7994 - Ομιλία για τον όσιο Αντώνιο Πετσέρσκι κατά την κοπή βασιλόπιττας του 2016 του Συλλόγου Φίλων της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου

Ο κύριος ομιλητής της εκδήλωσης

κος Γεώργιος Ιορδανίδης

Ο όσιος Αντώνιος

Έργο εκ του αγιογραφείου

της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου

«τῇ ταπεινοφροσύνῃ ἀλλήλους ἡγούμενοι ὑπερέχοντας ἑαυτῶν. μὴ τὰ ἑαυτῶν ἕκαστος σκοπεῖτε, ἀλλὰ καὶ τὰ ἑτέρων ἕκαστος. τοῦτο φρονείσθω ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ»

Προς Φιλιππησίους, β’ κεφ.

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Πτολεμαΐδος κ. Εμμανουήλ,

Πανοσιολογιώτατε Άγιε Καθηγούμενε της Ι. Μ. Εσφιγμένου Γέροντα Βαρθολομαίε,

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε του Συλλόγου των Φίλων της Μονής Εσφιγμένου κ. Ζαχαριά,

Αξιότιμε Γραμματέα του Συλλόγου κ. Μάρκου,

Σεβαστοί πατέρες,

Φίλες και φίλοι,

με τις ευλογίες του Γέροντα Βαρθολομαίου Εσφιγμενίτη θα σας παρουσιάσω συνοπτικά τον Βίο του οσίου Αντωνίου, ο οποίος, κατά παράδοση, συνδέεται με το Άγιο Όρος. Σημειώνεται ότι το ημερολόγιο της Μονής για το έτος 2014 ήταν αφιερωμένο στον Αντώνιο.  

Ποιός ήταν ο όσιος Αντώνιος, ποιός ο Βίος του και γιατί είναι σημαντικό να τον γνωρίσουμε;

     Συνοδοιπόρους σε αυτή την αναδρομή έχουμε τους πατέρες της Μονής, ιστορικά αρχεία και επιστημονικές μελέτες.

Εικόνα του οσίου Αντωνίου που βρισκόταν στο εσωτερικό του ασκητηρίου του

.......Ο Όσιός μας υπήρξε ο πρώτος ο οποίος εγκαινίασε τον μοναχικό βίο στην ηγεμονία του Κιέβου, απαρχή και πρόδρομος αυτού που εξελίχθηκε στο σημερινό ρωσικό Κράτος. Ίδρυσε το 1051 μ.Χ. μαζί με το μαθητή του, όσιο Θεοδόσιο, την περίφημη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, το πιο σημαντικό μοναστήρι μέχρι τις μέρες μας.   

Σύμφωνα με αγιορείτικη παράδοση του 19ου αιώνα έγινε μοναχός στον Άθωνα και πιο συγκεκριμένα στην Μονή Εσφιγμένου. Επέστρεψε στην Κιεβινή Ρωσία και μετέφερε εκεί την αθωνική ευλογία, έγινε πνευματικός οδηγός, στήριγμα και στερέωμα πολλών μοναχών, λαïκών, ακόμα και των Αρχόντων της Ηγεμονίας του Κιέβου. Ας δούμε, λοιπόν, τον Βίο του.

Ο Αντώνιος γεννήθηκε σε μια μικρή πόλη κοντά στο Κίεβο, στα τέλη του 10ου αιώνα. Κάποιες πηγές αναφέρουν πως το βαπτιστικό του όνομα ήταν Αντίπας. Οι γονείς του τον ανέθρεψαν με αγάπη και του έδωσαν όλα τα υλικά και πνευματικά εφόδια. Με φόβο Θεού ο Αντίπας αύξανε στην ηλικία και από πολύ μικρός άναψε μέσα του ο ζήλος της αφιέρωσης. Προτιμούσε την μοναχική ζωή και τους έρημους τόπους, όπως ο σύγχρονός μας, όσιος Παΐσιος, ο οποίος ήταν και αυτός για ένα διάστημα Εσφιγμενίτης. Εκεί μπορούσε να έχει μόνη συντροφιά τον Κύριο, μακριά από τον κόσμο και τις απολαύσεις του.

