5375 - Οι χάρτινες εικόνες του Αγίου Όρους

Οι άγιοι Δημήτριος και Γεώργιος καβαλάρηδες

Χαλκογραφία, 39,8x31,2 εκ., 1858, (Άγιον Όρος)

Χαράκτης: Δανιήλ ιερομόναχος

Οι χάρτινες εικόνες ή στάμπες, δηλαδή τα θρησκευτικά χαρακτικά που δίνονταν από τα ορθόδοξα µοναστήρια και από άλλα ιερά καθιδρύµατα στους προσκυνητές ως «ευλογία», αποτελούν µία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πτυχή της εκκλησιαστικής εικονογραφίας των χρόνων της Τουρκοκρατίας, που στις µέρες µας βρίσκει όλο και περισσότερο την πρέπουσα αναγνώριση. Πρόκειται για αυτόνοµα (µη ενταγµένα σε βιβλία) έργα, που στην πλειονότητά τους µετά τον 18ο αιώνα είναι χαλκογραφίες. Απεικονίζουν είτε µοναστήρια και σκήτες είτε αγίους και θρησκευτικές σκηνές µε βάση την παράδοση της ορθόδοξης αγιογραφίας.

Ταχεία στην εκτύπωση και εύκολη στη µεταφορά, µια χαραγµένη απεικόνιση του κτηριακού συγκροτήµατος της µονής, που πλαισιωνόταν συνήθως από το γύρω τοπίο και συμπληρωνόταν µε παραστάσεις αγίων προσώπων και θρυλικές σκηνές, αντιπροσώπευε για τους πιστούς ένα εναργές σύνολο πληροφοριῶν. Αυτό τους έδινε τη δυνατότητα να αναπαραστήσουν µε τη φαντασία τους το ιερό καθίδρυµα, ενώ παράλληλα µετέφερε ένα θρησκευτικό και, πολλές φορές, µυστικό µήνυµα σε µία έντονα θρησκευόµενη κοινωνία.

Οι έντυπες αυτές παραστάσεις ήταν περιζήτητες σε κοινό, το οποίο δεν είχε, έξω από τον χώρο της εκκλησίας, παρά ελάχιστες ευκαιρίες να χαρεί µια ζωγραφιά, και ακόµη λιγότερες να αποκτήσει µία δική του. Η υψηλή τιµή των φορητών εικόνων τις καθιστούσε προσιτές µόνο στις εύπορες τάξεις, γι᾽ αυτό και οι χάρτινες εικόνες εύρισκαν τη θέση τους στο προσκυνητάρι των σπιτιών των απλών ἀνθρώπων.

Οι πρώτες γνωστές χαλκογραφίες που έχουν παραχθεί στο Άγιον Όρος χρονολογούνται γύρω στο 1770. Από τότε και ώς τα τέλη του 19ου αιώνα το Άγιον Όρος αποτέλεσε αδιαµφισβήτητα το µεγαλύτερο κέντρο παραγωγής χάρτινων εικόνων, οδηγώντας την ορθόδοξη χαρακτική στην πιο πρωτότυπη και ολοκληρωµένη έκφρασή της µε έργα που τα χαρακτηρίζει ένα ευδιάκριτο τοπικό χρώµα.

Οι Καρυές ήταν το μεγάλο κέντρο της αγιορειτικής χαρακτικής, και ειδικότερα τα πέριξ του Πρωτάτου κελιά με τους ζωγράφους, χαλκογράφους, σταμπαδούρους και διακινητές μοναχούς, καθώς και η κεντρική αγορά, όπου δούλευαν και λαϊκοί τεχνίτες.

Γιώργος Γκολομπίας