9120 - Με αφορμή έναν Ουκρανό μοναχό...

 γράφει ο Αρχιμανδρίτης Ευδόκιμος Καρακουλάκης στο Amen.gr

Α΄

Σημαντικές πληροφορίες για τη Μονή Αγ. Παντελεήμονος του Αγίου Όρους διασώζονται από τον εκ Κιέβου (Ουκρανικής καταγωγής) μοναχό Βασίλειο Μπάρσκι. Ο Μπάρσκι ταξίδεψε 2 φορές στον Άθω για προσκυνηματικούς λόγους και συγκεκριμένα τα έτη 1725-1726 και 1744-1745.

Στο πρώτο του ταξίδι γράφει, μεταξύ άλλων, για την Μονή Αγ. Παντελεήμονος τα εξής:

 

«το μοναστήρι δεν είναι μεγάλο, αλλά ήταν όμορφο σε κτίσιμο, όπως και τα υπόλοιπα, αλλά ώρα πλέον είναι κάπως ερειπωμένο, γιατί για πολλά χρόνια παρέμενε ακατοίκητο και δεν βρέθηκε κανένας μέχρι τώρα να το συντηρήσει». Η μονή «είναι πολύ φτωχή, πάμφτωχη, μόλις που μπορεί να συντηρήσει τους μοναχούς. Αν και η μονή εξουσιάζει πολλή γη και είχε δικά της χωριά, όπως το βεβαιώνουν τα παλιά έγγραφα, τώρα αυτά βρίσκονται σε άλλα χέρια, γιατί δεν υπάρχει εκεί κανένας που θα μπορούσε, με την γλώσσα ή με τα χέρια του να φροντίζει για όλα αυτά [εννοεί δυναμική διοίκηση]. Γιατί οι κτήτορες ή οι ηγούμενοι ήσαν όλοι ξένοι, Έλληνες ή Βούλγαροι· από την Ρωσσία δεν ήταν κανένας. Γιατί από την Ρωσσία ήταν λίγοι που έρχονται εκεί, ή, αν έρθουν για προσκύνημα, γρήγορα το βάζουν στα πόδια... Και, πίστεψέ με, γιατί σου λέγω αληθινά, πως η Ρωσσία μας, όχι μόνον εκεί, αλλά ούτε και σε κανένα άλλο μοναστήρι του Αγίου Όρους δεν μπορεί να περάσει πολύ καιρό, εκτός από εκείνους που θέλουν να μοιάσουν τον Ιώβ στην υπομονή... Στο μοναστήρι βρήκα τότε μόνο τέσσερις μοναχούς, που είναι κανονικοί, δύο Ρώσσους και δύο Βούλγαρους· ο ηγούμενος ήταν Βούλγαρος».

Στο δεύτερο ταξίδι του –που πραγματοποιήθηκε μετά τον ρωσσοτουρκικό πόλεμο (1736-1739) στον οποίο ηττήθηκαν οι Ρώσσοι από την τουρκο-αυστριακή συμμαχία, θα γράψει, ομοίως μεταξύ άλλων, για την Μονή Αγ. Παντελεήμονος τα εξής: «Το μοναστήρι αυτό από όλους, Έλληνες, Σέρβους και Βούλγαρος, ονομάζεται ρούσσικο, όχι επειδή κτίστηκε από Ρώσσους βασιλιάδες αλλά γιατί από την αρχή εγκαταβιούσαν εκεί Ρώσσοι ή, για να το πούμε αλλιώς, Ρώσσοι μοναχοί έζησαν εκεί για πολλά χρόνια και το είχαν υπό την εξουσία τους μέχρι το 1735. Κατόπιν λιγόστεψαν οι Ρώσσοι μοναχοί, όταν δεν τους επέτρεπαν να φεύγουν από την πατρίδα τους σε άλλες χώρες· τότε την εξουσία την πήραν οι Έλληνες, οι οποίοι το κατέχουν μέχρι σήμερα και εν επιτρέπουν σε Ρώσσους ή Σέρβους ή Βούλγαρους για να εγκατασταθούν εκεί, φοβούμενοι δικαιολογημένα μήπως το πάρουν υπό την εξουσία τους, ως αρχαία δική τους μονή. Ονομάζεται δε ακόμα Ρούσσικο, γιατί οι παλαιότεροι Ρώσσοι βασιλείς του έδωσαν ελέη και προσοχή μεγαλύτερη από τα άλλα (μοναστήρια), και τα χρυσόβουλλά τους τα είδα φυλαγμένα μέχρι σήμερα εκεί. Το έκτισε επ’ ονόματι του αγίου μεγαλομάρτυρος Παντελεήμονος ο Σέρβος πρίγκιπας Λάζαρος που κατόπιν τιμήθηκε ως άγιος για την αρετή του και τον θεάρεστο βίο του, και το χάρισε για να κατοικήσουν εκεί μοναχοί που μιλούν ρωσσικά, σερβικά και βουλγαρικά. Αρχικά προτιμούσαν να εγκατασταθούν σε αυτό ως επί το πλείστον Ρώσσοι». (Βλ. Βασίλειος Μπάρσκι, Τα ταξίδια του στο Άγιον Όρος, έκδ. Αγιορειτική Εστία-Μουσείο Μπενάκη, Θεσσαλονίκη 2009).

