375 - Από την Αζοφική στον Άθω με το ιδιόκτητο πλοίο της Ιεράς Σκήτης Προφήτη Ηλία

Ο Γεράσιμος Σμυρνάκης στο βιβλίο του ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ (1903), αναφέρει, ανάμεσα στα άλλα, για την Παντοκρατορινή Ι. Σκήτη του Προφήτη Ηλία: «έχει δε και πλοίον ιστιοφόρον ως έγγιστα 350 τόννων, όπερ τελεί ταξίδια εις Ρωσσίαν προς μεταφοράν των αναγκαίων τη σκήτη».

Σε ενδιαφέροντα στοιχεία, με σπάνιες φωτογραφίες κι ένα ταξίδι που πραγματοποίησε το ιστιοφόρο το 1875, αναφέρεται το άρθρο που ακολουθεί.

Η Παντοκρατορινή Σκήτη του Προφήτη Ηλία διαθέτει το 1875 ένα ιστιοφόρο δικάταρτο καράβι που κάθε χρόνο κατά μήνα Αύγουστο αναχωρεί από το Ταϊγάνι (Ταγκανρόγκ) της Αζοφικής με προορισμό το Άγιον Όρος.

Στο αρχείο της Σκήτης διασώζονται:

α) το ημερολόγιο ενός τέτοιου ταξιδιού (1875)

β) το συμφωνητικό εκμίσθωσης του καραβιού σε Σκοπελίτη καπετάνιο (1878) και

γ) ένα πωλητήριο πάρωνος (μπρίκι) που ανήκει στη Σκήτη (Δεκ. 1917).

Το τελευταίο έγγραφο περιέχει ενδιαφέρουσα περιγραφή του πλοίου.

Το δεύτερο αναφέρεται στη γολέτα με το όνομα «Προφήτης Ηλίας» που ναυπηγήθηκε το 1874, φέρει κατά το έτος σύνταξης του συμφωνητικού μίσθωσης οθωμανική σημαία και ελλιμενίζεται στο λιμάνι του Πλατύ στον κόλπο της Ιερισσού.

Κατά τον τρίτο όρο του συμφωνητικού αυτού ο «πληρεξούσιος» πλοίαρχος Αναγνώστης Αυγερινός «υποχρεούται να μεταβαίνει ...εις Ταϊγάνιον, να παραλαμβάνει ότι φορτίον φροντίσει ο εκεί οικονόμος ως και όσους επιβάτας της Σκήτεως τύχουσι, να τους μεταφέρει εις Άγιον Όρος ... Η εποχή καθ' ην πρέπει να ευρεθεί το πλοίον εις Ταϊγάνιον (είναι) οι αρχαί Αυγούστου κατ' έτος και άπαξ το έτος».

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι υπήρχε στο Ταϊγάνι μετόχι της Σκήτης απ' όπου προμηθευόταν σιτάρι και τρόφιμα.

Η ναυπηγημένη το 1874 γολέτα που μισθώνεται το 1878, πρέπει να ταυτίζεται με τη σκούνα του Ημερολογίου (1875) λόγω: α) της χρονικής σύμπτωσης β) της ίδιας ονομασίας «Προφήτης Ηλίας» και γ) της ομοιότητας των δυο τύπων δικάταρτου ιστιοφόρου.

Το χειρόγραφο του ημερολογίου

Το χειρόγραφο βρίσκεται στο αρχείο της Σκήτης. Πρόκειται για λυμένο τεύχος διαστάσεων 22x35 εκατοστών, στο οποίο έχει εκπέσει άγνωστος αριθμός φύλλων. Είναι γραμμένο με μελάνι. Το πρώτο φύλλο (εξώφυλλο) φέρει τον τίτλο «Καθημερινόν του 1875, Αυγούστου 23» και υπότιτλο με στοιχεία για το ταξίδι και το πλοίο, καθώς και τα ονόματα του πλοιάρχου και του γραφέως. Στις οκτώ γραμμένες σελίδες οι κύριες ημερολογιακές αναγραφές εντάσσονται μέσα σε πλαισιώσεις που σχηματίζονται με ιδιόχειρη οριζόντια και κάθετη διαγράμμιση (στήλες). Από την τέταρτη και μέχρι την έβδομη σελίδα, παρατίθενται και υποπίνακες με στοιχεία που αναφέρονται στη χρονική διάρκεια του πλου, τις μιλιομετρικές αποστάσεις, τους ανέμους, τις γεωγραφικές συντεταγμένες (στίγματα).

Η γραφή σε μεγάλο βαθμό είναι φωνητική. Χρησιμοποιεί π.χ. τα φωνήεντα ι, υ, η, ει, αλλά κατά κανόνα χωρίς ορθογραφική συνέπεια. Δε σημειώνει πνεύματα και τόνους ούτε σημεία στίξης. Ως προς τα δίψηφα σύμφωνα, το μπ γράφεται π (πορα = μπόρα), το ντ ως τα (οτας = όντας), το γγ ως γ (εγραφο = έγγραφο). Διαπιστώνουμε ενίοτε παραποίηση λέξεων και προσθήκη περιττών φθόγγων (π.χ. του ν). Ωστόσο οι κυριότερες δυσχέρειες της ανάγνωσης και της μεταγραφής εντοπίζονται στους ναυτικούς όρους και τα τοπωνύμια όπυ, εκτός από την εγγενή στον ιδιάζοντα χαρακτήρα αυτών των όρων δυσκολία αναγνώρισης και ταύτισης, προστίθεται και η ασάφεια εξ αιτίας της ιδιωματικής απόδοσής τους από τον συντάκτη.

