Πέμπτη 31 Ιανουαρίου 2019

11632 - Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, λόγιος του 18ου αιώνα

Ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς διασημότερους Ἕλληνες λογίους τοῦ 18ου αἰώνα.
«Διδάσκαλον το Γένους» τόν νομάζει Κωνσταντίνος Σάθας, «πίσημον πί παιδεί λληνικ καί κκλησιαστικ» τόν χαρακτηρίζει Κωνσταντίνος Οκονόμου ξ Οκονόμων[38], «φιλοπονώτατον, πολυμαθέστατον καί προκομμένον» τόν θεωρε λόγιος μοναχός Καισάριος Δαπόντες[39]. ς «σοφόν καί εκλες σχολαρχήσαντα τς ν Βουκουρεστί σχολς» τόν ξιολογε Φίλιππος ωάννου, νεκρολογντας τό μαθητή το Νεοφύτου, Γρηγόριο Κωνσταντ[40], ν κορυφαος ξένος λληνιστής Βόλφ, ναφερόμενος στόπόμνημα πού γραψε Νεόφυτος στό Δ΄ βιβλίο τς γραμματικς το Θεοδώρου Γαζ, θεωρε τι «δι’ ατο διέλαμψε συντάκτης του πί διακεκριμέν διοφυΐ»[41],  ν διος τόν χαρακτηρίζει
ς «ναν πό τούς τελευταίους πού χουν βαθειά γνώση τς λληνικς γλώσσας»[42]. ς τόν πρτο πού δίδαξε στό γιον ρος μαθήματα πί καδημαϊκο πιπέδου καί ναν πό τούς σπουδαιότερους λογίους το τόπου, τόν περιγράφει γκριτος πατρολόγος Π. Χρήστου[43].
Νεόφυτος γεννήθηκε τό πιθανότερο στήν νετοκρατούμενη τήν ποχή κείνη[44] Πάτρα[45] περί τό τος 1696, πό κχριστιανισμένους βραίους τό πιθανότερο, πό ξελληνισμένους βραϊκς καταγωγς χριστιανούς γονες, γι’ ατό καί φέρει πίσης καί τήν προσωνυμία ‘‘ ξ βραίων’’. Τήν ποχή κείνη ο πηγές μιλον γιά νθούσα οκονομικά καί πληθυσμιακ βραϊκ παροικία στν πόλη ατή[46].
Φοίτησε στίς σπουδαιότερες γιά τήν ποχ Σχολές, πως Πατριαρχική καδημία Κωνσταντινουπόλεως[47] σέ ποχή πού ντοπίζεται μεταξύ τν τν 1702-1749[48] , στήν Πατμιάδα Σχολή, πό τόν διδάσκαλο Γεράσιμο Βυζάντιο (†1740)[49], διάδοχο το σίου Μακαρίου Καλογερ, καί τόν Βασίλειο Κουταληνό. Νεόφυτος στήν Πάτμο βρίσκεται τουλάχιστον πό τό 1739, βάσει διόγραφης σημείωσής του στόν κώδ. 2126 θνικς Βιβλιοθήκης λλάδος. Παρέμεινε στό ερό νησί μέχρι τό 1742, πουσίασε κατά τό 1743 καί πανλθε τό 1744. Σπούδασε πίσης στά ωάννινα, στή Σχολή πού διηύθυνε Εγένιος Βούλγαρης (1716-1806)[50] ν κατ’ λλους, σπούδασε καί στή Βλαχία[51].
Νεόφυτος φέρεται τι φθασε στό γιον ρος λίγο μετά τό 1723[52] καί φο, τό πιθανότερο, εχε λοκληρώσει τίς σπουδές του στήν Κωνσταντινούπολη. γκαταβίωσε στήν σκητική Σκήτη τν Καυσοκαλυβίων[53]. Δέν πάρχουν πληροφορίες ν φθασε δ ντας δη μοναχός εροδιάκονος τι κάρη μοναχός κόμη τι χειροτονήθηκε διάκονος στή σκήτη ατή. Τό δεύτερο μως βάσιμα μπορομε νά τό θεωρομε ς τό πιθανότερο καθώς προσωνυμία ‘‘Καυσοκαλυβίτης’’ πού ναφέρεται -κατά τήν γιορειτική τάξη- στόν τόπο σκήσεως, θά τόν συνοδεύει κτοτε γιά πάντα. ν καί ντας στά Καυσοκαλύβια, κλήθη τόν Δεκέμβριο το 1749 νά ναλάβει τή διεύθυνση τς «Βατοπεδινς σχολς», ν τούτοις θά πρέπει νά βρισκόταν στή σκήτη πολύ νωρίτερα, φο πιλογή του γιά τήν παραπάνω σημαντική θέση προϋποθέτει τήν πό τν γνωστή καί ποδεκτή λογιοσύνη του πό τήν γιορειτική κοινότητα. Τήν ποχή πάντως πού Νεόφυτος φθασε στά Καυσοκαλύβια, ζοσε κόμη θά πρέπει νά εχε λίγα χρόνια κοιμηθε δρυτής τς σκήτης σιος κάκιος Καυσοκαλυβίτης († 12 πρ. 1730) καί πωσδήποτε λόγιος διάδοχός του καί βιογράφος του παπ ωνς Καυσοκαλυβίτης († 1765). σκήτη βρισκόταν στά πρτα στάδια τς ργάνωσής της καί δη εχε παρουσιαστε ξιοσημείωτη προσέλευση νέων μοναχν σ’ ατήν, λκυομένων κυρίως πό τήν γιότητα το σίου κακίου.
Στά Καυσοκαλύβια, στό περιθώριο τς μοναχικς του ζως, Νεόφυτος βοηθοσε τούς νεώτερους μοναχούς, διδάσκοντάς τους τή Γραμματική. ναφέρεται μάλιστα τι νάμεσα στούς μαθητές του ταν καί σιος θανάσιος Πάριος († 1813)[54]καί σιος Νικηφόρος Χος († 1821)[55].
πως προαναφέραμε, στά 1749 μέ πρωτοβουλία το βατοπαιδινο ερομονάχου Μελετίου λλά καί τήν συμβολή το διου το Νεοφύτου το «ναμφιβόλως συνεργήσαντος ες τήν πρώτην ατς δρυσιν» σύμφωνα μέ τόν Σάθα[56], ναλήφθηκε τό γχείρημα τς δρυσης σχολς στόν χρο τς μονς Βατοπαιδίου καί πό τήν εθύνη ατς, πό τήν σχολαρχία το -νέου τότε στήν λικία– Νεοφύτου. Τό γχείρημα στάθηκε δύσκολο καί γιά τόν διο τό Νεόφυτο πού τό 1750 γράφει γιά τή Σχολή σέ πιστολή του πρός τόν γιο θανάσιο Πάριο: «μέ δέ σθι τς ν Βατοπεδί δολεσχίας, ο γάρ ν εποιμι Σχολς, κατά γαπητικήν τν δοκούντων φιλεν τυραννίδα κοντα προϊστάμενον»[57].
Στή θέση το Σχολάρχη Νεόφυτος παρέμεινε πί τετραετία περίπου (1749-1753).  Τό τος 1750, Πατριάρχης Κύριλλος Ε΄ ξέδωσε σιγγίλιο μέ τό ποο θέσπιζε τήν σύσταση, κανόνιζε τή λειτουργία καί προέβλεπε τή συντήρηση τς ‘‘Βατοπαιδινς σχολς’’[58]. σχολή μεταφέρθηκε σέ νέο εμεγέθες κτίριο, πού κτίστηκε γιά τό σκοπό ατό σέ λόφο πέναντι πό τή μονή Βατοπαιδίου. σχολαρχία το Νεοφύτου μως δέν φαίνεται τι εδοκίμησε, γιά λόγους, τό πιθανότερο, γενικότερων δυσκολιν[59] πού πως εναι φυσικό συνόδευσαν τήν ρχή νός τόσο πολυσήμαστου μά καί πρωτόγνωρου γιά τά γιορειτικά δεδομένα γχειρήματος κατ’ λλους διότι Νεόφυτος φάνηκε παρκής μέν στά περί Γραμματικς μαθήματα, νεπαρκής δέ στή φιλοσοφία καί τή θεολογία, μέ ποτέλεσμα νά μή γίνει εχαρίστως δεκτός πό τούς σπουδαστές[60]. Τελικά ο Βατοπαιδινοί πατέρες ναζήτησαν νέο διευθυντή γιά τή σχολή τους. τσι κάλεσαν πό τή Κοζάνη που δίδασκε, τόν Εγένιο Βούλγαρη (1716-1806), μετέπειτα μητροπολίτη Χερσνος.                               .
φήμη το Βούλγαρη, τό πρόγραμμα διδασκαλίας τς σχολς, λλά καί ο καλύτερες κτιριακές καί οκονομικές συνθκες, προσείλκυσαν πολλούς σπουδαστές. τσι πό 20 περίπου πού σαν πί Νεοφύτου, φθασαν μετά πενταετία τούς 200[61]. Στή σχολή, πού πό τό 1753 μετωνομάσθηκε σέ ‘‘θωνιάδα καδημία’’, παρέμεινε Νεόφυτος, διδάσκων τή Γραμματική[62]. Τέλος, περί τό 1756, Νεόφυτος γκαταλείπει τή θέση του στήν θωνιάδα προτιμντας τήν συχία τς καυσοκαλυβιτικς ρήμου[63]. Χαρακτηριστικά εναι τά σα γράφει στά 1756 Εγένιος Βούλγαρης σέ μιά του πιστολή πρός τόν ερισκόμενο στήν Κωνσταντινούπολη εροδιάκονο Κυπριανό τό διδάσκαλο [τόν μετέπειτα Πατριάρχη λεξανδρείας (1766-1783)] παροτρύνοντάς τον νά ναλάβει στή θέση το παραιτηθέντος Νεοφύτου, τή διδασκαλία τν ‘‘Γραμματικν μαθημάτων’’:
 «... κύρ Νεόφυτος, παλαιόν σοι καί ωλον τό κουσμα, τι θέτησε τήν πόσχεσίν του· καί πιχειρισθείς ψυχρς μίσει προσκορής γενόμενος νεχώρησε καί προκρίνει τό νά λατομ ες τό Καυσοκαλύβιον μαλίζων τήν τραχεαν καί πόκροτον κέλλαν του, παρά νά κοπιάζ ες τό Σχολεον τι, καί οτως κ τν λίθων τούτων τεκνώς τ βραάμ τέκνα...»[64].
τσι Νεόφυτος «νταλλάξας τήν περίπυστον θωνιάδα καδημίαν ντί τς ταπεινς νταθα καλύβης»[65], πανλθε στήν πλέον πομακρυσμένη μοναστική κοινότητα το θω, σχολούμενος στό περιθώριο τν μοναχικν του σχολιν, μέ τή μελέτη καί συγγραφή ργων πό τά ποα λλα χουν δε τό φς τς δημοσιότητας συμβάλλοντας στήν πνευματική φύπνιση το δολου λληνικο γένους τς ποχς του, ν λλα παραμένουν κόμη νέκδοτα. Στήν δυτική πλευρά τς σκήτης σώζονται τά ρείπια το σκητηρίου στό, ποο κατά τήν προφορική παράδοση τς σκήτης, σκετο εροδιάκονος Νεόφυτος.
Κλείνοντας δ τήν παρούσα νότητα, θά πρέπει νά πογραμμίσουμε τίς πολυσήμαντες θετικές πιδράσεις πού εχε δρυση τς θωνιάδος, στήν δρυση καί πρωτολειτουργία τς ποίας, πως προαναφέραμε, συνέβαλε καθοριστικά Νεόφυτος Πελοποννήσιος.
Καί μόνο στό κουσμα τι νοιξε σχολή στό γιον ρος, μετέπειτα ερομάρτυς καί θνομάρτυς γιος Κοσμς Ατωλός (1714-1779), γκατέλειψε τό διδασκαλικό του ργο καί σπευσε στό ρος, γιά νά παρακολουθήσει τίς μπνευσμένες διδαχές τν καθηγητν τς θωνιάδος πού  ναψαν μέσα του τέτοια φλόγα στε νά μή μπορε πλέον νά περιοριστε στούς τοίχους νός σχολείου στόν περίβολο νός μοναστηριο. Κατέστησε πεδίο δράσης λη τήν δούλη λληνική γ μέ τά γνωστά θαυμαστά ποτελέσματα γιά τήν φύπνιση το γένους[66].
νας λλος, πό τούς θετικούς ντίκτυπους τς δρύσεως τς Σχολς ταν γενική ναζωπύρωση τν γραμμάτων στόν θωνα, μέ ποτέλεσμα τήν δρυση τυπογραφείου σ’ ατόν. Τό τυπογραφεο, πού ταν καί τό πρτο πού δημιουργήθηκε στόν λλαδικό χρο, δρύθηκε στή Μεγίστη Λαύρα μέ πρωτοβουλία το πίσης Πελοποννησίου Κοσμ το ξ πιδαύρου το Λαυριώτου, καί τό πρτο -λλά καί μοναδικό καθώς φαίνεται βιβλίο– πού τυπώθηκε στά 1759, ταν τό ργο το Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου, κλογή το Ψαλτηρίου παντός[67].
Ο νά τούς αώνας θεολογικές ριδες δέ σημαίνουν πνευματική παρακμή καί κατάπτωση, φο συνήθως εναι προϊόντα κμς καί ζωτικότητος. Τέτοια περίπτωση παρουσιάστηκε στό γιον ρος, τό δεύτερο μισό το 18ου αἰῶνα, λεγόμενη ‘‘ρις περί τν μνημοσύνων’’, στήν ποία, κατά τήν πρώτη φάση κδηλώσεώς της, Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης εχε μεγάλη καί βαρύνουσα συμμετοχή, φο πρξε κορυφαος πρωταγωνιστής καί πρτος θεωρητικός κφραστής τς πλευρς τν ερν ‘‘Κολλυβάδων’’[68]. λλωστε, πό τόν πολέμιο τν Κολλυβάδων, Προηγούμενο Θεοδώρητο Λαυριώτη, Νεόφυτος χαρακτηρίστηκε ‘‘ρχηγός’’ το κινήματος[69].
Γιά τήν ριδα ατή χουν γραφε ρκούντως ρκετά, χωρίς μως νά χουν ναλυθε σέ βάθος τόσο τά βαθύτερα ατια πού τήν προκάλεσαν σο καί ο ερύτερες συνέπειές της στό σύνολο ρθόδοξο χρο[70]. φορμή στάθηκε ταν, περί τό τος 1754, πατέρες τς σκήτης τς γίας ννης, ποφάσισαν –γιά ελογους βιοποριστικς φύσεως λόγους- νά τελον τά μνημόσυνα τν κεκοιμημένων, πού κατά τήν παράδοση τελονταν τό Σάββατο, καί κατά τήν Κυριακή· μία κατεξοχήν ναστάσιμη καί χαρμόσυνη μέρα[71]. Μία μερίδα μοναχν, πό τόν Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη, διδάσκοντα τότε στήν θωνιάδα, πέρριψαν ατή τή διευθέτηση, διότι τήν θεώρησαν σάν μία πόπειρα προσαρμογς το μοναχισμο πρός τίς παιτήσεις το κόσμου καί στήν κκοσμίκευση το σκητιωτικο κυρίως βίου[72]. Στό πλευρό το Νεοφύτου, ετε στή πρώτη φάση τς διαμάχης ετε στή πακόλουθη, συντάχθηκαν ο διδάσκαλοι γιος Νικόδημος γιορείτης (1749-1809), γιος θανάσιος Πάριος (1725-1805), γιος Μακάριος Νοταρς,  (1731-1805), Χριστοφόρος Προδρομίτης, ο ερομόναχοι γάπιος Κύπριος, άκωβος Πελοποννήσιος, Παρθένιος ξ γράφων Σκορτος, Παΐσιος καλλιγράφος κ.. τελευταος μάλιστα μέ ντίγραφα χειρογράφων διέδωσε ερύτατα τίς πόψεις το Νεοφύτου[73].
Δέν πρέπει σως νά θεωρεται τυχαο τι ρχή τς ριδας συνέπεσε μέ τήν περίοδο τς λειτουργίας τς θωνιάδος, μετά τήν ποχώρηση το Νεοφύτου πό τή σχολαρχία, καί τήν ντικατάστασή του πό τόν ερωπαιοσπουδασμένο θεολόγο καί φιλόσοφο Εγένιο Βούλγαρη[74].
Στά 1760 κι ν ριδα περί τν μνημοσύνων βρισκόταν σέ ξαρση, Νεόφυτος ετε λόγω τς ξύτητος πού πικρατοσε, ετε γιά νά ποφύγει ρνητικές συνέπειες πού διαφαίνονταν τι θά εχαν ο Κολλυβδες ετε πειθαρχντας σέ ντολή το Οκουμενικο Πατριαρχείου[75] - ναχώρησε πό τόν θω καί κατέφυγε στή Χίο που καί νέλαβε τή σχολαρχία τς κε Σχολς μέχρι τίς ρχές το 1763[76], πότε ναχώρησε γιά τήν δριανούπολη που συνέχισε πί τετραετία τό διδακτικό του ργο[77]. Τό 1767 ερικόμενος στήν δριανούπολη ζητάει μέ πιστολή του πό τόν Πατριάρχη εροσολύμων φραίμ συστατικά γράμματα, προκειμένου νά μεταβε στό ξωτερικό γιά νά φροντίσει γιά τήν κδοση το πομνήματος στή Γραμματική το Θ. Γαζ[78].
Στή συνέχεια καί λόγω το Ρωσοτουρκικο πολέμου (1768) λίγο νωρίτερα, τό 1767[79], γκαταστάθηκε στίς παραδουνάβιες γεμονίες κυρίως τς Βλαχίας, τς Μολδαβίας (άσιο), καί τς Τρανσυλβανίας (κυρίως στό Μπρασόβ, περιστασιακς γιά τήν τριετία 1770-1773).
Στό Βουκουρέστι, τό 1768, ξέδωσε μέ προσωπική του πιστασία[80]τό μνημειδες κ 1298 σελίδων[81] ργο του «Θεοδώρου γραμματικς εσαγωγς τν ες τέσσαρα ες τό τέταρτον, πόμνημα» πού εναι να πόμνημα στό τέταρτο βιβλίο τς Γραμματικς το Θεοδώρου Γαζ[82].  Μέ τό ργο ατό[83] γιά τή σύνταξη το ποίου δαπάνησε εκοσι περίπου χρόνια[84], Νεόφυτος γινε γνωστός καί στήν Ερώπη στε πό τό διάσημο ρευνητή Villoison νά ποκληθε, πως επαμε καί στήν ρχή ‘‘recentium graecorum in grammatica facile princeps’’[85].