Επομένως η εθιμική περιεκτική ονομασία «ρούσσικο» για την μονή Αγ. Παντελεήμονος αναφερόταν στην κοινή γλώσσα των εγκαταβιούντων μοναχών και όχι στην ρωσσική ταυτότητα της μονής, αφού μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα σπάνια εγκαταβίωναν σε αυτή ρωσσικής καταγωγής μοναχοί, επί τη βάσει τουλάχιστον των σωζομένων αδιαμφισβήτητων μαρτυριών.

Στην περίπτωση αυτή λοιπόν καταρρίπτεται ο διαδικτυακός –και όχι μόνον- μύθος περί «της χιλιόχρονης παρουσίας Ρώσσων μοναχών στο Άγιον Όρος» καθώς επίσης και περί εορτασμών του γεγονότος αυτού στην μονή Αγ. Παντελεήμονος.  

Β΄

Από την απελευθέρωση του Αγίου Όρους τό 1912 μέχρι τό 1923 έγιναν σημαντικές διεργασίες, μέ μεγάλη σημασία, σέ πολιτικό επίπεδο, μετά από τίς προτάσεις της Ρωσσίας περί διεθνοποιήσεως, συνδιοικήσεως ή συγκυριαρχίας, δηλαδή εκλαϊκεύσεώς του.

Υπό τό πρίσμα αυτό των προτάσεων - διεκδικήσεων της Ρωσσίας υπαγορεύθηκαν οι σχετικές Διεθνείς Συνθήκες. Οι αγιορείτες αγνοήθηκαν καί ποτέ δέν ζητήθηκε η γνώμη τους, πλήν της αμέσως ενδιαφερομένης Ρωσσίας. Η απουσία της Εκκλησίας της Ρωσσίας στήν υπόθεση αυτή παραμένει μέχρι τώρα δυσεξήγητη.

Ωστόσο οι διάφορες εθνότητες αποδεικνύουν σαφώς ότι το Άγιον Όρος ήταν ανέκαθεν μία πολυεθνική-πανορθόδοξη κοινότητα, με μοναδικό συν­δετικό κρίκο την ορθόδοξη πίστη.

Γ΄

Μετά την απελευθέρωση η Ελληνική Πολιτεία αναγνώρισε, από λόγους σεβα­σμού, τήν κυριαρχία στο Άγιον Όρος, «ως διάδοχος των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων». Έτσι στο άρθρο 105 σήμερα του Συντάγματος περιέχονται διατάξεις που αφορούν στο «Καθεστώς του Αγίου Όρους». Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 105:

«1. H χερσόνησος του 'Αθω, από τη Mεγάλη Bίγλα και πέρα, η οποία αποτελεί την περιοχή του Aγίου Όρους, είναι, σύμφωνα με το αρχαίο προνομιακό καθεστώς του, αυτοδιοίκητο τμήμα του Eλληνικού Kράτους, του οποίου η κυριαρχία πάνω σ' αυτό παραμένει άθικτη. Aπό πνευματική άποψη το Άγιο Όρος διατελεί υπό την άμεση δικαιοδοσία του Oικουμενικού Πατριαρχείου. Όλοι όσοι μονάζουν σ' αυτό αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια μόλις προσληφθούν ως δόκιμοι ή μοναχοί, χωρίς άλλη διατύπωση.

