5374 - Χάρτινες εικόνες. Ιερότητα µε ανθρώπινες αποχρώσεις

Ο άγιος Δημήτριος καβαλάρης

Χαλκογραφία (λεπτομέρεια), 1858, (Άγιον Όρος)

Χαράκτης: Δανιήλ ιερομόναχος

Οι χάρτινες εικόνες αποτελούν µία κατηγορία χαρακτικών θρησκευτικού προσανατολισµού και συγκεκριµένου ορίζοντα υποδοχής. Μολονότι συγγενεύουν, τυπολογικά, µε τις τοπιογραφίες, η λειτουργία τους υπερβαίνει τις διαστάσεις της συγκεκριµένης εικαστικής δηµιουργίας. Άλλωστε, η απόδοση του τοπίου έχει συχνά παραπληρωµατικό ρόλο στη συνολική σύνθεση. 

Οι χάρτινες εικόνες αποτυπώνουν παραστάσεις που χαρακτηρίζονται από την ανεξάντλητη παράθεση στοιχείων διατυπωµένων σε µικρογραφική κλίµακα. Πάνω από µακροσκελείς, καλλιγραφικές, επιγραφές αναπτύσσεται ένας ολόκληρος κόσµος, πλαισιωµένος από περίτεχνες κορνίζες. Επιβλητικές µονές και σκήτες παρουσιάζονται µαζί µε το φυσικό τους περιβάλλον, παρεκκλήσια, αρσανάδες, καθώς και ακτές και θάλασσες, όπου αρµενίζουν βάρκες και ιστιοφόρα πλάι σε θαλάσσια κήτη. Ανάµεσα σε βραχώδη συμπλέγµατα, ελικοειδή µονοπάτια, ορµητικούς χειµάρρους, φυτεµένες πλαγιές, οδοιπορούν µικροσκοπικοί προσκυνητές, χωρικοί µε υποζύγια, βοσκοί, και πλήθος µοναχών που ασκούν τις καθηµερινές τους µοναστικές δραστηριότητες, συνυπάρχοντας, µε τον πιο ανεπιτήδευτο τρόπο, µε αγίους, οι οποίοι, ενίοτε, επιτελούν ένα θαύµα. Το κεντρικό τοπιογραφικό θέµα συνήθως περιβάλλεται από εικονίδια µε θρησκευτικές σκηνές, οι οποίες γειτνιάζουν µε µνηµειακές παραστάσεις της Αγίας Τριάδος, του Χριστού, της Θεοτόκου και υποβλητικών ουρανίων λιτανειών.

Οι χάρτινες εικόνες κινητοποιούν τον πιστό θεατή σε µία βαθύτερη προσέγγιση, η οποία ξεπερνά τα όρια της αισθητικής τέρψης. Διότι οι παραστάσεις τους υπαινίσσονται µία πραγµατικότητα που υπερβαίνει την εικαστική της αναπαράσταση, επιτρέποντας, ωστόσο, στον θρησκευόµενο αποδέκτη να συµµετέχει ενεργά. Διότι, για τον πιστό, οι θρησκευτικές αναφορές που συνάγονται είναι περισσότερες από αυτές που απεικονίζονται.

Τυπωµένες σε χάρτινα αντίτυπα και εμποτισµένες µε λαϊκή θρησκευτικότητα, οι φθαρτές χάρτινες εικόνες αναπαράγουν έναν κόσµο άφθαρτο, καθώς υπαινίσσονται έναν κόσµο ουράνιο, όπου, ωστόσο, το θείο συνυπάρχει µε το ανθρώπινο. Μεταδίδουν, δηλαδή, ένα παρήγορο µήνυµα που αγγίζει κάθε θρησκευόµενο. Από αυτή την άποψη, οι χάρτινες εικόνες αποκαλύπτουν µία, συγκινητικά, ανθρώπινη πτυχή της ορθόδοξης εικονογραφίας.

Φανή-Μαρία Τσιγκάκου