κύρια προσφορά του στήν παιδεία το πόδουλου γένους τν λλήνων πρξε ναμφίβολα μέθοδος διδασκαλίας τν ρχαίων λληνικν τήν ποία πρτος ατός εσήγαγε μέ τή Γραμματική του ατή. μέθοδος ατή συνίσταται πό τήν μονολεκτική ρμηνεία το κειμένου, ντί τς τότε πικρατούσας μεθόδου τς ‘‘ψυχαγωγίας’’ πως λεγόταν, τς ναγραφς δηλαδή πό τό μαθητή γιά κάθε λέξη το ρχαίου κειμένου λων τν συνωνύμων της, τίς ποες καί μάθαινε[86]. Σύμφωνα μέ τό Νεόφυτο, ρκοσε μία καί μόνη λέξη προκειμένου νά ποδοθε τό νόημα. Μ’ ατήν πιχειρετο  σπουδαστής νά οκειοποιηθε κατά τό δοκον τό πνεμα το κειμένου καί νά μήν πομακρυνθε π’ ατό[87]. Παρ’ λους μως τούς κ το ξωτερικο παίνους, τό ργο πικρίθηκε, κτός πό τόν Κορα[88] καί πό τόν διδάσκαλο το Νεοφύτου, Εγένιο Βούλγαρη ποος γραψε γκώδεις περί ατο  ‘‘κριτικάς πιστάσεις’’[89].
Στή συνέχεια καί προκειμένου νά λθει ναγνώστης λίγο σέ παφή μέ τή γλώσσα το Νοεφύτου, παραθέτουμε τό παρακάτω λμμα πό τή Γραμματική το Νεοφύτου:
 « δ σύνδετος λόγος σχμά στι γοργότητος κα θυμ κα γωνί πρέπον, κα θους ρχοντικο· φορν γρ κα συγκίνησιν μφαίνει ψυχς κατ τν Λογγνον Διονύσιον, τις, ἐὰν τος συνδέσμοις φράσις ξομαλισθ, ες λειότητά τε κπίπτει κα εθς σβεσται· σπερ γάρ ε τις συνδήσειε τν θεόντων τ σώματα, τν φορν ατν φήρηται, οτω κα τ πάθος π τν συνδέσμων κα τν λλων προσθηκν μποδιζόμενον γανακτε· τν γρ λευθερίαν πόλλυσι το δρόμου».[90]
Μεταξύ τν τν 1770-1773  βρίσκουμε τό Νεόφυτο στήν πόλη Μπρασόβ[91] τς Τρανσυλβανίας, που τό 1772 συγγράφει τό περίφημο ργο του «Περί τς συχνς Μεταλήψεως. Περί το δεν τούς πιστούς συχνς τν θείων κοινωνεν μυστηρίων καί πρός τούς διά δθεν ελάβειαν ποστρεφομένους ν τ θεί συνάξει τήν τν μυστηρίων μετάληψιν»[92]. Τό ργο κυκλοφορήθηκε νωνύμως στή Βενετία τό 1777, σέ μετάφραση πό τό πρωτότυπο το Νεοφύτου[93] πό τόν τίτλο «γχειρίδιον νωνύμου τινός ποδεικτικόν περί το τι χρεωτοσιν ο Χριστιανοί συχνότερον νά μεταλαμβάνουσι τά Θεα Μυστήρια. Νν πρτον τύποις κδοθέν δαπάν το τιμιωτάτου καί φιλοχρίστου Δημητρίου προσκυνητο το κ Δρύστας. νετίησι 1777». Τό ργο ατό το Νεοφύτου εχε μεγάλη βαρύτητα στήν πνευματική φαρέτρα τν ερν Κολλυβάδων, δημιούργησε μως καί τήν μνιν τν ντιπάλων τους, δίως ταν ατό πανεκδόθηκε στά 1783, πεξεργασμένο καί μπλουτισμένο γιοπατερικς πό τόν γιο Μακάριο τό Νοταρ μέ τήν πιθανή συνεργασία το γίου Νικοδήμου το γιορείτου, πό τόν τίτλο «Βιβλίον ψυχωφελέστατον περί τς συνεχος μεταλήψεως τν χράντων το Χριστο μυστηρίων». κδοση το 1777, σως γιατί κυκλοφόρησε σέ λίγα ντίτυπα καί σέ στενούς κύκλους, διέφυγε τς προσοχς. δεύτερη μως κδοση το 1783 προκάλεσε τήν ντίδραση τν ντικολλυβάδων, μέ συνέπεια νά ρχίσει δεύτερη φάση τς περί τν μνημοσύνων ριδας, ποία ταν καί σφοδρότερη καί ξύτερη. Μετά πό πολλές περιπέτειες καί φο καταδικάστηκε μέ συνοδική πόφαση το πριλίου 1785 πί Πατριάρχου Γαβριήλ Δ΄ (1780-1785), τό ργο κρίθηκε ‘‘ψυχωφελές καί σωτήριον’’ πί πατριαρχείας Νεοφύτου το Ζ΄ (1799-1801).
πό τό Μπρασόβ Νεόφυτος πιστρέφει στό Βουκουρέστι, που διορίζεται διδάσκαλος καί ργότερα φορος στήν Αθεντική Σχολή το γίου Σάββα. Δίδασκε κατά τόν Γ. Ζαβίρα ‘‘γραμματικά καί ποιητικά’’. νάμεσά στούς μαθητές του ξεχώρισαν Γρηγόριος Κωνσταντς καί Λάμπρος Φωτιάδης, ο ποοι φήρμοσαν πληρέστερα καί διέδωσαν τό σύστημα Γραμματικς το διδασκάλου τους. Καί ο δύο λλωστε τόν διαδέχθηκαν στή σχολαρχία το ‘‘Παριστρίου λληνομουσείου’’ πως ταν πίσης γνωστή παραπάνω σχολή. Μάλιστα Κωνσταντς συνέταξε καί πέντε πιγράμματα μέ τά ποα μνοσε τήν ρετή καί σοφία το διδασκάλου του[94].
   λλο να πίγραμμα συντάχθηκε πρός τιμήν του πό τόν Δημήτριο Μανδακάση:
« Κεύθει Νειοφύτοιο δέμας κόνις δ’ λιγίστη,
Ο μήν τοδε πόνων δμοσύνης τε κλέος.
ς γάρ λλάδι δήν κσπανθεσαν προθελύμνως
λλάδα γλσσαν ος πμπεφύτευκε πόνοις.
Ζώει ρ’ εκλεέως κν θάν σωματί»[95].
Δύο νώνυμα, τό πιθανότερο πό μαθητή το Νεοφύτου, πιτύμβια πιγράμματα δημοσίευσε Χ. Τζώγας[96] μέ τά ποα ξυμνεται τό διδασκαλικό ργο του:
« πίγραμμα ρωελεγεον
Λάρναξ δε δέμας Νεοφύτου/ ξ πίης γαίης εροδιακόνου./ ς πολλν περί ν πρεσβύτης, μουσοτραφής τε·/ βιβλία πολλά λίπεν ψυχά τε.//Ος πί πολλ’ μολόγησε γράφων μα δέ διδάσκων./ Τ δέμας, δε λόγους, πνεμα Θεο παρίδω.
αμβικόν
Σοφο γέροντος τδε γκειται δέμας. / πατρίς λλάς, νεόφυτος κλσις πέλει. /                                       Βίβλοι τε πολλαί, καί μαθηταί μυρίοι. / σος δ’ μισθός, οδ’ Κύριος μόνος».
Τήν δια ποχή ρνεται λόγω γήρατος (ταν δη 70 τν) νά ναλάβει, πειτα πό Πατριαρχική καί Συνοδική πρόσκληση, τή διεύθυνση τς Πατριαρχικς το Γένους Σχολς στήν Κωνσταντινούπολη. Μεταφέρουμε να χαρακτηριστικό πόσπασμα τς παντητικς πιστολς το Νεοφύτου:
 «... φ’ ος δέ γώ παρά τς μετέρας παναγιότητος πατρικς τε μα καί συνοδικς προσκαλομαι, κν πετάσθην, παναγιώτατε δέσποτα πτέρυγας περιστερς, τό το λόγου, ναλαβών επερ ν μοι καί τό πονηρόν τουτί σαρκίον καθ’ λικίαν πειθήνιον· νν δέ δι’ σχατον γρας (βδομηκοντούτης γάρ που εμ καί μονονού τυμβογέρων) τόν πλεστον δε χρόνον νοσοκομούμενος μλλον, γραμματικά ττα τεχνίδρια εσηγούμενος διατελ, τάς πλείους τς βδομάδος μέρας πολλάκις δι’ σθένειαν γήρως πρόϊτος οκουρν... ρετς γάρ γώ καί παιδείας οτως εμί πότροφος, τί ποτέ στιν ρετή καί παιδεία τος περωτσιν εσηγεσθαι χειν κριβς. τάχθην δέ δε τς αθεντικς σχολς φορος, οχ ς φορν χω, πόθεν, ο μλλον τούς σωματικούς φθαλμούς τήν πίκτητον ξιν μβλυωπν, λλά λόγ λέους γηροκομίας καί μόνης νεκα»[97].
