Έχω
35 χρόνια να πάω στον κινηματογράφο. Νέος πήγαινα συχνά. Περισσότερο θέατρο.
Μια ημέρα επισκέφθηκα έναν φίλο αγιογράφο στις Καρυές του Αγίου Όρους και μου
πρότεινε να μου δείξει μια ταινία στον υπολογιστή του. Προσποιήθηκα ότι
βιάζομαι, για ν' αποφύγω. Στην επιμονή του υπέκυψα και δεν μετάνιωσα.
Ήταν
μια ταινία του ρώσου σκηνοθέτη P. Lounguine, που δεν τον γνώριζα καθόλου, που
με καθήλωσε στο άβολο κάθισμά μου κοντά στο δίωρο. Δεν είμαι τεχνοκριτικός. Θα
καταθέσω ταπεινά την ευχάριστη έκπληξη της ωραίας εντυπώσεώς μου. Σ' ένα μικρό
νησί του παγωμένου βορρά της Ρωσίας είναι ένα ορθόδοξο μοναστήρι με καμιά
εικοσαριά μοναχούς και την τυπική καθημερινή ζωή του. Ξεχωρίζει η μορφή του
μοναχού Ανατόλιου. Ζει έξω από το μοναστήρι, σε μια καρβουναποθήκη, κάπως
ιδιόρρυθμα. Οι συμμοναστές του δεν φαίνεται να τον συμπαθούν ιδιαίτερα, παρότι
εργάζεται κοπιαστικά και τους θερμαίνει με το κάρβουνο. Κάποιοι επισκέπτες όμως
τον συμπαθούν και θεωρώ ότι βοηθούνται από την προσευχή του. Αυτό το τελευταίο
ξενίζει τους άλλους μοναχούς, που θέλουν να πιστεύουν πως μόνο αυτοί γνωρίζουν
να ερμηνεύουν τον τρόπο που επιχέεται η χάρη του Θεού στους ανθρώπους. Είναι
τραγικό να υπηρετείς ισόβια το Θεό της αγάπης και να μην αγαπάς αληθινά.
Νομίζω
πως ο σκηνοθέτης έχει συλλάβει καλά το βαθύ νόημα της Ορθοδοξίας, κάτι που
σπάνια συναντάται, αν και είμαι ανενημέρωτος. Η αυτοδικαιωτική ηθική απομόνωση από την αγιότητα, που είναι πάντα
ταπεινή και με πολλή αγάπη. Οι προϊστάμενοι του μοναστηριού έχουν πολλές
γνώσεις, πολλά πράγματα και ο κόσμος τους τρέφει μεγάλη εκτίμηση, όμως τους
λείπει η αληθινή ταπείνωση και η θυσιαστική αγάπη. Ο Ανατόλιος πλησιάζει τον
Θεό γυμνός, δίχως προφυλάξεις, επιφυλάξεις, όρους και δοσοληψίες. Παρουσιάζεται
ατόφιος, αυτός που είναι στην πραγματικότητα. Δίχως μάσκες, ψευτοευγένειες και
χαζοκαλοσύνες. Ανυπόκριτα γνήσιος, αληθινός, μετανοημένος, με συναίσθηση της
αμαρτωλότητάς τους. Ο Ανατόλιος είναι
ακτήμων, ελεύθερος, ενάρετος. Κρύβει όμως την αρετή του με τη διά Χριστόν
σαλότητα. Αδιαφορεί για την εκτίμηση των ανθρώπων, νοιάζεται πολύ για τη
σωτηρία της ψυχής του και βοηθά τους άλλους από πραγματική αγάπη, δίχως να
προσδοκά έπαινο, κέρδος, τιμή. Δεν γίνεται όμως μίζερος, παραπονιάρης και
κακομοίρης. Δεν προκαλεί τον οίκτο. Η στάση του έχει μια υπέροχη σεμνότητα και
γενναιότητα.
Μέσα
στην απέραντη μοναξιά του ο Ανατόλιος αισθάνεται ζωντανή την παρουσία του Θεού
στη ζωή του και ελπίζει ακράδαντα στη συγχώρεσή του για τα μεγάλα του
ανομήματα. Βαδίζει κουρασμένος και ταλαιπωρημένος δίχως τα δεκανίκια της
υποστήριξης και της ψευτοπαρηγοριάς. Έχει μια αρχοντιά η ταπείνωσή του κι ένα
ηρωισμό η άσκησή του. Δεν ξεγελά κανένα και δεν ξεγελιέται. Ξέρει ποιος είναι,
τι κάνει και γιατί το κάνει. Τον φωτίζει ο Θεός και γίνεται άφοβος κι
ελπιδοφόρος.
Θα
μπορούσε η Ορθοδοξία να εμπνεύσει την τέχνη. Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει.
Υπάρχει μια δυσπιστία κι επιφύλαξη των καλλιτεχνών, των λογοτεχνών και των
διανοούμενων στις πηγές της ορθόδοξης πίστης. Ο καταπληκτικός Ντοστογιέφσκι των
"αδελφών Καραμαζόφ", ο υπέροχος Παπαδιαμάντης των ωραιότατων διηγημάτων,
ο Ταρκόφσκι των ταινιών με νόημα και ουσία, ο Σολωμός των κατανυκτικών στίχων
έχουν από τους Νεοέλληνες λησμονηθεί. Ο ρώσος σκηνοθέτης P. Lounguine διάβασε
Γεροντικά και Συναξάρια και κατάλαβε καλά τι σημαίνει ορθόδοξη πνευματικότητα.
Έτσι το "νησί του" μας διδάσκει ότι άνθρωπος δεν είναι μόνο όποιος τρώει και κοιμάται, κερδίζει και
εξουσιάζει. Αληθινός άνθρωπος είναι όποιος γνωρίζει να υπομένει, ν' αγαπά κι
ελπίζει. Ο Ανατόλιος είναι ένας τέτοιος άνθρωπος.
Η μεγάλη ή η μικρή οθόνη μάς παρουσιάζουν συνεχώς
τον αγχωμένο υπεράνθρωπο, τον εξουσιαστή, τον εξυπνάκια, τον υποκριτή, τον
ανερχόμενο πατώντας επί πτωμάτων ή τον παλιάνθρωπο που αισχρολογεί, ασχημονεί,
υβρίζει, ψεύδεται, απατά και κολακεύει. Σπάνια η αγιότητα στον κόσμο και δεν
παρουσιάζεται πια.
Ο
Ανατόλιος δεν μπορεί πλέον να είναι ήρωας καμιάς ελληνικής ταινίας.
Δεν
είναι ένας διά Χριστόν σαλός της αρχαίας αγιοτρόφου ορθόδοξης παράδοσης, αλλά
ένας ενοχλητικός, άξεστος, βαρύς, θεοπάλαβος καλόγερος. Κι όμως η παράδοση
κρυμμένη υπάρχει και στο Άγιον Όρος και αλλού.
Ευχαρίστησα
τον καλό φίλο για την ευκαιρία που μου έδωσε να δω έστω κι έτσι την ωραία αυτή
ταινία, που με γέμισε σκέψεις και μερικές θέλησα να μεταφέρω εδώ. Δεν ξέρω τι
κατάφερα, πάντως αν σας δοθεί η ευκαιρία δείτε την ταινία αυτή και νομίζω δεν
θα μετανιώσετε. Έχει κάτι να πει. Μη μείνουμε σε αυτές που δεν λένε τίποτε, μα
τίποτε ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου