396 - Η μοναστηριακή διατροφή

Ομιλία του Αγιορείτη Μοναχού Επιφάνιου, Γέροντος του Ιερού Καθίσματος Αγίου Ευσταθίου (Μυλοπόταμος).

Εκφωνήθηκε την 10η Δεκεμβρίου 2011, στα πλαίσια του 7ου Συνεδρίου Κλινικής Ογκολογίας Δυτικής Ελλάδας, που είχε αντικείμενο τη σχέση της διατροφής με τον καρκίνο.

Θέλω να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του 7^ου Συνεδρίου Κλινικής Ογκολογίας Δυτικής Ελλάδος, καθώς επίσης όλα τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και όλους εσάς που παρευρίσκεστε σήμερα εδώ μαζί μας. Θέλω να σας αναφέρω πως μονάζω στο Άγιο Όρος, από δεκαοκτώ χρονών. Με την βοήθεια του Θεού ζω στον Άθωνα τριάντα οκτώ χρόνια.

Μεταφέρω μαζί μου τις Ευλογίες της Παναγίας μας της Προστάτιδος του Αγίου Όρους, και των αγίων που μόνασαν και αγίασαν εκεί στο πέρασμα χιλίων εκατό χρόνων. Σας μεταφέρω επίσης τις ευχές των μοναχών των γερόντων και των πατέρων που εύχονται για την σωτηρία “πάντων υμών”.

Όλοι οι άνθρωποι πιστεύουμε στο Θεό, σήμερα στην Ελλάδα το 99% του πληθυσμού είμαστε χριστιανοί ορθόδοξοι. Γενικότερα οι άνθρωποι πιστεύουμε στο Θεό. Πέρα από τους χριστιανούς υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα αλλά και στις γειτονικές χώρες σ’ εμάς, μουσουλμάνοι, βουδιστές, ιουδαίοι, και άλλες θρησκείες. Σε όλες τις θρησκείες που προανέφερα υπάρχουν μοναχοί και μοναστήρια. Οι μοναχοί είναι άνθρωποι που αφιερώνουν τον εαυτό τους στο Θεό. Υποτάσσονται σε κάποιο γέροντα πηγαίνοντας στο Μοναστήρι. Εκεί προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο μοναστήρι και κατ’ επέκταση στον Θεό και τον συνάνθρωπό και στην πνευματική στήριξη των επισκεπτών και προσκυνητών. Οι μοναχοί είναι ο πυρήνας της πίστεως. Με την προσφορά τους και το παράδειγμα τους, δείχνουν τον δρόμο της σωτηρίας της ψυχής ¨που είναι πολύ μεγάλο πράγμα¨ όπως λέει και το λαϊκό άσμα.

Όσοι έρχονται στο Άγιον Όρος και έχουν την διάκριση και την υπομονή, να προσπαθήσουν προσεγγίζοντας τους ταπεινούς δούλους του Θεού, δηλαδή τους μοναχούς για να δουν και να γνωρίσουν τι είναι ο μοναχισμός, τους πλημμυρίζει μία ουράνια ευλογία.

Αυτοσκοπός της ζωής των μοναχών και κύριος στόχος είναι να ενωθούν με τον Θεό. Η θέωση. Πρέπει όμως κανείς, πριν από όλα, να τα βρει με τον εαυτό του, να έχει επίγνωση και βαθειά ταπείνωση, για να έχει ήρεμη την συνείδησή του και γαλήνη στη ψυχή του.

Ο Χριστός μας λέγει «όστις θέλει, οπίσω μου ελθείν, απαρνηθάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μου». Ο δε Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, επιγραμματικά αναφέρει πως «πρέπει να δώσεις αίμα για να λάβεις πνεύμα», που θέλει να μας δείξει πόσο μεγάλος και δύσκολος είναι ο αγώνας για να επιβληθεί στον εαυτό του.

Προσπαθώντας κανείς να βρει, τι είναι ο μοναχικός βίος, διαπιστώνει πως είναι ένα ανερμήνευτο μυστήριο το οποίο δεν υποτάσσεται σε λογικά μέτρα, γιατί βέβαια, ο μοναχικός βίος είναι ιδέα, είναι πνεύμα, είναι ελευθερία, είναι ζωή, είναι βίωμα.

Ο άνθρωπος αποτελείται από την ψυχή και το σώμα. Ο νους κατευθύνει και οδηγεί τον άνθρωπο στην πνευματική προαγωγή, κρατώντας ισορροπία ανάμεσα στο σώμα και τη ψυχή. Η παρουσία μου και η συμμετοχή μου στο 7^ο Συνέδριο Κλινικής Ογκολογίας Δυτικής Ελλάδος έχει ως στόχο να συγκινήσει και να προσεγγίσει τις αξίες που λησμονήθηκαν μέσα στη δίνη της εύκολης ζωής.

Θα προσπαθήσω να σας παρουσιάσω τις ταπεινές μου παρατηρήσεις από την ζωή μου στο περιβόλι της Παναγιάς, το Άγιον Όρος, που έχουν σχέση με τον τρόπο διαβίωσης και διατροφής των μοναχών. Ας ξεκινήσουμε όμως κάνοντας πρώτα μία ιστορική αναδρομή από τους πρώτους αιώνες μέχρι σήμερα.

Το Άγιον Όρος είναι θεματοφύλακας της Ορθοδοξίας και η προσφορά του στην παράδοση και την κληρονομιά των Χριστιανών είναι τεράστια.

Το Άγιον Όρος είναι μία μοναστική κοινότητα μοναδική παγκοσμίως με πολλές ιδιαιτερότητες και μία ιστορία που ξεπερνά τα χίλια χρόνια. Γεωγραφικά βρίσκεται στη βόρεια Ελλάδα και συγκεκριμένα είναι μία από τις τρεις χερσονήσους της Χαλκιδικής. Στην χιλιόχρονη και πλέον ιστορία του, έζησαν και εμόνασαν στο Άγιον Όρος, εκατοντάδες χιλιάδες μοναχοί και πάρα πολλοί από αυτούς, άγιασαν. Έχουμε πληθώρα Αγιορειτών Αγίων.

Σήμερα στο Άγιον Όρος υπάρχουν είκοσι μοναστήρια, δέκα τρεις σκήτες και διακόσια κελλιά. Οι μοναχοί που ζουν και μονάζουν σήμερα στο Άγιον Όρος είναι περίπου δύο χιλιάδες.

Περιβόλι της Παναγιάς ονομάζεται το Άγιον Όρος γιατί υπάρχει παράδοση πως πέρασε η Παναγία από εκεί, η ουσία είναι ότι οι μοναχοί προσεύχονται και τιμούν και αγαπούν ιδιαίτερα την μητέρα του Χριστού.

Πρώτος ασκητής μοναχός ήταν ο Άγιος Πέτρος ο Αθωνίτης που έζησε τον Η΄ αιώνα. Χειρόγραφα παλαιά αναφέρουν ονόματα από τους πρώτους ασκητές που έζησαν στο Άγιον Όρος από το 860μ.Χ. και έπειτα. Από τον Βασίλειο Α΄ Μακεδόνα, εκδόθηκε το πρώτο αυτοκρατορικό χρυσόβουλο με διάφορες διατάξεις για το Άγιον Όρος το 883μ.Χ.

Το 934μ.Χ. κτίστηκε ο ναός του Πρωτάτου στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους.

Ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, είναι ο πρώτος κτήτορας του μεγάλου κοινοβιακού μοναστηριού Μεγίστης Λαύρας το 963μ.Χ.

Ως μοναχός Αγιορείτης, μεταφέρω σεμνά και ταπεινά τις εμπειρίες μου από τον τρόπο με τον οποίο ζουν και τρέφονται οι μοναχοί στο Άγιον Όρος. Οι επιστήμονες λένε πως η καλή ζωή και η μακροζωία των μοναχών οφείλεται στην διατροφή τους.

Αυτό που φαίνεται να είναι το κλειδί, είναι μία δίαιτα στην οποία εναλλάσσονται οι ημέρες κατάλυσης και μη, του ελαιολάδου και πολλών φυτικών πρωτεϊνών.

Η μοναστηριακή διατροφή δεν είναι μόνο αυτό που αποκαλούμε, Μεσογειακή Δίαιτα. Είναι κάτι πολύ περισσότερο.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Ο μοναχισμός ξεκίνησε από τον Άγιο Αντώνιο τον 3^ο αιώνα. Γεννήθηκε κοντά στην Μέμφιδα της Αιγύπτου το 251μ.Χ. και πέθανε το 356μ.Χ.

Ο Άγιος Αντώνιος είναι ο πρώτος ασκητής. Τα πρώτα κοινόβια μοναστήρια ιδρύθηκαν από τον Άγιο Παχώμιο, ο οποίος ήταν περίπου σύγχρονος του Αγίου Αντωνίου.

Ο Άγιος Παχώμιος έζησε περίπου από το 290μ.Χ. μέχρι το 346μ.Χ. Η λέξη κοινόβιο είναι ελληνική που παράγεται από τις λέξεις κοινός βίος και σημαίνει κοινή ζωή.

Το κοινόβιο δεν είναι απλά μία από κοινού συμμεριζόμενη ζωή, αλλά κατά κυριολεξία μία κοινή ζωή με πλήρη αμοιβαιότητα. Κοινόβιο λοιπόν, σημαίνει κοινά έσοδα, κοινό ταμείο, κοινά έξοδα ένδυσης και διατροφής. Υπάρχει αναφορά πως υπήρχαν «θεσμοί και κανόνες του κοινού βίου» που αποτελούνταν από 194 άρθρα. Σας αναφέρω ένα μέρος από τον βίο του Αγίου Παχωμίου για να δείτε πόσο καλά οργανωμένα ήταν τα κοινόβια μοναστήρια από την ίδρυσή τους, κατά τον 3^ο και 4^ο αιώνα μ.Χ.

Ύστερα ακολούθησαν άλλα καινούρια μοναστήρια. Όταν πέθανε το 346, ο Άγ. Παχώμιος είχε ιδρύσει εννέα ανδρικά μοναστήρια και δύο γυναικεία. Οι αριθμοί που δίνει ο Παλλάδιος μπορεί να μην είναι εξογκωμένοι, γιατί τα μοναστήρια του Παχωμίου αριθμούσαν τους μοναχούς τους σε δεκάδες χιλιάδων. «Και ζούσαν σε εκείνο το όρος περίπου εφτά χιλιάδες αδελφοί, και στο μοναστήρι όπου ζούσε ο ίδιος ο μακάριος Παχώμιος ζούσαν χίλιοι τριακόσιοι αδελφοί και κοντά σ' αυτά υπήρχαν επίσης άλλα μοναστήρια, που καθένα τους είχε περίπου τριακόσιους, η διακόσιους, η εκατό μοναχούς, που ζούσαν μαζί. Και όλοι εργάζονταν με τα χέρια τους και ζούσαν από αυτό. Και ό,τι είχαν που ήταν περιττό γι’ αυτούς το έδιναν στα γυναικεία μοναστήρια που ήταν εκεί. Κάθε μέρα αυτοί των οποίων ήταν η εβδομάδα υπηρεσίας σηκώνονταν και πήγαιναν στην εργασία τους· και άλλοι μαγείρευαν, και άλλοι έστρωναν τα τραπέζια και έβαζαν επάνω τους ψωμί, και τυρί, και δοχεία με ξύδι και νερό. Και υπήρχαν μερικοί μοναχοί που πήγαιναν να φάνε την τρίτη ώρα της ημέρας, και άλλοι την έκτη ώρα, και άλλοι την ενάτη, και άλλοι το βράδυ, και άλλοι που έτρωγαν μόνο μια φορά την ημέρα, και υπήρχαν άλλοι που έτρωγαν μόνο μια φορά την εβδομάδα… Μερικοί εργάζονταν στο περιβόλι, μερικοί στους κήπους, μερικοί στο σιδηρουργείο, μερικοί στο αρτοποιείο, μερικοί στο ξυλουργείο, μερικοί στο γναφείο (πλυντήριο υφασμάτων), και μερικοί έπλεκαν καλάθια και ψάθες με φύλλα φοινίκων, και ένας ήταν κατασκευαστής διχτύων, και ένας ήταν κατασκευαστής σανδάλων, και ένας ήταν γραφέας. Τώρα όλοι αυτοί οι άνθρωποι καθώς έκαναν το έργο τους επαναλάμβαναν τους Ψαλμούς και τις Γραφές σύμφωνα με τους κανόνες». Με την αύξηση των αριθμών, οπωσδήποτε, αυξήθηκε και η πειθαρχία.

Ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας, γεννήθηκε το 330μ.Χ. στην Νέα Καισαρεία της Καππαδοκίας και πέθανε το 379μ.Χ. Είναι ένας από τους «τρεις φωστήρες της τρισηλίου Θεότητος». Μαζί με τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσοστόμο και τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, αποτελούν την τριάδα των Ιεραρχών. Τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, και ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.

Άξιο αναφοράς είναι ότι ο Άγιος Βασίλειος σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα, μαζί με τις υπόλοιπες σπουδές του το 352μ.Χ.

Το συγγραφικό έργο του Αγίου Βασιλείου είναι τεράστιο. Χωρίζεται σε τέσσερα μέρη.

Α. Δογματικά συγγράμματα

Β. Ασκητικά συγγράμματα

Γ. Ομιλίες και

Δ. Επιστολές

Εμάς μας ενδιαφέρουν τα Ασκητικά συγγράμματα τα οποία χωρίζονται σε:

Α. Τα Ηθικά τα οποία είναι μία συλλογή 80 ηθικών κανόνων.

Β. Όροι κατά Πλάτος τα οποία περιέχουν 55 κεφάλαια με θέμα γενικές αρχές του Μοναχισμού και

Γ. Όροι κατ’ επιτομήν τα οποία περιέχουν 313 κεφάλαια που αναφέρονται στην καθημερινή ζωή των μοναχών.

Ο Άγιος Σάββας γεννήθηκε το 439μ.Χ. και πέθανε το 512μ.Χ. Έκτισε ένα μεγάλο μοναστήρι που λέγεται Λαύρα του Αγίου Σάββα. Έχουμε και το τυπικό του Αγίου Σάββα που δεν είναι τίποτε άλλο, από κανόνες λειτουργίας του Μοναστηριού. Μέσα σε αυτό το τυπικό βρίσκουμε και αρκετούς κανόνες διατροφής.

Σε χειρόγραφα κείμενα της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης και του θεοβαδίστου Όρους Σινά, βρίσκουμε αξιόλογες αναφορές για την ζωή και τις διατροφικές συνήθειες των μοναχών.