  Νεόφυτος κτός πό ριστος γραμματικός, δωσε καί ξαίρετα δείγματα πιδόσεως στή φιλολογική κριτική. Εναι πρτος λόγιος πού παρουσίασε κατωχυρωμένη τή ποψη τι τά πό τό νομα το Μακαρίου το Αγυπτίου συγγράμματα εναι μασσαλιανικς προελεύσεως καί πρέπει νά ποδοθον στό Συμεών Μεσοποταμίτη· ποψη πού πρόκειτο νά πικρατήσει στην πατρολογική ρευνα μετά 150 τη[98]. νδιαφέροντα εναι πίσης καί τά πολογητικά του συγγράμματα, τν ποίων τό κυριώτερο πευθύνεται πρός τούς Διαφωτιστές πό τόν τίτλο Φιλόσοφος  Θεϊστής[99]. Μ’ ατό καυτηριάζει τό «πνεμα το ρθολογισμο καί τς χρησιμοθηρίας, πού δέν πέτρεπε στούς θιαςτες τν διαφωτιστικν δεν νά προσεγγίσουν τό μυστικισμό τς γνς πίστεως»[100].
Τέλος, Νεόφυτος, πεβίωσε στό Βουκουρέστι σέ λικία 88 τν περί τό 1784[101] σέ συνθκες ποικίλων στερήσεων καί σχάτης πενίας λλά καί σθενειν, πως διος περιγράφει σέ πιστολή του (περί τό 1779) πό τήν Βλαχία πρός κάποιαν ‘‘σεβασμιωτάτην καί χαριτόπνουν πανιερότητα’’, τό πιθανώτερο πρός τόν ερισκόμενο τότε στή Ρωσία Εγένιο Βούλγαρη, πίσκοπο τότε Χερσνος:
 «...κατέλαβέ με –γράφει- χειμών ν οκήματι πάντ νευθέτ ες παραχειμασίαν· καμον προκαταβάλλων νθεν μέν ες τούς δε τούς μαστόρους πέρ τς σόμπας, νθεν δέ ες τούς δε πέρ τν θυρίδων· καί πειτα οτοι μέν κλείπουσιν, ο δέ διαλείπουσιν, κγώ νεμοβροχίζομαι διά τν πάντ ναπεπταμένων θυρίδων, καί τρόπον κοχλίου καθ’ αυτόν συστρεφόμενος νειλομαι πρός τό νυκτερινόν ψχος καί πρός τό πισυμβανον νεμόβροχον, κντεθεν μή χων πο κλίνω τήν κεφαλήν πάσχω τά ατά, μλλον δέ καί χείρ τν ν τ Πουσκαρί καθειργμένων, πότε οδ’ οπερ κενοι πολαύουσιν μερινο φωτός διά τς θυρίδος μετέχω, λλά τας παρατυχούσαις σανίσι καί ος περιβέβλημαι ρακίοις καταφράξας ν σκότ τήν μέραν διάγω· τά γάρ τν πάντ συναρμόστων θυρν, ατινες ες ραν χειμέριον οδέν διαφέρουσι κεκλεισμέναι νεγμέναι, παρήσειν ματαίως δοκ»[102].
Στή συνέχεια, παραθέτουμε κατάλογο τν μέχρι σήμερα ερεθέντων ργων το Νεοφύτου:
κδεδομένα ργα[103]
 - Α πιστολαί Συνεσίου το Κυρηναίου μετά σχολίων το διδασκάλου Νεοφύτου εροδιακόνου το Πελοποννησίουκδοθεσαι σπουδ καί πιστασί πό Γρηγορίου εροδιακόνου το Κωνσταντ,  Βιέννη 1792 καί νετίησιν 1812. Ο πιστολές το Συνεσίουπεριλαμβάνονταν στήν τότε διδασκόμενη λη, σ’ λες σχεδόν τίς σχολές καί ταν ρκετοί πού εχαν κάνει σχολία ξηγήσεις σ’ ατές[104].
 - Βίος Μελετίου το Πηγ (Προλεγόμενα), 1769.
-  ξηγήσεις το κυρ Νεοφύτου το εροδιακόνου το ξ ουδαίων το Καυσοκαλυβίτου περί το πολυτικίου τς γίας Παρασκευς πρός τόν περί ατο ζητήσαντα[105].
-  πιστολή πρός Νικηφόρον Θεοτόκην ρωτν περί το πς ξήχθη το Εαγγελίου λόγος ες τόν Νέον Κόσμον[106].
γχειρίδιον Παρακλητικο Κανόνος (1776) καί κολουθία τν σίων Πατέρων Βαρνάβα, Σωφρονίου καί Χριστοφόρου τν ν Μελ ρει σκησάντων (πιμέλεια). Συνέταξε πίσης καί τό Κτιτορικόν τς μονς Σουμελ. Τά παραπάνω γραψε Νεόφυτος στή Στεφανούπολη τς Τρανσυλβανίας (Μπρασόβ) τό 1770 καί κδόθηκε ργότερα στή Λειψία τό 1775 πό τόν Τραπεζούντιο ρχιμανδρίτη Παρθένιο Μεταξόπουλο[107].
Περί το πιταφίου φωτός[108]· ργο πού γράφηκε κατά τό τος 1769 στό Βουκουρέστι. Στό ργο ατό Νεόφυτος λαμβάνει θέση σ’ να θέμα πού πασχολοσε τούς λογίους τς ποχς του περί τς φύσεως δηλαδή το Φωτός πού βγαίνει κάθε Μεγάλο Σάββατο πό τόν Πανάγιο Τάφο στά εροσόλυμα. Στήν πραγματεα ατή Νεόφυτος μφιβάλλει γιά τήν θαυματουργό φύση το πιταφίου φωτός[109]. πικαλεται μάλιστα δήλωση το Πατριάρχου εροσολύμων φραίμ το θηναίου (1766-1771) πού ξέφρασε ερισκόμενος στό Βουκουρέστι τό 1769, σύμφωνα μέ τήν ποία, διος ( Πατριάρχης) κατήργησε τήν ‘‘χειροποίητον’’ το ‘‘γίου Φωτός’’ ‘‘μηχανουργίαν’’, ς μή θαυματουργική νέργεια, λλά πάτη, πού πέβλεπε στήν ‘‘φωτεμπορίαν’’[110].
                       νέκδοτα ργα
πιτομή τν ερν Κανόνων  Κανονικόν. Σπουδαο κανονικό ργο[111].
πλήρης τίτλος εναι: πιτομή τν ερν καί θείων κανόνων τς μίας, γίας, καθολικς καί ποστολικς το Χριστο κκλησίας, μετά τν σα τούτοις πό τε τς θεοπνεύστου Γραφς καί τν πνευματοφόρων πατέρων ες τήν νάπτυξιν καί πιθεωρίαν συντείνει, ξυντεθεσα παρά τινος τν τς το Χριστο κκλησίας τροφίμων θωνίτου. Πρόκειται γιά μία γκώδη νέκδοτη συλλογή, πού σώζεται στόν ατόγραφο κώδ. 222 (295) τς καδημίας Βουκουρεστίου, σ. 11-1227[112], , στόν κώδ. 218 Παντελεήμονος καθώς καί στόν κώδ. 1458 θνικς Βιβλιοθήκης λλάδος[113].  Στό ργο ατό, τό ποο καταλαμβάνει κταση 1227 νισομερν φύλλων, φανερώνονται ο συνθετικές κανότητες το συγγραφέα, καθώς καί βαθειά γνώση τν θεμάτων το Κανονικο Δικαίου πού εχε[114].   
Τό Νομοκάνονα ατόν Κωνσταντνος Οκονόμος χαρακτηρίζει ς ‘‘μέγαν μέν γκ, πεπυκασμένον δέ θεωρίαις καί ζητήμασιν κκλησιαστικος καί τάς λύσεις δεόντως τό πλεστον πάγοντα...’’[115]. Τήν μελέτη του ατή, παρέδωσε Νεόφυτος στόν Δωρόθεο Βουλησμ, τό τος 1782, ταν δεύτερος βρισκόταν στό Βουκουρέστι «... να πρότερον νακριθεσα καί διαιρεθεσα καί πίναξιν, ς εκός, ποθετικος καταστρωθεσα δ στερον τό το τύπου φς»[116]. Παρ’ λες τίς προσπάθειές του Βουλησμς δέν κατάφερε νά κδώσει τό ργο ατό το Νεοφύτου καθώς μετά τό θάνατο το δευτέρου τά χειρόγραφά του μειναν στήν κατοχή τς λληνικς σχολς το ασίου, που Νεόφυτος διέμενε κατά τά τελευταα τη τς ζως του ς φορός της «γηροκομίας καί μόνης νεκα», πως εδαμε προηγουμένως στήν πιστολή το Νεοφύτου πρός τόν Πατριάρχη.[117]
Περί τς ναιμάκτου θυσίας τοι περί το θύτου θύτου[118]. Σ’ ατό περιέχεται λληλογραφία το Νεοφύτου μετά το Εγενίου Βουλγάρεως καί Νικηφόρου Θεοτόκη γιά τό παραπάνω θέμα.
Περί πιουσίου ρτου
    πό τόν Κ. Σάθα ναφέρονται καί τά παρακάτω ργα:
-Σχόλια στό Θουκιδίδη καί τά θικά το ριστοτέλους[119].
-Περί τν λεγομένων Φράγκ-Μασόνων[120]
-Φιλόσοφος Θεϊστής[121]
-ξήγησις το περί φιλίας Λόγου το Λουκιανο καί το περί τυραννίας[122]
-πιστολές διάφορες. Μέσα πό τίς πιστολές το Νεοφύτου πρός διάφορα κκλησιαστικά πρόσωπα, διαφαίνεται ψηλή ρχαιομάθεια καί λογιοσύνη το Νεοφύτου.
