1161 - Οι καρτ ποστάλ του Αγίου Όρους (1897-1916)

του Γιώργου Γκολομπία (*)

Τα «εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια», οι γνωστές μας καρτ ποστάλ, εμφανίστηκαν στις ευρωπαϊκές χώρες τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα (εν. τον 19^ο). Καθώς συνδύαζαν όμορφη εικονογράφηση, εξαιρετική ποιότητα εκτύπωσης και μειωμένα ταχυδρομικά τέλη, επικράτησαν αμέσως ως το δημοφιλέστερο μέσον αποστολής σύντομων μηνυμάτων και παράλληλα καθιερώθηκαν ως είδος συλλογής, όπως τα γραμματόσημα.

Τα φωτογραφικά κλισέ που χρησιμοποιούνταν για την έκδοση των καρτ ποστάλ ήταν προσεγμένα και οφείλονταν σε επαγγελματίες καλλιτέχνες φωτογράφους της εποχής. Η μέθοδος εκτύπωσης ήταν συνήθως η λιθογραφία ή η χρωμολιθογραφία.

Στον χώρο της Μακεδονίας οι πρώτες καρτ ποστάλ χρονολογούνται από το 1896 και έχουν ως θέμα την πρωτεύουσά της, τη Θεσσαλονίκη. Σχεδόν ταυτόχρονα εκδόθηκαν και οι πρώτες καρτ ποστάλ με θέματα που αφορούν το Άγιον Όρος. Η παλαιότερη γνωστή αγιορειτική κάρτα κυκλοφόρησε πριν από τον Απρίλιο του 1897.

Οι λιγοστές μέχρι σήμερα γνωστές καρτ ποστάλ του Αγίου Όρους από την πρώιμη περίοδο (πριν από το 1900), οι λεγόμενες «προδρομικές» ή souvenir (από την αντίστοιχη χαιρετιστήρια αναγραφή που συνήθως έφεραν στην μπροστινή όψη), είναι ως επί το πλείστον ανώνυμες εκδόσεις και αποτελούν εξαίρετα δείγματα της χρωμολιθογραφικής παραγωγής των τότε κέντρων της ευρωπαϊκή; Τυπογραφίας, Αυστρίας και Γερμανίας. Στα ίδια χρόνια εντάσσονται και δύο αγιορειτικές καρτ ποστάλ του γνωστού εκδότη της Κωνσταντινούπολης Max Fruchtermann.

Την περίοδο 1900-1905 κυριαρχούν οι μεγάλοι εκδότες καρτών της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι στις μακρές σειρές τους με θέματα από την πολυεθνική μεγαλούπολη εντάσσουν και μερικές καρτ ποστάλ με απόψεις από το Άγιον Όρος.

Ο παλαιότερος χρονολογικά από τους εκδότες αυτούς είναι ο G. Bader, ο οποίος περιλαμβάνει αγιορειτικά θέματα σε δύο διαφορετικές σειρές του. Ακολουθεί ο Juda S. Varsano, που ανάμεσα στα έτη 1902-1905 εξέδωσε τέσσερις αλλεπάλληλες σειρές, στις τρεις από τις οποίες περιλαμβάνονται απόψεις αθωνικών μοναστηριών. Η τρίτη σειρά του Varsano (1904), όπου συναντούμε πέντε αγιορειτικά θέματα, ξεχωρίζει αισθητικά από όλες τις υπόλοιπες σειρές της εποχής με τα χαρακτηριστικά art nouveau πλαίσια και τη φροντισμένη χρωμολιθογραφική απόδοση των θεμάτων.

Οι υπόλοιποι θεσσαλονικείς εκδότες της ίδιας περιόδου που εξέδωσαν κάρτες Αγίου Όρους είναι ο David M. Assael, ο L. Molho, και ο  H. Vassif, μόνος του ή σε συνεργασία με τον γιό του, Nafiz. Δυστυχώς στις σειρές των παραπάνω εκδοτών επαναλαμβάνονται ως επί το πλείστον τα ίδια φωτογραφικά κλισέ, σε ασπρόμαυρη ή επιχρωματισμένη μορφή. Τέλος, την περίοδο αυτή τυπώνονται και μερικές κάρτες ρώσων, βουλγάρων και σέρβων εκδοτών.