Η Ιερά Μονή Σινά ιδρύθηκε τον 4^ο αιώνα από μοναχούς που ασκήτευαν στη γύρω περιοχή και έκτισαν την πρώτη εκκλησία εκεί που έγινε το θαύμα της καιόμενης βάτου με τον προφήτη Μωυσή, όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη.

Η Ιερά Μονή Σινά είναι από τις παλαιότερες μοναστικές αδελφότητες και έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην παράδοση και την ιστορία του μοναχισμού.

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 759μ.Χ. και πέθανε το 826μ.Χ. Ίδρυσε την μονή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη και το όνομά του συνδέθηκε με την διαμάχη ανάμεσα στους Εικονομάχους και τους Εικονολάτρες.

Έχει τεράστιο συγγραφικό έργο. Μέσα στα κείμενα του Αγίου Θεόδωρου του Στουδίτου, βρίσκουμε πολλές αναφορές για την διατροφή των μοναχών.

Ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, γεννήθηκε το 930μ.Χ. στην Τραπεζούντα και πέθανε το 1000μ.Χ. στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας που φέρει και το όνομά του.

Θεωρείται ο θεμελιωτής του μοναχισμού στο Άγιον Όρος. Είναι ο ιδρυτής της Μεγίστης Λαύρας και έκτισε το καθολικό της Μονής, τα κελλιά, το μαγειρείο, την τράπεζα, το νοσοκομείο, τους ξενώνες, το υδραγωγείο και τον μύλο. Έγραψε τον εσωτερικό κανονισμό της μονής και από εκεί αντλούμε στοιχεία από την διατροφή των μοναχών της πρώτης εποχής του Αγίου Όρους.

Πτωχοπρόδρομος και Πτωχοδρομικά. Ο Θεόδωρος Πρόδρομος ή Πτωχοπρόδρομος, υπήρξε βυζαντινός ποιητής γύρω στο 1100μ.Χ., που συνέταξε σε δημοτική γλώσσα και σε δεκαπεντασύλλαβο, ποιήματα τα οποία ονομάζονται Πτωχοδρομικά. Σε πολλά από αυτά τα ποιήματα, βρίσκουμε αναφορές στις διατροφικές συνήθειες των βυζαντινών μοναστηριών και όχι μόνο των μοναχών, αλλά και των λοιπών ανθρώπων που ζούσαν την εποχή εκείνη στο Βυζάντιο.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Όλοι οι μοναχοί εργάζονται. Πέρα από τις προσευχές, τις ψαλμωδίες και τα αναγνώσματα, οι μοναχοί είναι υποχρεωμένοι να προσφέρουν εργασία. Αυτό επιβάλλεται από κοινοβιακούς κανόνες για δύο λόγους. Αφ’ ενός η προσφορά εργασίας μας αποφέρει κάποιο όφελος από τα υλικά αγαθά, δηλαδή την καλλιέργεια της γης, την αλιεία, και πολλές άλλες εργασίες όπως προαναφέραμε στον βίο του Αγίου Παχωμίου και την ίδρυση των κοινοβίων.

Τις εργασίες αυτές που προσφέρει ο κάθε μοναχός, τις ονομάζουμε διακονήματα. Τι σημαίνει όμως η λέξις διακόνημα; Διακόνημα είναι η εργασία του μοναχού γιατί είναι διακονία, είναι προσφορά. Η λέξις διακόνημα προέρχεται από το ρήμα διακονώ.

Έχουμε αφετέρου και το δεύτερο όφελος από το διακόνημα, την εργασία δηλαδή, το οποίο είναι η άσκηση του σώματος.

Οι μοναχοί πάντοτε ασχολούνταν με την γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία. Με την γεωργία παρήγαγαν προϊόντα που προορίζονταν για την διατροφή των μοναχών και των επισκεπτών προσκυνητών της Μονής.

Πρέπει να σημειωθεί πως τα γεωργικά προϊόντα, όπως στις κοινωνίες των ανθρώπων, έτσι και στα μοναστήρια, από την αρχαιότητα μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ήταν εντελώς διαφορετικά.

Η καλλιέργεια ήταν χειρονακτική και με την βοήθεια των ζώων. Δεν χρησιμοποιούσαν χημικά λιπάσματα. Το μόνο λίπασμα που χρησιμοποιούνταν ήταν η κοπριά των ζώων. Ένας άλλος τρόπος πολύ ουσιαστικός ήταν η αγρανάπαυση.

Σήμερα η καλλιέργεια γίνεται μηχανικά, αλλά είναι ευχάριστο το ότι δεν χρησιμοποιούν χημικά λιπάσματα.

Α. «Άρτος στηρίζει καρδίαν ανθρώπου, οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου, το δε έλαιον ιλαρίνει το πρόσωπον αυτού». Αυτά έγραψε ο Προφήτης Δαυίδ στους ψαλμούς του πριν από οκτακόσια χρόνια.

Οι μοναχοί των πρώτων αιώνων διάβαζαν καθημερινά στις προσευχές τους, τους ψαλμούς αυτούς, πολλούς από τους οποίους τους απήγγειλαν από στήθους. Το ψωμί ήταν παλαιότερα φτιαγμένο από σιτάρι, αλλά ως επί το πλείστον από κριθάρι. Αυτή ήταν η βασική τροφή των μοναχών. Πολύ σημαντικό ρόλο επίσης έπαιξε το παξιμάδι, ο διπυρίτης άρτος, όπως το ονόμαζαν. Δηλαδή ο άρτος που πέρασε από τη φωτιά δύο φορές. Ο λόγος της παρασκευής του παξιμαδιού είναι απλός. Διότι καθιστούσε ευκολότερο τον τρόπο μεταφοράς και συντήρησης.

Β. Η καλλιέργεια των λαχανικών. Γύρω από κάθε μοναστήρι υπάρχει ένας μεγάλος λαχανόκηπος. Εκεί καλλιεργούν πατάτες, κρεμμύδια, σκόρδα, πράσα, λάχανα, κουνουπίδια, σπανάκια, αντίδια, σέσκουλα, σέλινα, καρότα, άνηθο και μαϊντανό και το καλοκαίρι φασολάκια, μπάμιες. Την άνοιξη καλλιεργούν κουκιά, αγκινάρες, μπιζέλια, μελιτζάνες, πιπεριές, ντομάτες, αγγούρια και ότι άλλο βάλει ο νους σας. Το καλοκαίρι επίσης μαζεύουν διάφορα βότανα, τα αποξηραίνουν στη σκιά και τα χρησιμοποιούν είτε σαν μυρωδικά στο φαγητό, είτε για τσάι, ρίγανη, δάφνες, φασκόμηλο, χαμομήλι, τσάι από τον Άθωνα και δενδρολίβανο.

Στους μοναχούς του Αγίου Όρους αρέσουν πολύ και τα μανιτάρια. Από αρχές Οκτωβρίου μέχρι τις πρώτες βροχές «παίρνουν τα βουνά» στην κυριολεξία. Πηγαίνουν στο δάσος και μαζεύουν άγρια μανιτάρια και τα μαγειρεύουν με διάφορους τρόπους. Παλαιότερα μάζευαν τόσα πολλά, που έφταναν στο σημείο να τα κάνουν τουρσί, επειδή δεν είχαν άλλο τρόπο να τα συντηρήσουν.