2. Tο 'Αγιο Όρος διοικείται, σύμφωνα με το καθεστώς του, από τις είκοσι Iερές Mονές του, μεταξύ των οποίων είναι κατανεμημένη ολόκληρη η χερσόνησος του 'Αθω, το έδαφος της οποίας είναι αναπαλλοτρίωτο. H διοίκησή του ασκείται από αντιπροσώπους των Iερών Mονών, οι οποίοι αποτελούν την Iερή Kοινότητα. Δεν επιτρέπεται καμία απολύτως μεταβολή στο διοικητικό σύστημα ή στον αριθμό των Mονών του Aγίου Όρους, ούτε στην ιεραρχική τάξη και τη θέση τους προς τα υποτελή τους εξαρτήματα. Aπαγορεύεται να εγκαταβιώνουν στο 'Αγιο Όρος ετερόδοξοι ή σχισματικοί.

3. O λεπτομερής καθορισμός των αγιορειτικών καθεστώτων και του τρόπου της λειτουργίας τους γίνεται από τον Kαταστατικό Xάρτη του Aγίου Όρους, τον οποίο, με σύμπραξη του αντιπροσώπου του Kράτους, συντάσσουν και ψηφίζουν οι είκοσι Iερές Mονές και τον επικυρώνουν το Oικουμενικό Πατριαρχείο και η Bουλή των Eλλήνων.

4. H ακριβής τήρηση των αγιορειτικών καθεστώτων τελεί ως προς το πνευματικό μέρος υπό την ανώτατη εποπτεία του Oικουμενικού Πατριαρχείου και ως προς το διοικητικό μέρος υπό την εποπτεία του Kράτους, στο οποίο ανήκει αποκλειστικά και η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας.

5. Oι πιο πάνω εξουσίες του Kράτους ασκούνται από διοικητή, του οποίου τα δικαιώματα και καθήκοντα καθορίζονται με νόμο. Mε νόμο επίσης καθορίζονται η δικαστική εξουσία που ασκούν οι μοναστηριακές αρχές και η Iερή Kοινότητα, καθώς και τα τελωνειακά και φορολογικά πλεονεκτήματα του Aγίου Όρους». (Στα προγενέστερα Συντάγματα οι διατάξεις κατακυρώθηκαν σε διάφορα άρθρα).

Έκφραση της ελληνικής κυριαρχίας επί του Αγίου Όρους αποτελεί η διάταξη ότι «όλοι όσοι μονάζουν σ' αυτό αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια μόλις προσληφθούν ως δόκιμοι ή μοναχοί, χωρίς άλλη διατύπωση». Η διάταξη αυτή λοιπόν είναι πάρα πολύ σημαντική για την Αθωνική Πολιτεία, διότι εντάσσει όλους τους αγιορείτες στό συνταγματικά κατοχυρωμένο καθεστώς πλήρους πολιτικής ισότητας έναντι καί της Ελληνικής Πολιτείας.

Δ΄

Είναι κοινή συνείδηση τόσο του πληρώματος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όσο και του χριστιανικού κόσμου γενικώτερα ότι το Άγιον Όρος, το Περιβόλι της Παναγίας, αντιμετώπισε στην μακραίωνη ιστορική του πορεία πολλές εσωτερικές τριβές και εξωτερικές προκλήσεις, αλλά παρέμεινε πάντοτε πιστό στους θεμελιώδεις κανόνες του μοναχικού βίου. Οι οργανωτικές δομές και ο αυστηρός σεβασμός των αγιορειτικών καθεστώτων αφομοίωναν τις οποιεσδήποτε περιστασιακές ή επιπόλαιες εκτροπές στους κανόνες του ασκητικού βίου και ενίσχυαν πάντοτε την δύναμη της αγιορειτικής παραδόσεως μέσα από τις ασθενείς δυνάμεις των ασκουμένων. Έτσι η «αεικίνητος στάσις» των μοναχών διαφύλαξε απαραβίαστα όχι μόνο το ιδιότυπο καθεστώς διοικήσεως της Αγιωνύμου Πολιτείας, αλλά και τους καθιερωμένους κανόνες της ορθοδόξου ασκητικής πνευματικότητας.

Η Αθωνική Πολιτεία ανακαλείται στο νου και στην καρδιά μας νοσταλγική, οικεία και παρηγορητική, στους αφιλόκαλλους καιρούς, στήν «πολύχρωμη απελπισία του καιρού» μας όπως θα έλεγε ο ποιητής (Μάνος Χατζιδάκις). Και από εκεί με έναν μυστικό τρόπο διαχέεται το προφητικό της μήνυμα: ότι «ο μόνος τρόπος γιά νά μονοιάσουν όλοι οι λαοί της Ευρώπης είναι νά βαθύνουν στο πνεύμα του Αγίου Όρους, πού σημαίνει τήν αλήθεια της Ευρώπης» (Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης).

http://www.amen.gr