  Α. Δημητρακόπουλος ναφέρει καί τό Πανσπερμία ς ργο το Νεοφύτου.
 πίσης, Νεόφυτος μετέφρασε τό Περί παίδων γωγς το Πλουτάρχου καί παρέφρασε τίς Ραψωδίες Α΄ καί Β΄ τς λιάδος[123]. Παραθέτουμε τό παρακάτω πόσπασμα τς παραφράσεως τς λιάδος, στό ποο φαίνεται λογιοσύνη το νδρός:
   « Φράσον μοι, μουσηγέτις θεά, τν το χιλλέως λεθρίαν ργήν, τις μυρίων συμφορν τε καί θρήνων κατ βουλν ς εκς το Δις τος λλησιν γένετο ατιος πολλν γαθν ρώων τς μν νδρείας ψυχς ες δου παραπέμψασα, τ δ ρωμαλέα σώματα κυσί τε κα πσι τος οωνος θεμένη κατάβρωμα, ξ του τν ρχν ρίζοντες διηνέχθησαν λλήλοις τε βασιλεύς γαμέμνων κα θεος χιλλεύς».
   νάμεσα στά μεταφραστικά ργα το Νεοφύτου, ναφέρονται ο «Το σίου καί Θεοφόρου πατρός μν Συμενος το Νέου Θεολόγου, ψυχωφελέστατοι Λόγοι καί θεολογικώτατοι» τοι «ο νθουσιαστικοί ατο κατά τε λογάδην καί πεζ στιχουργίαν λόγοι, ος μες πάλαι ποτέ παρακλήσει τινν χυδαϊστί ν τας το θω σχατιας παρεφράσαμεν..», πως ναφέρει διος στήν πιτομή ερν Κανόνων, σέ σημείωση τς σ. 215.[124]     
   λοκληρώνοντας, τέλος, τόν μακρύ Κατάλογο τν ργων μεγάλου ατο Καυσοκαλυβίτου λογίου καί διδασκάλου το Γένους, ναφέρουμε καί τήν παράφρασή του σέ δύο Λόγους το γίου Γρηγορίου το Θεολόγου: Ες τήν Χριστο Γέννησιν καίΕς τόν Μέγαν Βασίλειον.  

Ἡ μελέτη αὐτή ἀποτελεῖ ἐκτενέστερη ἀνάπτυξη τῆς εἰσηγητικῆς ὁμιλίας τοῦ ὁσιολογιωτάτου μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, ἐπί τῇ ὑποδοχῇ του ὡς Ἀντεπιστέλλον Μέλος τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου ‘‘Παρνασσός’’, κατά τήν 15ην Δεκεμβρίου 2006 (ἐκ τῆς Διευθύνσεως Συντάξεως τοῦ παρόντος τόμου).

 [38] Κωνσταντίνου Οἰκονόμου τοῦ ἐξ Οἰκονόμων, Περί τν Ο΄ ρμηνευτν τς Παλαις Θείας Γραφς, τ. Δ΄, Ἀθῆναι 1849, σ. 821.
   [39] ‘‘στορικός κατάλογος νδρν πισήμων’’, στό: Σάθα Κ., Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τ. Γ΄, θναι 1872, σ. 128, 236.
   [40] Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία,.π., σ. 695.
   [41] Σάθα Κ., Νεοεληνική Φιλολογία, .π., σ. 511 ( παραπομπή  πό τό: Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( κ Πατρν διδάσκαλος το Γένους) [στό ξς: Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος], Πάτραι 1992, σ. 15.
   [42] Ασωπίου Κ., Περί λληνικς συντάξεως, θναι 1858, κδ. β΄, σ.κζ΄-λα΄( παραπομπή  πό τό: Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 15).
   [43] Χρήστου Π., Τό γιον ρος. θωνική πολιτεία-στορία Τέχνη Ζωή, θναι 1987, σ. 249.
   [44]  πόλη βρέθηκε πό νετική κατοχή πό τόν ούλιο το 1687 μέχρι τό Σεπτέμβριο το 1715, πότε καί νακαταλήφθηκε πό τούς Τούρκους.
   [45] Σάθας Κ., Νεοεληνική Φιλολογία, .π., σ. 510, Θωμόπουλου Σ., στορία τς πόλεως Πατρν πό ρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1821, θναι 1888 (β΄ κδ.,  Πάτραι 1950, σ. 522. Το διου, στορικόν Λεξικόν τν Πατρν, β΄ κδ. Πάτραι 1980, σ. 187, Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις ν γί ρει κατά τόν ΙΗ΄ α[στό ξς, Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις],   Θεσσαλονίκη 1969, σ. 16. Πάντως κ Πατρν καταγωγή το Νεοφύτου μφισβητήθηκε πό ρισμένους ρευνητές πως θ. Φωτόπουλος (‘‘ διδάσκαλος το Γένους Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης καί τό ργον του’’, πετηρίς τν Καλαβρύτων (1971), σ. 233) ποος προκρίνει τό Σοποτό τν Καλαβρύτων ς πατρίδα το Νεοφύτου [Πρβλ. Γριτσόπουλου Τ., «Πελοποννησιακά» τ. Ι΄ (1974), σ. 219. Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 16 ποσ. 14· ργα στά ποα πορίπτεται παραπάνω θέση] τήν Λακεδαιμονία, που βρέθηκε μετά πό περιπετειδες ταξίδι τόν χειμνα το 1743 (Πρβλ. Νικολοπούλου ., ‘‘Τά τη σπουδν Νεοφύτου το Καυσοκαλυβίτου’’, Πελοποννησιακά τ. 6, «Πρακτικά το Α΄ Διεθνος Συνεδρίου Πελλοπονησιακν Σπουδν, Σπάρτη 7-14 Σεπτ. 1975, τ. 3», ν θήναις 1976-1978, σ. 379-380.
   [46] Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 21.
   [47] Κατά τόν Τρ. Εαγγελίδη, Νεόφυτος κπαιδεύτηκε πό κάποιον θεο του στή Σχολή ατή (βδομαδιαία πιθεώρησις, τ. Α΄, ρ. 3 [1933]). Βλ. πίσης, ναστασίου Θ., Περί τν λληνικν Σχολν ν Ρουμανί (1644-1821), θήνησι 1898, σ. 69.
   [48] Γεδεών Μ., Χρονικά τς Πατριαρχικς καδημίας, ν Κωνσταντινουπόλει 1883, σ. 148.
   [49] Βλ. Σταματέλου ., ‘‘πιστολαί νέκδοτοι λογίων νδρν το ΙΗ΄ α., περιελθοσαι ες χερας...’’ φημερίς τν φιλομαθν, τόμ. Δ΄, περ. β΄, θναι 1881, σ. 63-64.  Δυοβουνιώτου Κ., ‘‘Περί το ν εροσολύμοις γίου Φωτός’’, πετηρίς ταιρείας Βυζαντινν Σπουδν, τος ΙΒ΄ (1936), σ. 4 ποσημ. 2 καί 3. πίσης, Νικολοπούλου ., ‘‘Τά τη σπουδν Νεοφύτου το Καυσοκαλυβίτου’’, .π., σ. 377-8.
   [50] Ζαβίρα Γ., Νέα λλάς λληνικόν Θέατρον, θήνησι 1872, σ. 484. Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ.510. Γεδεών Μ., ‘‘Α παρ’ μν συλλογαί τν ερν κανόνων κατά τούς τελευταίους χρόνους’’, κκλησιαστική λήθεια, τ. 8 (1887-1888), σ. 8. γγέλου ., Τό Χρονικό τς θωνιάδας, .π., σ. 90. Στά ωάννινα φαίνεται τι φθάνει στίς ρχές το φθινοπώρου το 1744, μαζί μέ τόν πίσης εροδιάκονο γνάτιο Κέμιζο τόν κ Μονεμβασίας, φόσον εχαν λκυσθε πό τή φήμη το Εγ. Βουλγάρεως (βλ. Νικολοπούλου ., ‘‘Τά τη σπουδν Νεοφύτου το Καυσοκαλυβίτου’’, .π., σ. 379-380
   [51] Ζαβίρας Γ., Νέα λλάς,  .π., σ. 484. Ariadna Camariano- Cioran, Les Académies Princières de Bucarest et de Jassy et leurs Professeurs, Thessaloniki 1974, σ. 414.