Γ. Τα όσπρια χρησιμοποιούνται ως τροφή για χιλιάδες χρόνια. Αποτελούσαν σημαντικό συστατικό της επιβίωσης των μοναχών, αφού προσέφεραν μια σταθερή πηγή πρωτεϊνών, λόγω της απαγόρευσης κατανάλωσης κρέατος. Τα όσπρια αποτελούσαν και αποτελούν ακόμη και σήμερα, την βασική τροφή των μοναχών.

Δ. Η αμπελοκαλλιέργεια είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο και συνεχίζει να έχει ουσιαστική σημασία για τους μοναχούς. Από τα αμπέλια, οι μοναχοί παράγουν το Νάμα για την Θεία Λειτουργία και το κρασί για την τράπεζα, το τραπέζι τους δηλαδή.

Αξίζει να σημειωθεί πως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, άλλαξε η αντιμετώπιση του κρασιού. Για τους παλαιούς το κρασί ήταν τρόφιμο, για εμάς σήμερα είναι προϊόν τέρψεως και διασκέδασης. Δεν θέλω να σας κουράσω, αλλά με θλίβει το γεγονός. Μην ξεχνάτε ότι είμαι και οινοπαραγωγός. Επικαλούμαι όμως τις πολλαπλές αναφορές για την κατανάλωση οίνου στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη. Ο Απόστολος Παύλος, αναφερόταν στην προς Τιμόθεο επιστολή του «διά ασθένειαν του σώματος, ολίγον οίνον χρώ» και την λαϊκή παροιμία «το κρασί τον γέροντα, τον κάνει παλικάρι».

Ε. Η ελαιοπαραγωγή επίσης είναι σημαντική για τους μοναχούς. Γύρω από όλα τα μοναστήρια, παλαιά και νέα, τα αρχαία και τα σημερινά, υπάρχουν ελαιόδεντρα και αμπέλια. Το ελαιόλαδο, δεν ήταν μόνο για το φαγητό και τα καντήλια όπως σήμερα, αλλά το χρησιμοποιούσαν για τον φωτισμό στα λυχνάρια τους.

Στ. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους δεν τρώνε κρέας. Σε σχέση όμως με τα παλαιότερα χρόνια, μπορούμε να πούμε ότι καταναλώνουν περισσότερα ψάρια. Η κατανάλωση ψαριών και ιδιαίτερα αυτών που είναι πλούσια σε ωμέγα 3 λιπαρά οξέα, φαίνεται από τις ερευνητικές μελέτες, ότι είναι ευεργετική για τον οργανισμό, για την καρδιά, για την όραση και μειώνει πιθανόν, κατά 2 με 3 φορές τον κίνδυνο για την εμφάνιση του καρκίνου του προστάτη στους άνδρες.

Έχουμε λοιπόν, από την κατανάλωση ψαριών, τα οποία περιέχουν, πολυακόρεστα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα, τις ακόλουθες ευεργετικές δράσεις:

α. Μειώνουν τον κίνδυνο δημιουργίας αθηρωματικής πλάκας.

β. Μειώνουν τον κίνδυνο θανάτου από καρδιακές αρυθμίες.

γ. Μειώνουν τον κίνδυνο απόφραξης των εγκεφαλικών αιμοφόρων αγγείων και κατ’ επέκταση εγκεφαλικά επεισόδια.

δ. Απομακρύνουν τον κίνδυνο εκφυλισμού των πνευματικών ικανοτήτων, γεροντικής άνοιας, νόσου Άλτσχάϊμερ σε ηλικιωμένους και

ε. Μειώνουν την εμφάνιση του καρκίνου του προστάτη.

Ζ. Από το τραπέζι των μοναχών, ποτέ δεν λείπουν τα φρούτα. Οι πατέρες του Αγίου Όρους καλλιεργούν μηλιές, αχλαδιές, κυδωνιές, κερασιές και συκιές. Το καλοκαίρι έχουμε καρπούζια, πεπόνια, σταφύλια και τον χειμώνα πορτοκάλια, μανταρίνια και λεμόνια.

Η. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά, έρχονται στο Άγιον Όρος από τις γύρω περιοχές, διότι απαγορεύεται η κτηνοτροφία και η πτηνοτροφία.

ΕΙΚΟΣΙΤΕΤΡΑΩΡΟ

Το Εικοσιτετράωρο του Μοναχού:

Η τυπική διάταξη και ο εσωτερικός κανονισμός από μοναστήρι σε μοναστήρι διαφέρει. Κάθε μέρα, οι μοναχοί ξυπνάνε νωρίς το πρωί, περίπου στις τρείς με τέσσερις. Μιάμιση ώρα πριν χτυπήσει η καμπάνα για τον όρθρο. Αφού ξυπνήσει και πλυθεί και προετοιμασθεί ο μοναχός, κάνει την προσωπική προσευχή του, που λέγεται κανόνας. Λέμε συνήθως, ξύπνησε νωρίς για να κάνει τον κανόνα του. Ο κανόνας περιλαμβάνει συνήθως τριάντα τρία κομποσκοίνια των εκατό κόμπων.

Κάθε κόμπος και μια ευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον με». Μαζί με τις ευχές κάνει εκατό έως τριακόσιες μετάνοιες εδαφιαίες. Σε κάθε κόμπο και ευχή και σε κάθε μετάνοια και ευχή, κάνει και μια φορά τον σταυρό του. Αυτός ο κανόνας πέρα από την προσευχή είναι και σωματική άσκηση.

Μετά τον κανόνα και μόλις χτυπήσουν τα σήμαντρα και η πρώτη καμπάνα, ο μοναχός είναι υποχρεωμένος να πάει στην Εκκλησία. Αρχίζει το μεσονυκτικό ακολουθεί ο όρθρος, μετά διαβάζονται οι ώρες, και μετά η Θεία Λειτουργία. Ενημερωτικά σας αναφέρω πως οι προσευχές ονομάζονται έτσι, γιατί αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες ώρες του εικοσιτετραώρου. Χρονικά πάντως όλες μαζί οι προσευχές το πρωί διαρκούν περίπου τέσσερεις ώρες. Αμέσως μετά πηγαίνουν στην τράπεζα για φαγητό. Το απόγευμα γύρω στις τρείς με τέσσερις, διαβάζουν την ενάτη ώρα και ακολουθεί ο εσπερινός. Μετά τον εσπερινό πηγαίνουν πάλι στην τράπεζα για το βραδινό φαγητό και αμέσως μετά το δείπνο, πηγαίνουν πάλι στην εκκλησία για να διαβάσουν το απόδειπνο μαζί με τους χαιρετισμούς της Παναγιάς, παίρνουν την ευχή του ηγουμένου φιλώντας του το χέρι και μετά αποσύρονται στα δωμάτια τους.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως μεσονυκτικό, όρθρος, ώρες, Θεία Λειτουργία και το απόγευμα, ενάτη, εσπερινός, απόδειπνο και χαιρετισμοί της Παναγίας, συνολικά μαζεύονται πέντε με πεντέμισι ώρες καθημερινά. Υπάρχουν όμως αρκετές ημέρες το μήνα που η ακολουθία είναι μεγαλύτερη και οι μοναχοί προσεύχονται περισσότερες ώρες. Αυτές οι μέρες είναι οι Κυριακές οι Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές και οι εορτές των μεγάλων αγίων. Τότε οι μοναχοί παραμένουν πολύ περισσότερο στην Εκκλησία γιατί οι ιερές ακολουθίες και οι ύμνοι είναι περισσότερες και έχουν εορταστικό χαρακτήρα. Οι ψαλμωδίες είναι μακροσκελέστατες, ώρες και ευχάριστες αλλά απαιτούν περισσότερο χρόνο. Μπορεί να φτάσουν τις οκτώ με δέκα ώρες και στις μεγάλες εορτές, Χριστούγεννα, Πάσχα και πανηγύρεις δώδεκα και δέκα τρείς ώρες.