Η θαλασσοπορεία

Το ταξίδι αρχίζει με τον απόπλου από το Ταϊγάνι (Ταγκανρόγκ) στις 23 Αυγούστου του 1875 (ημέρα Σάββατο, ώρα 8 π.μ.) και τελειώνει με τον κατάπλου στα Στυλιάρια στον κόλπο της Ιερισσού στις 18 Οκτωβρίου (ημέρα Σάββατο, ώρα 10 π.μ.).

Η διάρκεια του ταξιδιού είναι 57 ημέρες.

Το ημερολόγιο καλύπτει με καθημερινές, συνεχείς αναγραφές, το χρονικό διάστημα από τις 22 Αυγούστου μέχρι και τις 24 Σεπτεμβρίου, καθώς και τις τρεις ημέρες του ταξιδιού: 16, 17 και 18 Οκτωβρίου. Δεν έχουν βρεθεί, όπως είδαμε, τα φύλλα που αντιστουχούν στις ενδιάμεσες ημέρες. Ωστόσο, έχουμε πλήρη την εικόνα της θαλασσοπορείας, γιατί το ακατάγραφο τμήμα της αντιστοιχεί στη διαδρομή α) Οδησσός-Κωνσταντινούπολη, που οπωσδήποτε σημαίνει παράπλου (ακτοπλοΐα) - με ενδιάμεσες σταθμεύσεις - των δυτικών ακτών του Ευξείνου Πόντου και β) Κωνσταντινούπολη Ίμβρος.

Το καταγεγραμμένο και πιο ενδιαφέρον («εξωτικό») τμήμα του ταξιδιού είναι από το Ταϊγάνι ως την Οδησσό και περιλαμβάνει τον «διάπλου» απ' άκρη σ' άκρη της θάλασσας του Αζόφ και τον παράπλου της Κριμαίας. Στο ταξίδι μέσα στην κλειστή θάλασσα ο «Προφήτης Ηλίας», ξεκινώντας από το Ταϊγάνι (Ταγκανρόγκ), αγκυροβολεί, παραπλέει ή απλώς αντικρίζει κατά σειρά την Πετρούσκα, τη Στραβή Άκρη, την Παλέστρα, την Πέρλιακα για να καταπλεύσει στα λιμάνια του Γενί Καλέ και το Κερτς, που βρίσκονται κοντά στο βόρειο στόμιο του Κιμμέριου Βοσπόρου. Κατά τον παράπλου της Κριμαίας αναφέρονται τα τοπωνύμια Τακλί, Πετροκάραβον, Γκαμήλα, η γνωστή Γιάλτα, Σεβαστούπολη. Βασικός σταθμός του ταξιδιού ήταν η Οδησσός.

Το καράβι πρέπει να στάθμευσε και στην Κωνσταντινούπολη στο Γαλατά, όπου η Σκήτη είχε επίσης μετόχι. Η διαδρομή Ταϊγάνι (Ταγκανρόγκ) - Κωνσταντινούπολη που προκύπτει από το ημερολόγιο, σημαδεύεται ως καθιερωμένη θαλασσοπορεία σε χάρτες της εποχής και παλαιότερους και αυτό φυσικά ήταν αναμενόμενο. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τη βασική αυτή πορεία πραγματοποίησε και ο αρχαίος πολυταξιδεμένος Ανάχαρσης (βλ. χάρτη κάτω).

Τα τελευταία τοπωνύμια που αναφέρονται στο ημερολόγιο είναι κατά σειρά: η Ίμβρος, η Λήμνος, το Άγιον Όρος και τα Στυλιάρια της βόρειας ακτής του, στον κόλπο της Ιερισσού, όπου και ελλιμενίζεται.

Ο Δικαίος της Ιεράς Σκήτης του Προφήτη Ηλία, Γαβριήλ (πάνω) με μοναχούς, σε αναμνηστική φωτογραφία με τον πλοίαρχο και μέλη του πληρώματος του ιστιοφόρου ιδιοκτησίας της Σκήτης (κάτω).

Ευχαριστούμε το Δικαίο και τους πατέρες της Σκήτης για την αρχειακή έρευνα, την επισήμανση και τη γνωστοποίηση του ενδιαφέροντος υλικού που αποτέλεσε τη βάση αυτού του άρθρου.

Παντελής Φουντάς

Αρχιτέκτων Μηχ.- Αρχαιολόγος

Αθανάσιος Κατσαρός

Αρχιτέκτων Μηχανικός

Το κείμενο και οι φωτογραφίες είναι από το Λεύκωμα ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΘΑΛΛΑΣΑ, το οποίο εξέδωσε το 2003 το Κέντρο Διαφύλαξης της Αγιορειτικής Κληρονομιάς (Κε.Δ.Α.Κ.)