   [52] γγέλου ., ‘‘Τό χρονικό τς θωνιάδας’’, Νέα στία τ. 74 (1963) σ. 88. Πάντως δέν εναι βέβαιο τι Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ταυτίζεται μέ τόν νηψιό το μητροπολίτου πρώην ρτης καί Ναυπάκτου Νεόφυτου Μαυρομμάτη, πού φερε καί ατός τό διο νομα καί πού στά 1723 λθε στό γιον ρος πό τήν Πάτμο που σπούδαζε, κατόπιν προσκλήσεως το θείου του. λλωστε πρώην μητροπολίτης καταγόταν πό τήν Πάρο. Παρ’ λα ατά  μς εναι γνωστή σχέση το Νεόφυτου Μαυρομμάτη μέ τή σκήτη Καυσοκαλυβίων, φο περί τό 1740 μέ κοινή δαπάνη το διου καί το πρώην Λήμνου ωανννικίου κτίστηκε κοινός δρόμυλος τν Καυσοκαλυβίων (Βλ. Κουρίλα Ε., στορία το σκητισμο, τ.Α΄, Θεσσαλονίκη 1929, σ. 69), ν στή Βιβλιοθήκη το Κυριακο βρίσκονται ρκετά παλαίτυπα μέ διόχειρες φιερώσεις το λόγιου ατο ριχερέα στή σκήτη ( πως π.χ. τό βιβλίο: ‘‘Συμεών το μακαρίου ρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, Κατά αρέσεων...ν τει ΑΧΠΓ...ν Γιασί τς Μολδαβίας’’. Στή σ. ιγ΄: ‘‘κ τν το ρτης Νεοφύτου Μαυρομμάτη ες τν φίλων ν τει 1707’’. Στή σ. 392: ‘‘φιερώθη ες νάγνωσιν τος ν τ σκητηρί το καψοκαλύβι σκητας ν τει ψκς΄, α΄ ουλί, ατός Νεόφυτος...’’ [Βλ. Βαρβούνη Μ.-Κεκρίδη Σ., ‘‘ Βιβλιοθήκη το Κυριακο’’, .π., Θεολογία τ. 73, τεχ. 2 (2002), σ. 612].
   [53] Ζαβίρα Γ., Νέα λλάς, .π., σ. 484. Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ. 510. Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 17. Μαξίμου ερομον., Καυσοκαλύβια. Εκονογραφημένος δηγός-στορία-Κείμενα καί μαρτυρίες, γιον ρος 1995, σ. 61-62.
  [54] Θεοδωρήτου το ξ ωαννίνων, πόμνημα περί το ξ ουδαίων κακόφρονος Νεοφύτου ναφανέντος δόγματος τν~μνημοσύνων καί λοιπν κακοδοξιν ατο (νέκδοτο), κώδ. Κουτλουμουσίου 530, Δεύτερο μέρος, σ. 54. ναφέρεται σχετικά γιά τό Νεόφυτο: «Γραμματεύς τέλειος, λθών ες τό ρος, ν τ ερ Σκήτ Καυσοκαλυβίων γόρασεν σπήτιον καί κάθισεν, τά τν σκητιωτν μοναχν ποκριθείς, μετήρχετο δέ καί τήν διδασκαλικήν παραδίδων μαθήματα ες τινάς μαθητάς, καί θανάσιος Πάριος παρ’ ατο διδάσκετο τό συντακτικόν...».
  [55] Μωϋσέως μοναχο γιορείτου, ‘‘Ο διά τν γίων σχέσεις θωνος καί Χίου’’, Πρωττον τ. 83 (2001), σ. 87.
  [56] Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ. 510. πίσης βλ., Εελπίδου Δωροθέου, Ο περί ερωσύνης λόγοι ωάννου το Χρυσοστόμου, θναι 1867, σ. η΄-θ΄.
  [57] Πρβλ. Εαγγελίδη Τ.,  παιδεία πί Τουρκοκρατίας, τ. Α΄, θναι 1936, σ. 91.
  [58] Κώδ. ρχείου Πατριαρχείου Ε΄, 101, κκλησ. λήθεια 35 (1900), ρ. 14, σ. 345-398.
  [59] Γιά τούς λόγους βλ. Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 28-30. ρισμένοι ρευνητές ποδίδουν τήν λλαγή τς διευθύνσεως τς σχολς στήν προσωπικότητα στίς λιππες γνώσεις το Νεόφυτου (Πρβλ. Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 17. Βακαλόπουλου ., στορία το Νέου λληνισμο, τ. Δ΄, κδ. ρόδοτος, Θεσσαλονίκη, χ.χ., σ. 333.
  [60]  Χρήστου Π., ‘‘Πνευματική δραστηριότης ες τό γιον ρος κατά τούς χρόνους τς δουλείας’’, Ριζάρειος κκλησιαστική παιδεία, τ. Γ΄ (1984), σ. 249.
  [61] πως ναφέρεται στήν πολογία Εγενίου το Βουλγάρεως πρός τόν πρώην Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο. πιστολή τς 29 ανουαρ. 1759. Κώδ. καδημίας Βουκουρεστίου 172, φ. 268α.
  [62] Πάντως Κωνσταντνος Οκονόμος ξ Οκονόμων τόν ποκαλε ‘‘σύνεδρον’’ το Εγένιου Βούλγαρη, κάτι πού παραπέμπει σέ σχέση σοτιμίας ( Περί τν Ο΄ ρμηνευτν, τ.Δ΄. σ. 821).
  [63]  Χ. Τζώγας (.π., σ. 19) θεωρε τι τελική ποχώρηση το Νεοφύτου πό τήν θωνιάδα γινε μετά τό 1759, στηριζόμενος σέ δύο πιστολές το ερομονάχου λιο το Κυπρίου πρός τό Νεόφυτο, τόν ποο προσφωνε ‘‘διδάσκαλον τς κατά τό γιον ρος σχολς’’ [πιστολαί λιο Κυπρίου πρός τόν ξ ουδαίων Νεόφυτον διδάσκαλον τς κατά τό γιον ρος σχολς, περί το συνταγματίου ατο (Κώδ. 978 καδημίας Βουκουρεστίου, τους 1759].
  [64] Βλ. Λογάδου Ν, Παράλληλον φιλοσοφίας καί χριστιανισμο καί δεισιδαιμονίας, Κωνσταντινούπολις 1830, σ. 83. λόκληρη τήν πιστολή βλ. πίσης: Χρυσοστόμου πισκ. Ροδοστόλου, Γράμματα καί ρματα στόν θωνα, γιον ρος 2000, σ. 301.
  [65] Κουρίλα Ε., στορία το σκητισμο, .π., σ. 55.
  [66] Χρήστου Π., ‘‘Πνευματική δραστηριότης ες τό γιον ρος κατά τούς χρόνους τς δουλείας’’, Ριζάρειος κκλησιαστική παιδεία, τ. Γ΄ (1984), σ. 252.
  [67] «’Εκλογή το Ψαλτηρίου παντός, ες τε δοξολογίαν καί εχήν, συλλεγεσα παρά το λλογιμωτάτου διδασκάλου Κυρίου Νεοφύτου το ξ βραίων, νν πρτον τύποις κδοθεσα, συνδρομ καί δαπάν το πανοσιωτάτου ρχιμανδρίτου τς Μεγίστης Λαύρας Κυρίου Κοσμ πιδαυρίου, παρά Δούκα Σωτήρ το Θασίου». Χειρόγραφο το ργου ατο, τό πιθανότερο διόγραφο το Νεοφύτου, πρχε στήν καλύβη το γίου Παντελεήμονος τς σκήτης Καυσοκαλυβίων [Πρβλ., Κουρίλα Ε., Κατάλογος, σ. 109. Τό ργο το Νεοφύτου πρχε στόν κώδ. 206 (Καταλόγου Κουρίλα) Καλύβης γίου Παντελεήμονος, φ.φ. 37α-69β  καί πιγραφόταν: «κλογή το Ψαλτρος παντός ες τε δοξολογίαν καί  εχήν πονηθεσα (στήν α) παρά Νεοφύτου Διακόνου». Πρβλ. πίσης Μαξίμου ερομον., ‘‘θωνιάς καί Καυσοκαλύβια. εροδιάκονος Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης κ βραίων. Πρτος Σχολάρχης τς θωνιάδος Σχολς’’, ’Επετηρίς θωνιάδος Σχολς ΙΙ. Διακοσιοτεσσαρακονταετηρίς διορισμο Σχολάρχου θωνιάδος Εγενίου Βουλγάρεως 1753-1993. Τεσσαρακονταετηρίς παναλειτουργίας 1953-1993, θωνιάς 1997, σ. 317].
  [68] Πάντως σέ να προσκείμενο στούς ερούς Κολλυβδες νέκδοτο κείμενο τς ποχς, τό Φραγγέλιον (‘‘Φραγγέλιον πορριπτάζονται ο ν τ ερ τς το Χριστο ναστάσεως σχημονοντες, τοι ο ν τ Κυριακ νεκρολογοντες’’ στόν Κώδ. μονς Εαγγελιστρίας Σκιάθου 43), πού περιγράφει διεξοδικά τήν φορμή γιά τήν ριδα, δέν πάρχει ναφορά στό πρόσωπο το Νεοφύτου.
  [69] Ο πολύ αχμηρές θέσεις το Θεοδωρήτου γιά τό Νεόφυτο βρίσκονται στόν νέκδοτο κώδικα Κουτλουμουσίου 530, φ.φ. 53-71 το δευτέρου μέρους το κώδικα καί στόν κώδ. Σκήτης γίας ννης 85.4.36, σ. 197-218. ργότερα, τή σκυτάλη ναντίον το Νεοφύτου καί τν θέσεών του πρε νεψιός το Θεοδωρήτου, μοναχός άκωβος Νεασκητιώτης (κώδ. Παντελεήμονος 281, σ. 46-60, κώδ. Σκήτης γίας ννης 85.4.9, σ. 69-78 κ..)
  [70] Περί τς ριδος ατς βλ. νδεικτικά: Σεργίου Μακραίου, ‘‘πόμνημα κκλησιαστικς στορίας’’, στό: Σάθα Κ., Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τ. Γ΄, σ. 290 κ.. Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π.  Ράντοβιτς μφιλ. ρχιμ.,  Φιλοκαλική ναγέννηση το ΙΗ΄ καί ΙΘ΄ αώνα καί ο πνευματικοί καρποί της, θναι 1984. Παπουλίδης Κ., ‘‘Τό κίνημα τν Κολλυβάδων’’, κκλησιαστικές κδόσεις θνικς κατονταετηρίδος, β΄ κδ., θήνα 1991. κριβόπουλου Κ., Τό Κολλυβαδικό κίνημα. τελευταα Φιλοκαλική ναγέννηση, κδ. Τέρτιος, Κατερίνη 2001. Σκρέττα Ν. ρχιμ.,  Θεία Εχαριστία καί τά προνόμια τς Κυριακς κατά τή διδασκαλία τν Κολλυβάδων, Θεσσαλονίκη, κδ. Πουρναρς, χ.χ..
