12965 - Η μεγάλη πυρκαγιά του 1902 στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου στο Άγιο Όρος. Καταλογισμός ευθυνών. Πως (και πότε) μετέδωσαν την είδηση εφημερίδες των Αθηνών

Το πρώτο συμβάν στο Άγιον Όρος κατά την ανατολή του 1902 ήταν πολύ δυσάρεστο και αφορούσε πυρκαγιά η οποία εξερράγη στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου και κατέστρεψε τα 2/3 αυτής.

Η φωτιά ξεκίνησε την 3η Ιανουαρίου 1902, ημέρα Πέμπτη και ώρα 3.30΄ της νυκτός, όταν κάποιος Ιερομόναχος στην προσπάθειά του ν'

αποξηράνει την υγρασία στο νεοκατασκευασμένο κελλί του, επί τριήμερο έκαιγε ξύλα κάτω απ' αυτό.

Η πυρκαγιά εξερράγη μανιωδώς και μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα κατέκαυσε όλη τη νότια παλιά πτέρυγα, τη νεοκατασκευασθείσα δυτική και το κωδωνοστάσιο. Την καταστροφή δεν πρόλαβαν να αποτρέψουν οι πυροσβεστικές αντλίες που έφτασαν, ίσως καθυστρημένα, από την Ι.Μ. Διονυσίου και αυτή του Ρωσικού (Αγίου Παντελεήμονος).

Μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες των μοναχών διεσώθησαν η προς βορρά νεόδμητος πτέρυγα με το νοσοκομείο και οι αποθήκες των οινοβυτίων και των ελαιοδοχείων που βρισκόταν κάτω από το εστιατόριο.

Ο μόλις ανακαινισθείς μεγαλοπρεπής Καθολικός Ναός της Μονής λίγο έλειψε να γίνει βορά του πυρός αν στις μαινόμενες φλόγες δεν αντιδρούσε η μολύβδινη στέγη του και τα 40 εκατοστά στρώμα από χιόνι καθώς και το άφθονο νερό που έριχναν οι μοναχοί. Ευτυχώς διασώθηκαν ακόμη και όλα τα εντός του Πύργου πολυπληθή κειμήλια της Μονής, μαζί με την Ελληνική Βιβλιοθήκη. Κάηκαν όμως και περί τους 220 κώδικες σλαβικοί, μερικοί σε περγαμηνή.

Οι ζημιές ανήλθαν σε 18.000 - 20.000 οθωμανικές λίρες. Η αποκατάσταση των ζημιών άρχισε αμέσως, τον Μάιο του 1902, με την Κυβέρνηση του Ελληνικού Κράτους να δίνει άμεσα 500 χρυσά εικοσάφραγκα.

Την εποχή εκείνη η Ιερά Μονή Αγίου Παύλου αριθμούσε 70 μοναχούς.

Καταλογισμός ευθυνών για την πυρκαγιά

Κύριε Πρόεδρε,

Μετά βαρυαλγούσης ψυχής και τεθλιμμένης καρδίας αγγέλω υμίν, ότι η εθνική Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου κατά την νύκτα της 3ης προς την 4ην οδεύοντος μηνός εγένετο σχεδόν πάσα παρανάλωμα του πυρός μεταδοθέντος εκ τινος καπνοδόχου.

Δεν είναι δέκα έτη, ότε ο αείμνηστος εκ Κεφαλληνίας Μοναχός Δαμιανός Αγιοπαυλίτης έκτισε δυο πλευράς αυτής εξ οικονομιών της Μονής και εκ των όσων εξωκονόμησεν εκ των εν Βεσσαραβία κτημάτων, ότε διηύθυνεν αυτά. Και όμως σήμερον φρικαλέον παρίσταται θέαμα: Τέφρα απ' άκρου εις άκρον!