Το ασκητήριο του οσίου Αντωνίου

.......Έτσι κίνησε κι αρχίνησε ταξίδι μακρινό στην Ορθόδοξη Ανατολή, να πάει στην Κωνσταντινούπολη, τ’ αγιάσματα να δει, και να τα προσκυνήσει. Με θεïκό σημάδι επισκέφτηκε το Άγιο Όρος το έτος 1012 μ.Χ.

Σημειώνεται πως ο μοναχισμός στον Άθωνα εμφανίστηκε αρκετά νωρίς. Η Μονή Εσφιγμένου, κατά παράδοση, ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄, τη σύζυγό του, Ευδοκία, και την αδελφή του, Πουλχερία.

Η είσοδος του ασκητηρίου του οσίου Αντωνίου Κιεβοσπηλαιώτου,

πλησίον της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου Αγίου Όρους

.......Τον 10ο αιώνα έχουμε τα πρώτα αυτοκρατορικά Τυπικά που οργανώνουν τις σχέσεις των Μονών με το Βυζαντινό Κράτος και μεταξύ τους. Από τότε και στο εξής οργανώθηκε σε νέα βάση με πρότυπο τα μεγάλα Κοινόβια της Ανατολής, ενώ μέχρι εκείνη την εποχή ήταν κυρίως αναχωρητικός.

Εκεί ο Αντώνιος θαύμασε ακόμα πιο πολύ τον τρόπο που ζούσαν οι πατέρες, τον αγγελικό τους βίο, την άσκηση, το εργόχειρο, τη νηστεία και την προσευχή και άναψε στην ψυχή του θείος έρωτας να μείνει εκεί και να τους μιμηθεί.

Το εσωτερικό του ασκητηρίου του οσίου Αντωνίου

.......Πέρασε από όλες τις Μονές και στην Εσφιγμένου ζήτησε από τον ηγούμενο Θεόκτιστο να τον κάνει μοναχό. Εκείνος αισθάνθηκε μυστικά τον ζήλο και τον προορισμό που θα ευδοκούσε ο Θεός για τον Αντώνιο και τον έντυσε με το ράσο.

Σύντομα διακρίθηκε στην υπακοή και την ταπείνωση με την ασφαλή καθοδήγηση του Εσφιγμενίτη Γέροντά του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να φτάσει σε πνευματικά ύψη και να γίνει φωτεινό παράδειγμα για όλη την αδελφότητα.

Κάποια μέρα, ο Γέροντάς του είδε ένα θείο όραμα και έλαβε εσωτερική πληροφορία, πως ήταν καιρός ο Αντώνιος να επιστρέψει στην πατρίδα του και ν’ ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Υψίστου. Είχε κληθεί να στερεώσει την πίστη του νεοφώτιστου λαού της Κιεβινής Ρωσίας και να εισάγει τον αθωνικό μοναχισμό. Έμελλε να φανεί πνευματικός οδηγός και γέροντας πλήθους μοναχών.

Λεπτομέρεια τοιχογραφίας τράπεζας Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου.

Ο όσιος Αντώνιος Πετσέρσκι διδάσκων

.......Τα πνευματικά του παιδιά, άξιοι συνεχιστές του οσίου,  ίδρυσαν νέες Μονές και ανέλαβαν την υψηλή πνευματική και διοικητική ευθύνη του επισκόπου. Μόνο στους δύο πρώτους αιώνες ύπαρξής της, η Μονή των Σπηλαίων κόσμησε τη Μητρόπολη Κιέβου με 20 επισκόπους!

Με την ευλογία του Γέροντα γύρισε ο Αντώνιος στο Κίεβο και αναζήτησε στις Μονές που υπήρχαν εκεί το κάλλος του αθωνικού μοναχισμού. Μάταια όμως. Τότε ακόμα δεν υπήρχαν παρά μόνο κάποιες ιδιόρρυθμες ηγεμονικές μονές. Έτσι, αποφάσισε να γίνει ερημίτης.

Αναχώρησε σε κάποιον κοντινό λόφο, με την ελπίδα να βρει τόπο κατάλληλο για προσευχή και πνευματικά γυμνάσματα. Ευτύχησε να βρει μια μικρή σπηλιά που είχαν σκάψει παλιότερα κάποιοι σκανδιναβοί πολεμιστές και δόξασε τον Κύριο που του φανέρωσε τόπο κατάλληλο να μείνει «μόνος μόνῳ τῷ Θεῷ».

