6409 - Προβάτα Αγίου Όρους. Φωτογραφίες του κεντρικού ναού (Κυριακό) του Αγίου Γεωργίου, όταν αυτή αναφέρεται σαν Σκήτη, ως τα μέσα του 19ου αιώνα

Μετά τον αρσανά της Μονής Φιλοθέου, ο αμαξιτός δρόμος διασχίζει κατόπιν τον χείμαρρο Τσιατάλι. Στην εκβολή του υπάρχει κομψό γεφύρι και αρσανόσπιτα. Ο χείμαρρος ορίζει το σύνορο μεταξύ των Μονών Καρακάλλου και Μεγίστης Λαύρας. Ο λάκκος του χειμάρρου και η περιοχή λέγεται Προβάτα. Είναι περιοχή λαυριώτικων κελλιών, που μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνος λειτουργούσε ως Σκήτη. Η ονομασία προέρχεται από το λατινικό privata, που σημαίνει απομονωμένη, αποκεχωρισμένη ή probata, που σημαίνει δοκιμασία. Κατ’ άλλη, μάλλον ευφάνταστη εκδοχή, ονομάστηκε έτσι, επειδή από εκεί πέρα πέρασε ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ακολουθώντας ένα πρόβατο. Η λατινική ρίζα της ονομασίας συνδέει την περιοχή με την γειτονική της, όπου υπήρχε η Μονή των Αμαλφιτανών μοναχών από την νότια Ιταλία. Είναι πιθανόν η Προβάτα να ιδρύθηκε ως σκήτη εκείνης της Μονής, αποκεχωρισμένη γεωγραφικά, και να περνούσαν εκεί την δοκιμασία τους οι δόκιμοι μοναχοί. Οι μελετητές την ταυτίζουν με την αρχαία λαυριώτικη Σκήτη της Γλωσσίας, που ήκμασε κατά τον 14ο αιώνα. Πράξη του Πρώτου το 1071 την συνυπογράφει ο: Ιωάννης μοναχός και Ηγούμενος των Αγίων Αποστόλων των Γλωσσιών. Η αφιέρωση της σκήτης ίσως δεν είναι άσχετη με την αφιέρωση της Μονής Καρακάλλου στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Αργότερα, επικεφαλής της Σκήτης ήταν ο Όσιος Γρηγόριος ο Βυζάντιος που εκοιμήθη το 1308. Επί εποχής του μόνασε εκεί ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και αναγκάστηκε να φύγει εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών. Εικάζεται ότι η σκήτη της Γλωσσίας βρισκόταν στην θέση του σημερινού Κελλιού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Καστανιάδων, του υψηλότερα ευρισκομένου Κελλιού της Προβάτας. Όταν αργότερα λειτούργησε υπό μορφή σκήτης –το 1772 αναφέρεται ως Μεγάλη Σκήτη- είχε 35 κελλιά και το Κυριακό ίσως ήταν το Κελλί του Αγίου Γεωργίου, που οπωσδήποτε είναι το αρχαιότερο από τα υφιστάμενα. Επιγραφές στις όψεις του ναού μαρτυρούν ότι οικοδομήθηκε το 1631 και ιστορήθηκε με τοιχογραφίες του 1635. Κτήτοράς του ήταν ο γέροντας Ματθαίος ο Πνευματικός, ο οποίος έδωσε το τίμιο λείψανο της Αγίας Θεοπρομήτορος Άννας στον υποτακτικό του Δανιήλ, που με την σειρά του το δώρησε στην Σκήτη της Αγίας Άννης […]

[…] Ως Κυριακόν της άλλοτε διαλαμψάσης σκήτης (ενν. της Προβάτας) θεωρούσιν οι πλείστοι το του «αγίου Γεωργίου» κελλίον, αν μη το της «αγίας Τριάδος». Εξ όλων των κελλίων το του αγίου Γεωργίου διατηρεί τον αρχαιότερον Ναόν, ενώ πάντα σχεδόν τα άλλα εν Προβάτα ανήγειραν νέους ευπρεπείς Ναούς, οίος είναι ο της αγίας Τριάδος, ο του αγίου Ανδρέου, ο του Αγίου Δημητρίου, ο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κτλ.