  [71] Ατό φαίνεται -νάμεσα σέ πολλές μαρτυρίες– καί στήν πιστολή πού τόν Αγουστο το 1819 στειλε γιος Γρηγόριος Ε΄ στούς γιορετες: «...εδότες τι θος ρχαον τς κκλησίας εναι...νά κτελνται τά μνημόσυνα κατά τάς μέρας τν Σαββάτων...» (Βλ. Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, σ. 172).
  [72]  Χρήστου Π., Τό γιον ρος. θωνική πολιτεία-στορία Τέχνη Ζωή, θναι 1987, σ. 245.
  [73] Χρήστου Π., Τό γιον ρος, .π., σ. 246.
  [74] Χρήστου Π., ‘‘Πνευματική δραστηριότης ες τό γιον ρος, .π., σ. 254-255.
  [75] πως βεβαιώνει θεωρητικός ρχηγός τν ντικολλυβάδων, ερομόναχος Θεοδώρητος ξ ωαννίνων, ποος μάλιστα πιμένει τι Νεόφυτος ξορίστηκε πό τό γιον ρος μέ Πατριαρχική καί Συνοδική πόφαση: Θεοδωρήτου το ξ ωαννίνων, ‘Υπόμνημα, .π., φ. 288 καί ακώβου Νεασκητιώτου, πόδειξις περί μνημοσύνων, στόν κώδ. 281 Παντελεήμονος, σ. 50 ( παραπομπή πό το Τζώγα, .π., σ. 19 ποσημ. 25). Βλ. πίσης, Χρήστου Π., Τό γιον ρος, .π., σ. 246.
  [76] μαντου Κ., Τά γράμματα ες τήν Χίον κατά τήν Τουρκοκρατίαν, Πειραιεύς 1946, σ. 15. συγγραφέας ναφέρει τι Νεόφυτος παρ’ λίγο νά δημιουργήσει στή Χίο κκλησιαστική ριδα φο προσπάθησε νά μεταδώσει τίς κολλυβαδικές του πόψεις, δίως τίς σχετικές μέ τή συχνή θεία Μετάληψη. Πάντως δέ φαίνεται νά εσταθον ο πληροφορίες το ερομον. Θεοδωρήτου το ξ ωαννίνων (πόμνημα, .π.,  φ. 288) τι πό τή Χίο διώχθηκε μέ νέργειες το Πατριάρχου εροσολύμων Εφραίμ (Βλ. Τζώγα Χ,  περί μνημοσύνων ρις, σ. 20).
  [77] Εαγγελίδου Τ.,  παιδεία πί Τουρκοκρατίας, τ. Α΄, θναι 1936, σ. 59, τόμ. Β΄, θναι 1936, σ. 138.
  [78] Παπαδόπουλου-Κεραμέως Α, εροσολυμική Βιβλιοθήκη, τ. Α΄, Bruxelles 1936,  σ. 419, ρ. χειρογρ. 426, 6. Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 21.
  [79] Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 21.
  [80]  Στή σ. 262, το ργου του πιτομή τν ερν Κανόνων καί σέ ποσημείωση, Νεόφυτος μς νημερώνει: «Τατα μοι γέγραπται, λουθήρου τινός οκίαν παροικοντι κατά τήν τς Τρανσυλβανίας, Στεφανόπολιν, τό κοινς λεγόμενον Μπρασνιόβ, νθα με πανδημε πό τς τν Δακν (ν πό το θω διά τς Χίου νδημήσας μετά τήν προστασίαν τς ν Βατοπεδί νεοπαγος μέν, ρτιθανος δέ σχολς, τό μόν πόμνημα ες τό δ΄ τς γραμματικς Θεοδώρου το Γαζ τύποις ξέδωκα), τν Ρώσων πρός τούς ασχίστως ττηθέντας γαρηνούς πταετής πόλεμος, μετανάστην ξαετίαν δη λην πεποίηκεν. πήγαγε δέ με τς μοί φίλης καί ρεσιτρόφου συχίας, το πιδοθέντος μοι ταλάντου κατά τήν ντολήν πεξεργασία, δευτέρα αυτς θεμένη τά τς διορρύθμου μονώσεως» ( παραπομπή πό τά πό το ερομον. Θεοδωρήτου Προλεγόμενα στό:  ‘‘εροδιακόνου Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου. Περί τς συχνς μεταλήψεως’’, θναι 1992, σ. 26 ποσ. 29).    
   [81] γκδες ‘‘πέρ τό μέτρον’’ τό χαρακτηρίζει Καισάριος Δαπόντε.
   [82] Θεόδωρος Γαζς: Θεσσαλονικεύς λόγιος το 15ου α. Γραμματική του πρωτοεκδόθηκε στή Βενετία τό 1495 καί πό τότε χει πανεκδοθε πολλές φορές. Στά χρόνια το Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου σχολή τς Πάτμου κολουθοσε τή Γραμματική το Γαζ, ν κείνη τν ωαννίνων, τή Γραμματική το Κ. Λασκάρεως, φιλολόγου το ΙΕ΄ καί ατο, το ποίου τό ργο πρωτοεκδόθηκε στό Μιλάνο τό 1476.
  [83] Κατά τόν σώπιον (σωπίου Κ., Περί λληνικς συντάξεως, .π., σ. κστ΄) ποτελε πεξεργασία τν γραμματικν ννοιν ‘‘πό τ φωτί τς φιλοσοφίας’’. Θά πρέπει δ νά σημειώσουμε τι Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης δέν ταν μόνος πού πομνημάτισε ρμήνευσε τή Γραμματική το Γαζ. πιπλέον γραψαν  Γεράσιμος Βυζάντιος, διδάσκαλος το Νεοφύτου στήν Πατμιάδα (κδ. Βενετία, 1757), Δανιήλ Κεραμεύς Πάτμιος (κδ. Βενετία, 1795), ναστάσιος Γόρδιος (μμετρη παράφραση στό Γ΄ βιβλίο) καθώς καί Ν. Λογάδης, τόν ΙΘ΄ α. ‘‘Σύντμηση’’ κ 487 σελίδων τς Γραμματικς το Νεοφύτου ξέδωσε, τό 1787 γιος θανάσιος Πάριος, μαθητής το Νεοφύτου στήν θωνιάδα καί διάδοχός του στήν γεσία τν ερν κολλυβάδων, πό τόν τίτλο: «Γραμματική το κυρο Νεοφύτου κείνου».      
  [84]  Νεόφυτος ρχισε νά γράφει τό ργο ταν νέλαβε τή διεύθυνση τς Βατοπεδινς Σχολς (1749). δαμάντιος Κορας μολογντας τή δική του λλιπ γνώση τς Γραμματικς το Θ. Γαζ, προσθέτει ναφερόμενος στό Νεόφυτο: «... ες τήν σπουδήν το ποίου πολλοί καυχνται νά κατεδαπάνησαν τό ξιολογώτερον μέρος τς ζως των» (Κορα ., Στοχασμοί ατοσχέδιοι περί τς λληνικς παιδείας καί γλώσσης, κδ. Μ.Ι.Ε.Τ., θήνα 1984, σ. 125, 183..
  [85] Κουρίλα Ε., στορία το σκητισμο, τ. Α΄, Θεσσαλονίκη 1929, σ. 55. Βρεττο Μ., Νεοελληνική Φιλολογία, μέρ. Β΄, σ. 62, 275. Κ. σώπιος στά Προλεγόμενα τς λληνικς συντάξεως (Περί λληνικς συντάξεως, .π., σ. κστ΄) γράφει τι Νεόφυτος χαιρε κτιμήσεως πό πολλούς ξένους λογίους (Βλ. πίσης, Θερειανο Δ., δαμάντιος Κορας, τ. Α΄, Τεργέστη 1889, σ. 79). Βλ. πίσης, Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 26-27.
  [86] Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 38.
  [87]  κριβόπουλου Κ., Τό Κολλυβαδικό κίνημα. τελευταα Φιλοκαλική ναγέννηση, κδ. Τέρτιος, Κατερίνη 2001, σ. 54.
  [88] Θερειανο Δ., δαμάντιος Κορας, τ. Β΄, Τεργέστη 1889, σ. 318 ( παραπομπή πό το Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, σ. 27 ποσημ. 70. Πάντως, τό 1848, Κ. σώπιος (1785-1872), στά Προλεγόμενά του στό ργο Περί λληνικς Συντάξεως, δέν διστάζει νά δηλώσει τήν ντίθεσή του στόν Κορα, ταν δεύτερος ναφέρεται στό ‘‘μοχθηρό’’ ατό ργο το Νεόφυτου, παρατηρντας τι «κατά τούς νεωτέρους χρόνους δέν λειψαν νδρες λληνες οτινες... προσπάθησαν νά πεξεργασθσι τάς γραμματικάς πραγματείας των πό τ φωτί τς φιλοσοφίας» (σ. κη΄) [λ. γγέλου, Τν Φώτων Β΄. ψεις το Νεοελληνικο Διαφωτισμο, κδ. ΜΙΕΤ, θήνα 1999, σ. 282. Πρβλ το δίου, ‘‘Προλεγόμενα στούς ρχαίους συγγραφες’’ 4 (1995), κδ. ΜΙΕΤ  σ. 337-8].