Περικλής Στουρνάρας

1886-1926

φωτ. περίπου 1908

στη Νέα Σκήτη

Το 1908 αποτελεί ορόσημο για την ιστορία των καρτ ποστάλ του Αγίου Όρους. εκείνη τη χρονιά κυκλοφόρησε η πρώτη ομάδα τριάντα περίπου καρτών με αγιορειτικά θέματα του σπουδαίου βολιώτη καλλιτέχνη φωτογράφου και εκδότη καρτ ποστάλ Στεφάνου Στουρνάρα, ενταγμένη στη γνωστή μεγάλη σειρά του με θέματα κυρίως θεσσαλικού ενδιαφέροντος. Περίπου πέντε από αυτές τις κάρτες είναι προσωπική έκδοση του Περικλή Στουρνάρα, αδελφού του Στεφάνου, που διέμενε εκείνη την περίοδο στο Όρος και εργαζόταν ως φωτογράφος. Η εν λόγω σειρά του Στ. Στουρνάρα είναι η πρώτη συστηματική έκδοση σε μορφή καρτ ποστάλ όλων των μονών του Αγίου Όρους και διακρίνεται για την επιμελημένη χρωμολιθογραφική επεξεργασία της και την ατμοσφαιρικότητά της.

Στην περίοδο 1905-1912 συγκαταλέγεται και η σειρά έντεκα χρωμολιθογράφων καρτ ποστάλ του βούλγαρου εκδότη Θεσσαλονίκης K.G. Samardjieff, κυρίως με απόψεις της Μονής Αγίου Παντελεήμονος, καθώς και μερικές ακόμη ρωσικές κάρτες και λίγες σερβικές.

Στα χρόνια αμέσως μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον τουρκικό ζυγό (1912) ξεχωρίζουν τρεις σειρές: του ιερομόναχου Σάββα (1913-1914), που απαρτίζεται από τέσσερις μόνο χρωμολιθογραφικές κάρτες, του πατρινού εκδότη Α.Β. Πάσχα (1915-1916), που αποτελείται από φωτοκάρτες με όμορφο επιχρωματισμό και με ανάγλυφα πλαίσια σε απομίμηση ξύλου, και τέλος η δεύτερη σειρά αγιορειτικών καρτών του Στ. Στουρνάρα (1914-1916), που είναι εξίσου μεγάλη με την πρώτη σειρά του και ακολουθεί τα υψηλά πρότυπα εκείνης. Παράλληλα συνεχίζουν να κυκλοφορούν μερικές από τις παλαιότερες κάρτες της περιόδου της Τουρκοκρατίας, που δεν είχαν ακόμη εξαντληθεί.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε την ανάγκη μαζικής παραγωγής φτηνών καρτών για τα διάφορα ευρωπαϊκά στρατεύματα, με αποτέλεσμα την κάθετη πτώση της ποιότητας. Το τέλος της «χρυσής εποχής» των καρτ ποστάλ για το Άγιον Όρος, όπως και για όλη τη Β. Ελλάδα, σηματοδοτείται από την περίοδο της συμμαχικής (ουσιαστικά γαλλικής) κατοχής της Μακεδονίας (1915-1919), με την επικράτηση των πρόχειρα τυπωμένων καρτών που παράγονταν στην Γαλλία και βασίζονταν σε κλισέ του φωτογραφικού τμήματος της Στρατιάς της Ανατολής.

Η παραγωγή αγιορειτικών καρτών παρέμεινε αμείωτη μέχρι τις μέρες μας. Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να βρει στα μαγαζάκια των Καρυών και της Δάφνης εκατοντάδες σύγχρονες καρτ ποστάλ του Αγίου Όρους, οι οποίες απευθύνονται στους χιλιάδες προσκυνητές απ’ όλο τον κόσμο που επισκέπτονται την κιβωτό της Ορθοδοξίας.

 

Από το ενημερωτικό έντυπο που εκδόθηκε με αφορμή την έκθεση ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΟΝΑΧΙΚΕΣ. Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 1850-1940, που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, από 8 Δεκεμβρίου 1996 μέχρι 7 Ιανουαρίου 1997 και οργάνωσαν από κοινού ο Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και η Αγιορειτική Φωτοθήκη.

  

Γιώργος Γκολομπίας

(1961-2009)

(*) Γιώργος Γκολομπίας

Δημοσίευμα στην ΚΑΘΗΝΕΡΙΝΗ 30/4/2009

ΑΠΩΛΕΙΑ. Aπό τους πιο σοβαρούς ερευνητές στον χώρο της ιστορικής φωτογραφίας, των χαρτών και των τεκμηρίων του «χάρτινου πολιτισμού», ήταν ο Γιώργος Γκολομπίας, που έφυγε πρόωρα από τη ζωή σε ηλικία 48 ετών. Ο Γιώργος Γκολομπίας, που ήταν και ένας από τους πιο αναγνωρισμένους συλλέκτες και «προστάτης» του πολιτισμού της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Καστοριάς, είχε κερδίσει τον σεβασμό και την εκτίμηση χάρη στη βαθιά του γνώση, τη σχολαστικότητά του και την αφοσίωσή του στο ερευνητικό του πεδίο.

Χάρη στον Γιώργο Γκολομπία διασώθηκαν αναρίθμητα κειμήλια του νεότερου πολιτισμού. Η Καστοριά του οφείλει τη διάσωση και ανάδειξη του αρχείου του φωτογράφου Λεωνίδα Παπάζογλου. Οι μοναδικές φωτογραφίες, που αναπαριστούν την παλιά Καστοριά, έγιναν αντικείμενο έκθεσης από το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και εκδόθηκε σχετικό λεύκωμα. «Ηταν εξαιρετικά εύστοχος στην επισήμανση της λεπτομέρειας και ακριβής στην καταγραφή της τεκμηρίωσης», λέει ο Κωστής Αντωνιάδης, που, ως διευθυντής τότε του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης είχε συνεργαστεί με τον Γιώργο Γκολομπία για την ανάδειξη του Αρχείου Λεωνίδα Παπάζογλου.

Ο Γιώργος Γκολομπίας γεννήθηκε το 1961 στο Βογατσικό Καστοριάς και σπούδασε Ιατρική στη Θεσσαλονίκη. Ο «γιατρός», όπως τον αποκαλούσαν, υπήρξε ένας από τους βασικούς συνεργάτες της Αγιορειτικής Φωτοθήκης (όπου συνεργάστηκε με τον πατέρα Ιουστίνο) και διατηρούσε στενές επαφές με άλλους συλλέκτες όπως τον Ν. Ε. Τόλη και Μιχάλη Τσάγκαρη. «Ηταν ένας άνθρωπος με μεγάλη θεωρητική κατάρτιση», λέει ο Ν. Ε. Τόλης, ο οποίος συνεργάστηκε μαζί του στο υπό έκδοση λεύκωμα «Από την Απελευθέρωση στον Γράμμο» (Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ). «Ο τρόπος που έζησε αποτέλεσε μάθημα ζωής για όλους μας». Με μεγάλη αξιοπρέπεια αντιμετώπισε το θέμα της ασθένειάς του.

Μεγάλη του αγάπη ήταν η Καστοριά. Το προσωπικό αρχείο του Γιώργου Γκολομπία αποτελεί ένα σημαντικό αποθησαύρισμα του πολιτισμού της περιοχής και μια παρακαταθήκη για το μέλλον.

 

Δείτε τα 20 αγιορειτικά μοναστήρια στην ανάρτηση:

615 - Τα 20 Μοναστήρια του Αγίου Όρους σε παλιές καρτ ποστάλ