Αν προσέξατε προαναφέραμε φαγητό δύο φορές.

ΦΑΓΗΤΟ

Σε πολλούς φαίνεται παράξενο που οι μοναχοί τρώνε πρωινές ώρες. Μάλιστα δε, το φαγητό που τρώνε γύρω στις εννέα το πρωί το ονομάζουμε μεσημεριανό. Αυτό το φαγητό που λέγεται συνήθως βραδινό οι μοναχοί το τρώνε το απόγευμα. Στους μοναχούς δεν υπάρχει πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό φαγητό. Στο μοναστήρι υπάρχει η πρωινή και βραδινή τράπεζα.

Πρέπει να σας αναφέρω πως τα μοναστήρια του Αγίου Όρους λειτουργούν με το άλλο ωράριο. Το ωράριο που ακολουθούν οι Αγιορείτες είναι το ηλιακό και έχει μείνει συνήθεια να το λέμε τώρα πλέον βυζαντινή ώρα. Ως βάση του βυζαντινού ωραρίου είναι το ηλιοβασίλεμα. Το ηλιοβασίλεμα είναι η ώρα μηδέν, δηλαδή τέλειωσε η μέρα και αρχίζουμε να μετράμε μία ώρα της νύχτας, δύο, τρείς κοκ. Όταν έχουμε ισημερία, δηλ. δώδεκα ώρες ημέρα και άλλες δώδεκα νύχτα, πάμε καλά, όταν μεγαλώνει η νύχτα αλλάζουν οι ώρες. Το ίδιο γίνεται και όταν μεγαλώνει η ημέρα. Έχουμε αλλαγές. Οι μοναχοί όμως δεν αλλάζουν τίποτε, συνεχίζουν να βάζουν ώρα μηδέν στη Δύση του ηλίου. Αυτό το κάνουν γιατί είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν την ροή του προγράμματος των ιερών ακολουθιών. Τρώμε δηλαδή στην πρωινή τράπεζα μετά την Θεία Λειτουργία, και την βραδινή τράπεζα μετά τον Εσπερινό. Η Θεία Λειτουργία όμως τελειώνει το πρωί γύρω στις εννέα και ο Εσπερινός γύρω στις πέντε ανάλογα βέβαια και την εποχή και το ηλιοστάσιο της. Αντίστοιχη λοιπόν ώρα είναι το φαγητό.

Όταν φάμε το απόγευμα γύρω στις πέντε και ξυπνήσουμε το πρωί στις τρείς, μείνουμε στην εκκλησία πέντε ώρες και καθίσουμε στις εννέα το πρωί της επόμενης ημέρας, θα έχουμε όρεξη για φαγητό?

Ταπεινά πιστεύω πως το βιολογικό ρολόι του κάθε ανθρώπου προσαρμόζεται ανάλογα με την δουλειά του και τους στόχους που έχει στην ζωή του. Το φαγητό και ο ύπνος προσαρμόζονται σύμφωνα με τις ανάγκες μας. Εδώ επανερχόμαστε σ’ αυτό που προαναφέραμε, «το πνεύμα κινεί τον άνθρωπο».

ΝΗΣΤΕΙΑ

Πρώτη αναφορά στην νηστεία, το περιορισμό δηλαδή από κάποια τροφή, έχουμε στην Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο Γενέσεως. Ο Θεός τοποθέτησε τους πρωτόπλαστους στον κήπο της Εδέμ, τους επέτρεψε να τραφούν από όλους τους καρπούς αυτού του κήπου, εκτός από τον καρπό του δένδρου της Γνώσης του Καλού και του Κακού.

Έχουμε και άλλες αρκετές αναφορές που έχουν σχέση με την νηστεία στην Παλαιά Διαθήκη. Ακόμη περισσότερες όμως είναι στην Καινή Διαθήκη.

Ο ίδιος ο Χριστός μας δίδει πρώτος το παράδειγμα της νηστείας όταν μετά την βάπτιση του στον Ιορδάνη ποταμό, παρέμεινε νηστεύοντας επί σαράντα ημέρες στην έρημο. Με το παράδειγμα του, ο Ιησούς μας έδωσε την νηστεία ως μια σωματική και πνευματική άσκηση, η οποία δυναμώνει την θέληση του ανθρώπου και ταυτόχρονα δείχνει την αγάπη του προς τον δημιουργό.

Από τους πρώτους αιώνες που άρχισαν να οργανώνονται οι Χριστιανικές ομάδες, βλέπουμε σιγά σιγά να μπαίνουν κανόνες γύρω από την νηστεία.

Διαβάζουμε στο Συναξάρι το εορτολόγιο κάθε ημέρας και εκεί συναντούμε πολλές φορές την ακόλουθη αναφορά: Κατάλυσις ιχθύος, καθώς επίσης σε άλλες εορτές κατάλυσις οίνου και ελαίου. Αυτό σημαίνει πως την συγκεκριμένη εορτή, ανεξαρτήτου ημέρας, Τετάρτη ή Παρασκευή ή περιόδου νηστείας όπως αυτή των Χριστουγέννων, επιτρέπεται να φάμε ψάρια.

Νηστεία ονομάζεται η εκούσια ή ακούσια αποχή από τροφή (άλλως ασιτία). Κυρίως ο όρος αυτός χρησιμοποιείται από πολλούς λαούς για την εκούσια αποχή σε ορισμένες τροφές ιδίως για θρησκευτικούς λόγους.

Όπως συμβαίνει και με τον μοναχισμό, η νηστεία αποτελεί ανατολική συνήθεια. Στους αρχαίους ασιατικούς λαούς και στους Αιγυπτίους τη νηστεία την επέβαλλαν θρησκευτικοί λόγοι. Προκειμένου να ετοιμαστούν οι πιστοί για τη συμμετοχή τους σε θρησκευτικές τελετές ή για να τιμήσουν ή για να εξιλεώσουν κάποιο θεό έπρεπε να απόσχουν γενικά ή μερικά από τροφές.

Οι Αιγύπτιοι, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, υποβάλλονταν σε νηστεία για θρησκευτικούς αλλά και για λόγους υγιεινής. Νήστευαν κυρίως στις μεγάλες εορτές της Ίσιδας. Από τους Αιγυπτίους, η συνήθεια της νηστείας πέρασε στουςΈλληνες και τους Εβραίους, από τους οποίους την παρέλαβαν αργότερα οι Χριστιανοί και Μωαμεθανοί.