  [89] κδόθηκαν στή Βιέννη μέ μέριμνα τν Ζωσιμάδων, τό 1806,  τος θανάτου το Εγενίου.
  [90] Τό πόσπασμα πό τό: σωπίου Κ., Περί λληνικς συντάξεως, .π., σ. 881.
  [91] Γνωστό καί ς Στεφανόπολις Κορώνη.
  [92] Κώδ. 988 καδημίας Βουκουρεστίου φ. 225α-260β.
  [93] Τό πρωτότυπο κδόθηκε πό τόν ερομόναχο Θεοδώρητο Μαρο, τό 1975, καί σέ δεύτερη κδοση (κδ. Τνος) τό 1992, πό τόν τίτλο:εροδιακόνου Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου. Περί τς συχνς μεταλήψεως.
  [94]  σωπίου Κ., Περί λληνικς συντάξεως, .π., σ. οη΄-οθ΄.
  92  Κ. Σάθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, .π., σ. 511.
  [96] Τζώγα Χ.,  περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 25-26.
  [97] ‘‘Το σοφωτάτου διδασκάλου κυρίου Νεοφύτου Πελοποννησίου πόκρισις τς Πατριαρχικς πιστολς, δι’ ς συνοδικς προσεκαλετο μεταβναι κ το τς δακίας σχολείου πρός τό ν Κωνσταντινουπόλει κατά τό ψπγ΄ πί τς γεμονίας Νικολάου Καρατζ’’, στόν κώδ. 172 φ. 271β-272β τς καδημίας Βουκουρεστίου (Βλ. λόκληρο σχεδόν τό κείμενο τς παντητικς πιστολς το Νεοφύτου πρός τόν πατριάρχη στό:  Βρεττο Μ., θνικόν μερολόγιον το τους 1869, σ. 601-603 καί Παπαδόπουλου-Κεραμέως Α, εροσολυμική Βιβλιοθήκη, τ. Α΄, Bruxelles 1936,  σ. 419, ρ. χφου 424, 11).
  [98] Δυοβουνιώτου Κ., ‘‘Κρίσις περί τν συγγραμμάτων Μακαρίου το Αγυπτίου’’, πετηρίς ταιρείας Βυζαντινν Σπουδν, τ. Α΄ (1924), σ. 86. Ψευτογκς Β., ‘‘ γνησιότης τν συγγραμμάτων Μακαρίου το Αγυπτίου’’, Θεολογικόν Συμπόσιον ες τιμήν Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη 1967, σ. 191-214. Χρήστου Π., Τό γιον ρος, .π.,  σ. 249.
  [99] Χρήστου Π., Τό γιον ρος, .π., σ. 249.
  [100] κριβόπουλου Κ., Τό Κολλυβαδικό κίνημα, .π., σ. 54.
  [101] Περί το χρόνου θανάτου το Νεοφύτου πάρχουν διαφορετικές κτιμήσεις (Πρβλ. Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 36 ποσ. 63). Πάντως μεταξύ το θέρους το 1783 καί το θέρους το 1785. Βλ. πίσης, Ζαχαρόπουλου Ν., Δωρόθεος Βουλησμς πί τ βάσει τν νεκδότων ατο πιστολν, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 97 ποσημ. 2. Χ. Τζώγας ( περί μνημοσύνων ρις, .π., σ. 24) θεωρε βέβαιο τό 1874 ς τος θανάτου το Νεοφύτου βασιζόμενος σέ σημείωση το κώδ. Domneasca το ρχείου το Ρουμανικο κράτους, ρ. 12, φ. 169, ποα ναφέρει τι ‘‘διδάσκαλος Νεόφυτος πό τόν γιο Σάββα’’ πεβίωσε στό Βουκουρέστι τό παραπάνω τος.
  [102] Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ.510, που παρατίθεται κτενές πόσπασμα τς πιστολς. πίσης,  Γιαννόπουλου Γ., Νεόφυτος, σ. 35-36.
  [103] σον φορ τό ργο νατροπή τς θρησκείας τν βραίων πού πρωτοτύπως συντάχθηκε στή ρουμανική (Infrutarea jidovilor) καί το ποίου πατρότητα εχε ποδοθε πό ρισμένους ρευνητές στό Νεόφυτο, νεώτερες ρευνες μς πομακρύνουν πολύ πό τή θεώρηση ατή (Βλ. Ariadna Camariano- Cioran, Les Académies Princières de Bucarest et de Jassy et leurs Professeurs, Thessaloniki 1974, σ. 430). Περί τν κδόσεων το ργου ατο καί περί το συγγραφέα του βλ. πίσης: ερομον. Θεοδώρητου Μαύρου, Προλεγόμενα στό: εροδιακόνου Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου. Περί τς συχνς μεταλήψεως, κδ. Τνος, θναι 1992, σ. 14 καί σ. 25  ποσημ. 25α.
  [104] Βλ. Γιαννόπουλου, Νεόφυτος, σ. 39-40 καί ποσημ. 69.
  [105]  Γρηγόριος Παλαμς (1923), σ. 68-73.
  [106]  Γρηγόριος Παλαμς (1920).
  [107]  Legrand E., Bibliographie hellenique, Paris 1928, τ. 2, σ. 207.
  [108] Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ. 512. Τό ργο ξέδωσε Κ. Δυοβουνιώτης πό τόν κώδ. 1457 τς θνικς Βιβλιοθήκης τς λλάδος σ.σ. 1648-1664: ‘‘Περί το ν εροσολύμοις γίου Φωτός’’, πετηρίς ταιρείας Βυζαντινν Σπουδν, τος ΙΒ΄ (1936) σ. 5. πίσης, πανέκδοση το ργου το Νεοφύτου στό: Ζαχαρόπουλου Ν.,  πνευματική κίνηση το ιη΄ αώνα στόν λληνικό χρο μέσα πό τή χειρόγραφη παράδοση, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 243-263, ρ. 35.
   [109] μφιβολίες κφράζει καί Νικηφόρος Θεοτόκης († 1800) παντντας τό 1775 σέ ρώτηση το Λαρισαίου λευθερίου Μιχαήλου.
   [110] Περί ατο καί γενικά περί τς λης διαμάχης περί το θέματος βλ. Μεταλληνο Γ. πρωτοπρ., Φωτομαχικά -ντιφωτομαχικά. Τό Φς το Παναγίου Τάφου στόν Διάλογο Διαφωτισμο-ρθοδοξίας, κδ. στορητής/ Κάτοπτρο, θήνα 2001. διαίτερη ναφορά στό Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη  στίς σ. 92, 159.
   [111]  Γ. Ζαβίρας (.π., σ. 485), ναφέρει χωρίς λλη πεξήγηση τήν παρξη ργου το Νεοφύτου πό τόν τίτλο ‘‘Πολιτικοί νόμοι ξήγησις τν ερν κανόνων τν συνόδων’’. Πιθανόν νά πρόκειται γιά τόν παραπάνω  Νομοκάνονα. Πρβλ. Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ. 512.
  [112] C. Litzica, Catalogul Manuscriptelor Grecesti, Bucuresti 1909, σ. 150.
  [113] Δυοβουνιώτου Κ., κ τν νομοκανονικν χειρογράφων τς βιβλιοθήκης το μετέρου Πανεπιστημίου. Τά π’ ριθμόν 1457 καί 1458, ν θήναις 1920, σ. 185-202 (νατύπωσις κ το πανηγυρικο τόμου πί τ βδομηκονταετηρίδι τς Ριζαρείου κκλησιαστικς Σχολς, σ. 1-20).
  [114] Γιάγκου Θ.,  Νομοκάνων..., .π., σ. 23.
  [115] Οκονόμου Κ. το ξ Οκονόμων, Περί τν Ο΄ ρμηνευτν, τ. Δ΄, σ. 821.
  [116] Βλ. πιστολή το Βουλησμ πρός Νικόλαον Μαυρογένην, γεμόνα πάσης Ογγροβλαχίας, κώδ. 6020 (513), σ. 403-407. Πρβλ. Ζαχαρόπουλου Ν., Δωρόθεος Βουλησμς .π. , σ. 96.
  [117] Βλ. Ζαχαρόπουλου Ν., Δωρόθεος Βουλησμς, .π.,, σ. 96-99.
  [118] Κώδ. 988, φ.φ. 261α-285β τς καδημίας το Βουκουρεστίου. πόσπασμα το ργου (συγκεκριμένα, ο πιστολές το Νεοφύτου πρός τόν Νικηφόρο Θεοτόκη) πάρχει πίσης καί στόν κώδ. 1335 τς θνικς Βιβλιοθήκης λλάδος.
  [119] Σάθα Κ., Νεοελληνική Φιλολογία, .π., σ. 512.
  [120] Ατόθι.
  [121] Ατόθι.
  [122] Ατόθι.
  [123] Κώδ. 1297 θν. Βιβλιοθ. λλάδος. Πρβλ. Δυοβουνιώτου Κ., Κρίσις περί τν συγγραμμάτων Μακαρίου το Αγυπτίου, .π., σ. 86.
  [124] Βλ. ἐπίσης κώδ. 60 τῆς Σκήτης τῆς Ἁγίας Ἄννης.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου