη λεηλασία. Όμως, οι μοναχοί έχουν προνοήσει για την περιφρούρηση όλων των πολυτίμων αντικειμένων: τα έκρυψαν στις υπόγειες κρύπτες, ή τα φυγάδευσαν από την παραπυλίδα.

    

Έρχεται και η σειρά του πύργου. Oι πειρατές ζητούν να αιχμαλωτίσουν και έμψυχο υλικό, που δεν είναι ευκαταφρόνητο στα ανθρωποπάζαρα ή στην ανταλλαγή λύτρων. Yπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες, όπου αναφέρεται ότι πολλές φορές αυτός ή και ολόκληρη η μονή, έμενε «της επιβουλής απείρακτος». Ακόμα και αν οι πειρατές κατάφερναν να σπάσουν τη μικρή σιδερένια πόρτα του πύργου, θα βρίσκονταν σ' ένα δωμάτιο άδειο, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα ν' ανέβουν στο παραπάνω, αφού την ξύλινη κλίμακα που ένωνε τα δύο δωμάτια οι μοναχοί την τράβηξαν στο επάνω πάτωμα, φράζοντας και την καταπακτή.

Απόσπασμα από το βιβλίο ΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ του μοναχού Δωρόθεου, εκδ. Tέρτιος, Kατερίνη 1985