Ο του αγίου Γεωργίου Ναός, φέρει τοιχογραφίαν αξίαν λόγου, διότι είναι έργον ουκ αδαήμονος τεχνίτου, ως και ο νάρθηξ αυτού, όστις ήδη είναι ανοικτός προς το δυτικόν μέρος, συγκοινωνών απ ευθείας μετά του οικήματος του κελλίου, όπέρ εστι λίαν πεπαλαιωμένον και σεσαθρωμένον. Ο τε Ναός και ο νάρθηξ εστεγάζοντο δια θολιδίων άνευ τυμπάνων∙ ήδη το του νάρθηκος θολίδιον καταπεσόν αντικατεστάθη υπό ξυλίνης στέγης, ενώ το του κυρίως Ναού δια τηρείται εν καλή καταστάσει. Το του Ναού δάπεδον διατηρεί εισέτι την αρχαίαν αυτού στρώσιν εκ πολυγωνικών πλίνθων, επικεχρισμένων και συνηρμοσμένων τεχνικώς, αλλ’ ήδη όλως εφθαρμένων.

Επί του υπερύθρου του κυρίως Ναού είναι ιστορημένος ο άγιος Γεώργιος, δεξιόθεν δε του ανωφλίου ο κτήτωρ εν μοναχική περιβολή, προσάγων τον Ναόν μετά της εξής επιγραφής:

«Ον οράς, άνερ, περίβλεπτον Ναόν τε παλαιός ην και σμικρός

άδει, λόγε. Αλλ’ οδηγηθείς δαπανών πράττει μέγαν. Του δ’ αυ γε

χρόνου εν επτά χιλιάσι προς εκατόν τρεις και δεκάδος τετάρτης (7143)

τεθεμένης, ζωγράφοις δέδωκε μορφών εντύπους

ο οικοδομών θύτης Ματθαίος πέλει.

Βλέπε, Ματθαίε, ο Κτίτωρ ένδον,

φρίττε∙ οι εισερχόμενοι του Ναού

μη λαλείτε, Ματθαίε, ηυτρέπισας Ναόν Κυρίου∙ τας

πράξεις ουν κόσμησον παντός σου βίον».

Έξωθεν δε του Ναού προςτην αρκτικήν πλευράν και την δυτικήν γωνίαν επί ακρογωνιαίου πώρου λίθου είναι εγγεγλυμμένη η εξής επιγραφή:

«Ανηγέρθη ούτος ο θείος Ναός

εκ βάθρων δι’ εξόδου του εν Πνευματικοίς

κυρού Ματθαίου του εκ Μιτυλήνης εν

έτει ,ζρλθ΄(7139) μηνί Μαΐω».

Επομένως ο μεν Ναός εκτίσθη τω 7139 (1631), η δε τοιχογραφία εγένετο τω 7143 (1635).

Ο πνευματικός ούτος Ματθαίος είναι εκείνος, όστις κατά την παράδοσιν εδωρήσατο τον πόδα της Αγίας Άννης εις την ομώνυμον σκήτην τω 1666, Οκτωβρίου 26η, ως αναγράφεται εν σωζομένω κώδικι αυτής. Λέγεται δε προσέτι περί αυτού και ότι απεβίωσεν εν αγία Άννη.

Το μνημονευθέν κελλίον αφίσταται της μεν Μορφονούς ή Αμαλφινούς, ήτις είναι ορατή εκείθεν, 30΄λεπτά της ώρας ως έγγιστα, της δε Λαύρας ως έγγιστα 3 ώρ. 30΄, της δε του Καρακάλλου μίαν ώραν και των προς τας ΒΔ κλιτύας κελλίων της Προβάτας, των επί των ορίων σχεδόν του Καρακάλλου κειμένν, 30΄ της ώρας […].        

Πηγές:

Αφορμή για τη δημοσίευση ήταν η ανάρτηση του φίλου Wim Voogd: 1714 – the Saint George chapel near Morfonou

Οι φωτογραφίες από: http://www.pemptousia.ro/photo/paraclisul-sfantul-gheorghe-provata-sfantul-munte-athos/

Γενικές πληροφορίες για Προβάτα: http://voutsinasilias.blogspot.gr/2014/01/blog-post_2660.html

Πληροφορίες για το Κελλί του Αγίου Γεωργίου: Το βιβλίο του Γεράσιμου Σμυρνάκη ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ (1903)