Μετά την κοίμηση του πρώτου χριστιανού ηγεμόνα, Βλαδίμηρου, οι αντιδικίες για την διαδοχή του έθλιψαν τόσο πολύ τον Αντώνιο, ώστε αναγκάστηκε να επιστρέψει στον αγιορείτη Γέροντά του. Βλέποντας ο Θεόκτιστος την πρόοδο του οσίου έδωσε ευλογία ν’ αναχωρήσει από το Κοινόβιο και να εγκατασταθεί «ἐν ἡσυχίᾳ» στον παρακείμενο λόφο της Σαμάρειας.

Κάποια μέρα, ο Ηγούμενος έλαβε με όραμα νέα πληροφορία για τον Αντώνιο. Τότε, τον φώναξε και του είπε, πως είναι θέλημα του Παντογνώστη Θεού να ξαναγυρίσει στο Κίεβο. Ήταν προορισμένος να φέρει, με την αθωνική ευλογία, καρπούς εκαντονταπλάσιους και να γίνει, όπως ο Μέγας Αντώνιος, καθηγητής της κιεβινής ερήμου.

Έτσι και έγινε. Ο Αντώνιος γύρισε σε νέο σπήλαιο κοντά στο Κίεβο και συνέχισε τον πνευματικό του αγώνα. Οι μέρες του περνούσαν με αδιάλειπτη προσευχή και νηστεία. Ήταν τόσο ασκητικός και εγκρατής που έτρωγε μόνο λίγο ξερό ψωμί και πικρά χόρτα, έπινε ελάχιστο νερό, και αυτό κάθε δεύτερη, ή και τρίτη μέρα. Κάποιες φορές, μάλιστα, περνούσε ολόκληρη εβδομάδα χωρίς νερό και τροφή, μόνο με γονυκλισίες, εδαφιαίες μετάνοιες και θερμή προσευχή.

Οι βοσκοί που έτρεφαν τα ζωντανά τους στις λοφοπλαγιές, κάπου-κάπου συναντούσαν τον Όσιο και του έδιναν λίγο ψωμί. Η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα. Σύντομα μαζεύτηκαν γύρω του νέοι που ποθούσαν να διδαχθούν την ανώτερη τέχνη του μοναχού. Μερικοί έμεναν μαζί του ως δόκιμοι και αργότερα γίνονταν μοναχοί της νεοσύστατης ημι-αναχωρητικής αδελφότητας των Σπηλαίων.

Άλλοι έρχονταν μόνο για να λάβουν του Οσίου την ευλογία, άλλοι για να τον συμβουλευτούν και άλλοι απλά για τον δουν από κοντά και να ωφεληθούν από το παράδειγμά του.

Ακόμα και οι ηγεμόνες με τη συνοδεία τους και οι αυλικοί άρχοντες τον επισκέπτονταν και τον εκτιμούσαν βαθιά. Βέβαια, κάποιες φορές θύμωναν εναντίον του οσίου και παράκουγαν τις συμβουλές του. Πάντα όμως στο τέλος η θεία Χάρη και η πραότητά του, νικούσε τη σκληροκαρδία.

Οι όσιοι Αντώνιος και Θεοδόσιος. Γνωστό έργο ρωσικής τεχνοτροπίας

.......Όταν οι μοναχοί έγιναν δώδεκα ο όσιος έσκαψε με τα ίδια του τα χέρια και διάνοιξε το σπήλαιο για να δημιουργήσει χώρο για τους συμμοναστές του. Μια νέα σύγκρουση με τον ηγεμόνα είχε ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του Αντωνίου και τον διασκορπισμό των αδελφών.

Όταν ο όσιος επέστρεψε, έπειτα από παράκληση του μετανιωμένου ηγεμόνα, ξανασυγκέντρωσε την αδελφότητα και την διπλασίασε. Προνόησε να φτιαχτούν κελιά, και ένας μικρός ναός μέσα στο Σπήλαιο για τις κοινές ακολουθίες.

Ο πόθος της ησυχίας δεν είχε σβήσει ποτέ στην καρδιά του. Άφησε, λοιπόν, άλλον Ηγούμενο στη Μονή και αναχώρησε σε μακρινό σπήλαιο. Εκεί συνέχισε να πολεμά τους πειρασμούς και να διάγει βίο ενάρετο.

Ποτέ δεν άφησε τα πνευματικά του παιδιά χωρίς καθοδήγηση και συμβουλές. Διαβάζουμε από τον Βίο του: «…να γνωρίζετε, παιδιά μου, ότι ο Θεός σας συγκέντρωσε εδώ σε αυτόν τον τόπο τον άγιο, και έχετε την ευλογία του Αγίου Όρους Άθωνα… και είστε η απαρχή  η άγια, και η ευλογία η καθιερωμένη το πρώτον από την Κυρία Θεοτόκο… να πολιτεύεστε ενάρετα, όπως σας δίδαξα».

Πράγματι, ο Όσιος είχε διδάξει με το παράδειγμά του αλλά και τις νουθεσίες, του την αυθεντική μοναχική πολιτεία.

Και έφτασε η μέρα να ευλογήσει τον μαθητή του, όσιο Θεοδόσιο, να γίνει, με ομόφωνη απόφαση των αδελφών, ο νέος Ηγούμενος της Μονής. Στη διάρκεια της ηγουμενίας του Θεοδοσίου και με τις ευχές του οσίου Αντωνίου η αδελφότητα ξεπέρασε τους εκατό μοναχούς και κτίστηκε πάνω από τα Σπήλαια η μεγάλη εκκλησία – Καθολικό προς τιμήν της Θεοτόκου.

Οι όσιοι Αντώνιος και Θεοδόσιος

.......Ο Αντώνιος θα κοιμηθεί ειρηνικά, πλήρης ημερών, λίγες μέρες μετά τη θεμελίωση αυτού του ναού. Προείδε τον χρόνο της κοίμησής του και, αφού μάζεψε τους αδελφούς υποσχέθηκε ότι ποτέ δεν θα τους εγκαταλείψει αλλά θα είναι νοερά πάντα κοντά σε όσους τον επικαλούνται.

Με την εισαγωγή του μοναστικού Τυπικού από τον μαθητή του, η πρώτη ερημιτική αδελφότητα εξελίχθηκε σε Κοινοβιακή Μονή. Για τον λόγο αυτό ο Θεοδόσιος παραλληλίζεται με τον όσιο Θεοδόσιο τον Κοινοβιάρχη, ο οποίος εισήγαγε τον κοινοβιακό μοναχισμό στην Παλαιστίνη.

Ας δούμε παρακάτω δύο θαυμαστά γεγονότα, τα οποία συνδέουν τον όσιο Αντώνιο με τον ναό της Θεοτόκου:

α. Ο Πανάγαθος Θεός ευδόκησε να εμφανιστεί ο Αντώνιος στην Κωνσταντινούπολη ενώ βρισκόταν στο Κίεβο. Όπως ο άγιος Νικόλαος, εμφανιζόταν καταμεσής των πελάγων στους ναυτικούς χωρίς ποτέ να έχει εγκαταλείψει τα Μύρα της Λυκίας, έτσι και ο Αντώνιος εμφανίστηκε πρώτα στους μάστορες οικοδόμους, μαζί με το μαθητή του, Θεοδόσιο, και την ίδια τη Θεοτόκο. Αργότερα, και ενώ είχε ήδη κοιμηθεί, εμφανίστηκε για δεύτερη φορά στους αγιογράφους, στον ναό της Παναγίας των Βλαχερνών.

β. Με πολλή προσευχή ο Αντώνιος ζήτησε και έλαβε σημείο θαυμαστό για τον τόπο όπου θα ήταν καλό να χτιστεί ο ναός. Όπως στην Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο των Κριτών (στ΄, 37-38),  προτυπώνεται η Σάρκωση του Θεού Λόγου με το θαύμα της «δρόσου ἐν πόκῳ», έτσι και τότε κατέβηκε φωτιά από τον ουρανό και κατέκαψε το χαμηλό χορτάρι, ενώ στον κατάλληλο τόπο το χορτάρι έμεινε ανέπαφο και δροσερό. Το θαύμα  επαναλήφθηκε και αντίστροφα, με τον κατάλληλο τόπο να καίγεται και γύρω-γύρω να μένει ο τόπος δροσερός.

Όμως, το μεγάλο στολίδι του οσίου Αντωνίου ήταν το ιαματικό χάρισμα. Υπήρξε άμισθος γιατρός, σωμάτων και ψυχών, τόσο εν ζωή, όσο και μετά την κοίμησή του. Όπως φαίνεται σε περιπτώσεις σπηλαιωτών μοναχών, συμμετείχε και με τον προσωπικό του κόπο στο θαύμα της γιατρειάς. Έμενε μέρες ολόκληρες στο προσκεφάλι του αρρώστου, ακούραστος φροντιστής και θεραπευτής.

Με μόνη την ευχή έκανε τους ταλαίπωρους καλά. Από ταπεινοφροσύνη, και για να μήν καταλάβουν το μεγάλο του χάρισμα, τους έδινε από τα πικρόχορτα που ο ίδιος έτρωγε, λέγοντας πως είναι φάρμακα της φύσης. Και αυτά γίνονταν τόσο, μα τόσο γλυκά!

Αυτός ήταν με λίγες λέξεις ο Βίος του οσίου Αντωνίου. Ο τόπος ταφής, καθώς και τα λείψανά του, έμειναν κρυφά των ανθρώπων, όπως ο ίδιος είχε παρακαλέσει τον Κύριο, κάπου εκεί στις σπηλιές του Κιέβου.

Η σύνδεση του οσίου με το Άγιο Όρος είναι αναμφίβολη. Οι πηγές, και ιδιαίτερα το Πατερικό της Λαύρας του Κιέβου, το οποίο περιλαμβάνει τον Βίο του, αναφέρει σαφώς ότι ο Αντώνιος μόνασε για κάποιο διάστημα στον Άθωνα, χωρίς όμως να ονομάζει την Μονή της μετανοίας του. Διαβάζουμε από το Πατερικό: «Κύριε, ας έλθει στον τόπο αυτό η ευλογία του Αγίου Όρους Άθωνα και η ευχή του Γέροντά μου, ο οποίος με έκανε μοναχό, και στερέωσε, Κύριε, την εδώ πολιτεία μου».

Προς τιμήν του θεμελιώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα ένα παρεκκλήσι στη Σαμάρεια. Την ίδια περίοδο φτάνουν από την Ρωσία πολλά αφιερώματα και φορητές εικόνες του οσίου ειδικά για την Μονή και το παρεκκλήσι αυτό. Το ίδιο μαρτυρούν και αρκετά αγιορείτικα χειρόγραφα.

Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει σύνδεση της Μονής με τον Αντώνιο. Φαίνεται όμως ότι ούτε εκείνοι έχουν πειστικά επιχειρήματα. Οι ίδιοι, πάντως, οι αδελφοί της Λαύρας με τον Ηγούμενό τους υποδέχθηκαν εγκάρδια τους πατέρες της Μονής σε πρόσφατη επίσκεψή τους στο Κίεβο και έδειξαν να δέχονται την εσφιγμενίτικη παράδοση.

Τελικά, πώς μπορούμε να ωφεληθούμε από τον Βίο του οσίου Αντωνίου; Από όσα ακούσαμε μπορούμε, μιμούμενοι το παράδειγμά του, να προσπαθήσουμε τα εξής:

§  ας συγκεντρωθούμε, όσο αυτό είναι εφικτό, στην προσευχή.

§  ας μην εγκρατευόμαστε μειώνοντας τις δραστηριότητές μας.

§  ας φροντίζουμε τους αδελφούς μας και με τον σωματικό μας κόπο.

§  Ας είμαστε δίχως αγένεια ειλικρινείς.

§  Ας πιστεύουμε χωρίς να παραιτούμαστε από τα χαρίσματα με τα οποία  μας στόλισε ο Κύριος και, τέλος, ας έχουμε την βεβαιότητα της πίστης μας, ακόμα και στις πιο αδύναμες στιγμές.

Αμήν._

http://athosesfigmenou.blogspot.gr