Ανάμεσα στα καθήκοντα των μοναχών, βρίσκεται και αυτό της νηστείας σε συγκεκριμένες ημέρες του έτους. Νηστεία είναι η αποχή από συγκεκριμένα είδη τροφίμων. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Νηστεία είναι να τρώμε μικρές ποσότητες από τα επιτρεπόμενα τρόφιμα και να προσπαθούμε να απέχουμε από κάθε αμαρτία, αφιερώνοντας ταυτόχρονα κάποιο χρόνο της ημέρας για προσευχή. Πρώτος ο Χριστός, μας έδωσε το παράδειγμα της νηστείας όταν μετά την βάπτισή του στον Ιορδάνη ποταμό, παρέμεινε νηστεύοντας επί σαράντα ημέρες στην έρημο. Με το παράδειγμά του, ο Ιησούς μας έδωσε την νηστεία ως μία σωματική και πνευματική άσκηση, η οποία δυναμώνει την θέληση του ανθρώπου και ταυτόχρονα δείχνει την αγάπη του προς τον δημιουργό.

Τα οφέλη της νηστείας:

Η παραδοσιακή δίαιτα της Σαρακοστής, χάρη στα άφθονα λαχανικά και φρούτα, είναι πλούσια σε βιταμίνες (A, C, E), φυλλικό οξύ, ιχνοστοιχεία, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες. Αντίθετα, είναι «φτωχή» σε κορεσμένα ζωικά λίπη! Τα όσπρια, με τη σειρά τους, αποτελούν το «κρέας» της νηστείας. Μας παρέχουν σύνθετους υδατάνθρακες, αλλά και φυτικές πρωτεΐνες, με μηδαμινό λίπος. Αν συνδυαστούν σωστά, με δημητριακά (ρύζι, καλαμπόκι, ψωμί), μας δίνουν πρωτεΐνες, ισάξιες του κρέατος. Το ψωμί βρίσκεται στη βάση της μοναστηριακής διατροφικής πυραμίδας και εκτός από σύνθετους υδατάνθρακες (βασική πηγή ενέργειας για τον οργανισμό μας), περιέχει φυτικές ίνες και βιταμίνες Β και Ε. Με όλα αυτά, είναι λογικό που οι ειδικοί συμφωνούν ότι η νηστεία της Σαρακοστής είναι μια φυσική ασπίδα προστασίας από τα καρδιαγγειακά νοσήματα και όχι μόνο...

● Μειώνει τα επίπεδα χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων στο αίμα.
● Βοηθά στην καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου και της αρτηριακής πίεσης.
● Προστατεύει από την οστεοπόρωση και διάφορους τύπους καρκίνου.
● Διαθέτει αντιγηραντικές ιδιότητες.
● Ευνοεί την καλύτερη λειτουργία του εντέρου.

α. Πώς νηστεύουμε;

Νηστεία, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, δεν είναι ἡ πλήρης αποχή από κάθε τροφή, αλλά ἡ αποφυγή ορισμένων τροφών με βάση ειδικές διατάξεις, ποὺ καθορίζουν, πότε τρώμε και πότε νηστεύομε· πότε τρώμε εις δόξαν Θεοῦ· και πότε νηστεύομε εις δόξαν Θεοῦ.

Στα βιβλία της Εκκλησίας μας γίνεται λόγος για:

* ξηροφαγία (= τρώμε φυτικὲς οὐσίες ὠμές, χωρὶς λάδι)·

* νηστεία (= τρώμε φαγητό νερόβραστο από φυτικὲς ουσίες· χωρίς λάδι)·

* κατάλυση οίνου και ελαίου.

* κατάλυση ιχθύος (= τρώμε φυτικὲς ουσίες και ψάρια- φαγητό παρασκευασμένο με φυτικά έλαια)

* κατάλυση σε αυγά και γάλα και όλα τα προϊόντα τους·

* κατάλυση «εις πάντα» (= τρώμε κάθε είδους φυτική και ζωική τροφή)·

Η διάκριση των φαγητών στις πέντε αυτές κατηγορίες έγινε, προφανώς, με βάση τις θρεπτικές αξίες των φαγητών. Δηλαδή: κριτήριο, με το οποίο κατανεμήθηκαν τα φαγητά στις πέντε αυτές κατηγορίες, είναι ἡ θρεπτική τους αξία.

Είναι φανερό ότι:

* τα πιο θρεπτικά φαγητά γίνονται με ψάρια

* ακολουθούν τὰ φαγητά ποὺ γίνονται με αὐγά, τυρί, βούτυρο, γάλα καὶ τὰ προϊόντα τους·

* λιγότερο θρεπτικά εἶναι τὰ λαχανικὰ καὶ τὰ ὄσπρια μὲ λάδι·

* ακόμη λιγώτερο θρεπτικά εἶναι τὰ φαγητά τὰ αλάδωτα·

* καὶ ακόμη πιὸ λίγο θρεπτικά τὰ ὠμὰ φυτικὰ φαγητά. Μὲ τὴν νηστεία ὁ ἄνθρωπος παραιτεῖται κάθε φορὰ ἀπὸ ὡρισμένα φαγητά. Τηρώντας τὶς νηστείες, μαθαίνει: νὰ μὴν εἶναι «κοιλιόδουλος», να μην ασχολείται με τὸ τί κάθε φορὰ θὰ φάει· αλλά «Θεόδουλος», να ποθεῖ να πλουτίζει σὲ χαρίσματα και αρετές.

Ἡ χρήση ελαίου στὸ φαγητό δὲν αποτελεί νηστεία. Γι᾿ αὐτό, τὶς ἡμέρες ποὺ τρῶμε λάδι, ἡ Ἐκκλησία μιλάει γιὰ κατάλυση. Αντίθετα, όταν το τυπικὸ προβλέπει φαγητὸ αλάδωτο καὶ ξηροφαγία, ποτὲ δὲν γίνεται λόγος γιὰ κατάλυση.

Ἡ Ἐκκλησία, γιὰ νὰ ρυθμισθῇ καλά ἡ ζωή τῶν Χριστιανών καὶ νὰ μὴ γίνωνται ὑπερβολές, καθώρισε, τί πρέπει νὰ τρῶμε τὴν κάθε ἡμέρα καὶ ἐποχή. Ἔτσι ἔχομε:

β. Ἡμέρες αὐστηρῆς νηστείας:

Εἶναι ἡ Τετάρτη καὶ ἡ Παρασκευὴ ὅλου του χρόνου καὶ ἰδιαίτερα τῶν περιόδων νηστείας (σαρακοστῶν). Νηστεία σημαίνει φαγητὸ χωρὶς λάδι.

Οἱ ἡμέρες Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο καὶ Κυριακὴ εἶναι ἡμέρες καταλύσιμες, δήλ. τρῶμε ἀπ᾿ ὅλα ὅτι θέλομε, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς περιόδους νηστειῶν.

γ. Σαρακοστὲς εἶναι οἱ ἑξῆς:

1. Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή:

Ἀρχίζει τὴν Καθαρὰ Δευτέρα καὶ τελειώνει τὴν Κυριακὴ τῆς Ἀναστάσεως. Εἶναι ἡ πιὸ αὐστηρὴ νηστεία ὅλου τοῦ χρόνου.

Ὅποια μέρα καὶ ἂν πέσει τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τρῶμε ψάρι.

2. Ἡ νηστεία τῶν Χριστουγέννων:

Ἀπὸ 15 Νοεμβρίου μέχρι καὶ 24 Δεκεμβρίου.

3. Ἡ νηστεία τῆς Παναγίας:

Ἀπὸ 1 Αὐγούστου μέχρι καὶ 14 Αὐγούστου. Νηστεύομε πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας.

4. Ἡ νηστεία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων:

Ἀπὸ τὴν Δευτέρα μετὰ τὴν Κυριακὴ τῶν Ἅγιων Πάντων, μέχρι τὶς 28 Ἰουνίου. Συνήθως ἡ νηστεία αὐτὴ εἶναι πολὺ μικρή.

δ. Αὐστηρὴ νηστεία κάνομε καὶ στὶς εξής ημέρες:

* 5 Ἰανουαρίου (παραμονὴ Θεοφανείων). Νηστεύομε γιὰ νὰ πιοῦμε τὴν ἑπομένη τὸν Μεγάλο Ἁγιασμό.

* 14 Σεπτεμβρίου (Ὕψωση τοῦ τιμίου Σταυροῦ), γιατὶ εἶναι κάτι τὸ ἀνάλογο μὲ τὴν Μεγάλη Παρασκευή.

* 29 Αὐγούστου (ἀποτομὴ τῆς Τιμίας Κεφαλῆς τοῦ Προδρόμου).

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Πριν αρχίσω να σας αναφέρω τις ομοιότητες, θέλω να σας επισημάνω ένα είδος ενέργειας που σήμερα είναι δεδομένο, είναι αυτονόητο, μας είναι απαραίτητο, φοβάμαι όμως πως δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτό. Είναι το ηλεκτρικό ρεύμα. Έχει αλλάξει την ζωή μας, έχει αναβαθμίσει το βιοτικό μας επίπεδο, προήγαγε τον πολιτισμό μας. Μαζί με όλα αυτά και άλλα πολλά, το ηλεκτρικό ρεύμα έχει αναβαθμίσει ποιοτικά και την διατροφή μας. Τολμώ να πω πως έχει αλλάξει και τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων και κατ’ επέκταση των μοναχών.

Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος του ηλεκτρικού ρεύματος στη συντήρηση, στη μεταφορά, στην εμπορία και στον τρόπο μαγειρέματος των τροφών. Μη σας φανεί παράξενο πως στο Άγιον Όρος, εγώ ο ίδιος έχω μαγειρέψει σε πανήγυρεις μοναστηριών, κατεψυγμένα ψάρια και χταπόδια από Σενεγάλη, Ινδονησία και από τις θάλασσες της Βαλτικής.

Πριν από πενήντα χρόνια μπορούσαν οι μοναχοί να προμηθευτούν βακαλάο παστό που ερχόταν από τις βόρειες θάλασσες. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος να συντηρηθούν οι τροφές. Τα ψάρια τα πάστωναν και τα ζαρζαβατικά, τα έκαναν τουρσί ή τα λιάζαν στον ήλιο. Βεβαίως έλιαζαν τις ντομάτες σε φέτες, τις πιπεριές, τις μπάμιες, τα φασολάκια, τις μελιτζάνες. Επίσης παλαιότερα, είχαμε το λιαστό χταπόδι.

Σήμερα βρίσκουν οι μοναχοί στην αγορά, όπως γινόταν και παλαιότερα, αποξηραμένα φρούτα όπως σύκα, σταφίδες, δαμάσκηνα, αχλάδια, μήλα και βερίκοκα, τα οποία τρώνε κατά τις περιόδους νηστείας, ιδιαίτερα τον χειμώνα, κάνοντάς τα κομπόστα.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

Τρόπος συντήρησης των τροφών από τους μοναχούς.

Παλαιότερα

Αλάτισμα στα ψάρια και στα τυριά.

Αποξήρανση στα λαχανικά, στα φρούτα και στο ψωμί που το έκαναν παξιμάδι.

Σήμερα

Ηλεκτρικά ψυγεία. Η συντήρηση και η κατάψυξη του ηλεκτρικού ψυγείου, έχει αλλάξει τα πάντα. Συντηρούνται ή καταψύχονται τα ψάρια, τα χταπόδια, τα καλαμάρια κ ια οι σουπιές. Συντηρούνται ή καταψύχονται στο ψυγείο τα λαχανικά. Συντηρούνται επίσης στο ψυγείο όλα τα γαλακτοκομικά και αυγά. Το ψυγείο σήμερα και οι μεταφορικές εταιρείες μας δίνουν τη δυνατότητα να τρώμε παράκαιρα, τα λαχανικά και τα φρούτα. Ντομάτες δηλαδή και αγγουράκια και όλα τα καλοκαιρινά φρούτα και ζαρζαβατικά, τα τρώμε και τον χειμώνα, ή το αντίθετο, πορτοκάλια κλπ, το καλοκαίρι.

Παλαιότερα αυτό δεν γινόταν γιατί δεν υπήρχαν ψυγεία.

Τρόπος παρασκευής – μαγειρέματος των φαγητών.

Παλαιότερα

Φωτιά από ξύλα.

Όλα τα φαγητά παλαιότερα μαγειρεύονταν στη φωτιά από ξύλα. Οι φούρνοι που έψηναν το ψωμί ή οτιδήποτε άλλο, δούλευαν με ξύλα και όταν ήθελαν να ψήσουν ψάρια, τα έψηναν στα κάρβουνα, που ήταν από ξύλα.

Ψήσιμο στα κάρβουνα

Φούρνος με ξύλα.

Σήμερα

Φωτιά από ξύλα.

Φωτιά από υγραέριο.

Ηλεκτρικός φούρνος

Φούρνος υγραερίου

Ηλεκτρική κουζίνα

Ηλεκτρική πλάκα για ψήσιμο

Πλάκα για ψήσιμο υγραερίου

Συντήρηση ή κατάψυξη μαγειρεμένου φαγητού. Αυτό είναι κάτι που οι παλαιότεροι όχι μόνο δεν μπορούσαν να το κάνουν, αλλά ούτε να το σκεφτούν.

Τι τρώνε οι μοναχοί του Αγίου Όρους.

Παλαιότερα

Λαχανικά.

Οι μοναχοί έτρωγαν όλα τα λαχανικά, εκτός βεβαίως από τις ντομάτες και τις πατάτες κτλ που μας ήρθαν αργότερα από τον Νέο Κόσμο. Υπάρχει αναφορά πως σε παλαιότερες εποχές, έτρωγαν περισσότερα άγρια χόρτα.

Το Ψωμί.

Το ψωμί ήταν από σιτάρι, αλλά συνήθως παρασκευάζονταν από κριθάρι ή σίκαλη, το οποίο έκαναν παξιμάδι.

Όσπρια.

Φασόλια, φακές, ρεβύθια, μπιζέλια, Φάβα και κουκιά.

Ψάρια.

Τα μοναστήρια που ήταν κοντά στη θάλασσα, είχαν τη δυνατότητα να φάνε φρέσκα ψάρια, ενώ τα υπόλοιπα που ήταν μακριά, κατανάλωναν παστά.

Λάδι και κρασί.

Ελάχιστο ρακί

Γαλακτοκομικά.

Ελάχιστα γαλακτοκομικά και αυγά.

Φρούτα.

Φρούτα έτρωγαν μόνο όσοι είχαν στην κατοχή τους, και όχι αυτά που ήταν εκτός εποχής.

Γλυκά.

Έφτιαχναν γλυκά συνήθως από μέλι και πετιμέζι. Επίσης είχαν τις κομπόστες τον χειμώνα από αποξηραμένα φρούτα.

Σήμερα

Λαχανικά.

Οι μοναχοί στο Άγιον Όρος τρώνε όλα τα λαχανικά κατά κόρον, θα έλεγα, λόγω της νηστείας. Καθημερινά, πρωί και βράδυ οι μοναχοί τρώνε μία σαλάτα οπωσδήποτε. Παρατηρείται πως και στο Άγιον Όρος καταναλώνονται λαχανικά εκτός εποχής.

Το Ψωμι.

Σήμερα είναι μόνο από σιτάρι και μάλιστα στα περισσότερα μοναστήρια από αλεύρι ολικής άλεσης.

Όσπρια.

Τρώνε όλα τα όσπρια, όπως και οι παλαιότεροι μοναχοί εκτός από ξερά κουκιά.

Ψάρια.

Τρώνε σε όλα τα μοναστήρια, συνήθως το σαββατοκύριακο και τις εορτές. Σπάνια τρώνε παστό βακαλάο. Τα περισσότερα ψάρια και χταπόδια που τρώγονται σήμερα, είναι κατεψυγμένα.

Λάδι και κρασί.

Ρακί ελάχιστο, μόνο τις ημέρες που έχει κατάλυση.

Γαλακτοκομικά.

Αρκετά γαλακτοκομικά και αυγά, τις ημέρες που έχει κατάλυση.

Φρούτα.

Όπως προαναφέραμε, οι μοναχοί καλλιεργούν όλα τα είδη των φρούτων στο Άγιον Όρος. Σε σχέση όμως με τις παλαιότερες εποχές, η συντήρηση σε ηλεκτρικό ψυγείο, μας δίνει την δυνατότητα, να τρώμε τα φρούτα, ετεροχρονισμένα.

Γλυκά.

Το εμπόριο και τα ηλεκτρικά ψυγεία, έχουν γεμίσει τα μοναστήρια με γλυκά. Νηστίσιμα γλυκά, σε περίοδο νηστείας και αρτύσιμα, δηλαδή με γάλα, βούτυρο και αυγά, τις ημέρες των εορτών. Μπορούμε να πούμε πως σήμερα οι μοναχοί στο Άγιον Όρος, τρώνε περισσότερα γλυκά από τους παλαιότερους. Τα γλυκά είναι κυρίως από ζάχαρη και πολύ λίγα από μέλι. Γλυκά με πετιμέζι σήμερα δεν υπάρχουν. Αντιθέτως, υπάρχει ο νηστίσιμος χαλβάς που παρασκευάζεται από σουσάμι και ζάχαρη.

ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ.

Ο Επίκουρος μας είπε «ουδέν προς ημάς, ο θάνατος», δηλαδή ο θάνατος δεν έχει καμία σχέση μαζί μας. Ο φόβος για τον θάνατο, σύμφωνα με τον Επίκουρο είναι πηγή δυστυχίας. Μικρά γεγονότα, όπως η απώλεια μίας εργασίας, ενός στόχου, ενός ονείρου, ένας χωρισμός, ένα ατύχημα, αλλά και μεγαλύτερα όπως η απώλεια ενός κοντινού προσώπου, είναι ικανά να ενεργοποιήσουν τις σκέψεις γύρω από τον θάνατο.

Ο άνθρωπος γνωρίζει πως ο θάνατος είναι σαν ένα χρέος που οφείλει στην φύση και είναι αναπόφευκτο γεγονός, όμως στην πραγματικότητα οι άνθρωποι προσπαθούν με κάθε τρόπο να απομακρύνουν τον θάνατο και αδυνατούν να φανταστούν τον θάνατο του ίδιου τους του εαυτού.

Ήλθε ο Χριστός μετά και μας είπε, «θαρσείτε, ο πιστεύων εις εμέ, ουκετί αποθνήσκει, αλλ’ έξει ζωήν αιώνιον». Ο Χριστός είναι ο νικητής του θανάτου. Ο Άγιος Επιφάνιος, Επίσκοπος Κύπρου, στην προσευχή του απευθυνόμενος στον Χριστό λέγει «Δέσποτα ζωοποιέ, ο δούς τοις ανθρώποις την μακάριαν ελπίδα της αιωνίου ζωής».

Ζητώ συγνώμη για τις αναφορές αυτές γύρω από τον θάνατο, θέλω όμως να επισημάνω την αναφορά στην αρχή της παρουσίασής μου, πως ο άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και σώμα.

Ταπεινά καταθέτω πως η πίστις στον Χριστό και η ελπίδα στην Παναγία μας, δεν είναι μια ιδέα. Δεν είναι κίνημα θρησκευτικό, είναι βίωμα.

Η ψυχή μας, των μοναχών εννοώ, τρέφεται από την προσευχή και την συμμετοχή στην θεία μετάληψη, από την μελέτη των γραφών και από την έμπρακτη αγάπη στον πλησίον μας. Το σώμα μας τρέφεται από τις τροφές που παρασκευάζουμε και τρώμε. Ασφαλώς το θέμα μας είναι η διατροφή των μοναχών. Θέλω όμως να τονίσω πως η υγιής ψυχική κατάσταση των μοναχών, σε συνδυασμό με την διατροφή τους, μας δίνουν το ποθητό αποτέλεσμα που είναι η μακροβιότητα.

Σήμερα στο Άγιον Όρος ζούνε περίπου δύο χιλιάδες μοναχοί. Συνήθως πεθαίνουν από φυσιολογικά αίτια, στα βαθιά γεράματα. Σημαντικότατο ρόλο στην σωματική υγεία των μοναχών, παίζει η επιβεβλημένη νηστεία. Η νηστεία, σαν κανόνας από τους Άγιους Πατέρες που προαναφέραμε, δεν είναι τιμωρία. Είναι σωτήριος υπόδειξη. Οι μοναχοί ακολουθούν τους κανόνες της νηστείας με ευχαρίστηση γιατί βιώνουν τα ακόλουθα αποτελέσματα.

Α. Μακροζωία. Οι περισσότεροι μοναχοί πεθαίνουν μετά τα ογδόντα πέντε έως ενενήντα πέντε. Οι θάνατοι από τα εβδομήντα έως τα ογδόντα πέντε λίγοι. Υπάρχουν όμως και αρκετοί μοναχοί που πεθαίνουν μετά τα ενενήντα πέντε. Επίσης έχουμε αρκετές περιπτώσεις μοναχών οι οποίοι ζουν περισσότερο και από εκατό χρόνια.

Β. Καλή φυσική κατάσταση

Γ. Ισορροπημένη ψυχοσωματική κατάσταση, ευεξία

Δ. Ελαχιστοποίηση των ποσοστών θανάτου από καρκίνο. Καρκίνος στομάχου και πνευμόνων. Οι μοναχοί δεν καπνίζουν.

Ε. Ανύπαρκτη σχεδόν η περίπτωση του καρκίνου παχέως εντέρου. Τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια, έχουμε μόνο μια περίπτωση θανάτου από καρκίνο του παχέως εντέρου.

Στ. Είναι σπάνια η περίπτωση του καρκίνου του προστάτου.

Ζ. Χαμηλό ποσοστό καρδιολογικών περιστατικών, καθώς επίσης και όλων αυτών, που έχουν άμεση σχέση με την καρδιά, δηλαδή πίεση, αρτηριοσκλήρυνση, χοληστερίνη, τριγλυκερίδια κλπ.