Πάσαν δε την ευθύνην υπέχουσιν οι νυν διευθύνοντες αυτήν, αφ' ων δέον να ζητηθή λόγος και δεν πρέπει να παραμελήσωσι τούτο οι εν Κωνσταντινουπόλει τα εθνικά μας πράγματα διευθύνοντες.

Δεν πρέπει ν' αρκεσθώσιν εις το καλογηρικόν «Ευλόγησον», ήτοι την συγγνώμην, αλλά και να ζητήσωσι τας προσηκούσας παρά των προϊσταμένων, των παραμελησάντων το εαυτών καθήκον, ευθύνας.

Η τιμωρία πρέπει να επέλθη, ίνα και οι τας άλλας Μονάς διευθύνοντες γίνωσι προσεκτικώτεροι. Πρέπει να συστηθεί αυτοίς, ή μάλλον ν' απαιτηθη, ίνα αγοράσωσιν αντλίας και τας έχωσιν εν καιρώ ανάγκης, ή να εξασφαλίσωσιν αυτάς εις διαφόρους πυρασφαλιστικάς Εταιρείας και εν γένει να λάβωσιν κατ' απαίτησιν, (διότι αφ' εαυτών οι πλείστοι δεν εννοούν τούτο), τα κατάλληλα προφυλακτικά μέτρα. Η αβελτηρία, ήτις επικρατεί ενταύθα παρά τοις πλείστοις άρχουσιν, είναι ανήκουστος. Νομίζει κανείς ότι ζώμεν επί της εποχής των Πατριαρχών.

Φαντασθήτε, ότι εκαίοντο και δεν ειδοποίησαν, μη έχοντες και αυτά τα απαιτούμενα μέσα, την μόλις ημίσειαν ώραν απέχουσαν Ιεράν Μονήν του Αγίου Διονυσίου, ίνα σπεύσωσιν οι αδελφοί και σώσωσιν αυτούς δια της αντλίας των.

Άμα δε τη ημέρα έμαθον τούτο οι Διονυσιάται πατέρες και σπεύσαντες κατέσβεσαν το πυρ, όπερ δυστυχώς είχεν αποτεφρώση το πλείστον της Μονής, ουχ ήττον όμως περιέσωσαν μέρος. Επίσης περιεσώθη και το σκευοφυλάκιον, εκτός των εγγράφων δυστυχώς των Μετοχίων, των χειρογράφων σερβικών βιβλίων και τινων ημετέρων εντύπων. Ακριβώς τι απωλέσθη και τι περιεσώθη δεν είναι γνωστόν. Το βέβαιον είναι, ότι η ζημία θα υπερβαίνη τας δέκα και πέντε χιλιάδας λίρας.

Δεν ακούουσι τους συνετούς ανθρώπους οι καλόγηροι ενταύθα, καθόσον οι πλείστοι είναι άλογοι και αναμένουσι τα πάντα από του Θεού, όστις επροίκισε τον άνθρωπον με λογικόν, ίνα σκέπτηται και εργάζηται συμφώνως προς το θέλημα αυτού.

Δυστυχώς από τινων ετών βαίνομεν ενταύθα άνω ποταμών. Δεν σκεπτόμεθα ποσώς τον προορισμόν μας τον διπλούν, ον έχωμεν να εκπληρώσωμεν εκ καθήκοντος επιβεβλημένου και προς την Εκκλησίαν και προς την Πατρίδα. Δεν έχομεν δε δυστυχώς και ανωτέρους κυβερνήτας, ίνα επιβλέπωσι τας πράξεις ημών και αμειλίκτως τιμωρώσιν.

Ανεξελέγκτως καταστρέφομεν εθνικήν περιουσίαν, δι' ην οι προπάτορες ημών εμόχθησαν, ίνα περισυλλέξωσιν και καταθέσωσιν ενταύθα χάριν των αναγκών της Εκκλησίας και του Έθνους, και ουδείς υψοί την φωνήν αυτού, ουδείς αναλαμβάνει την σωτηρίαν των εθνικών τούτων σκηνωμάτων πραγματικώς. Ας θελήση το Πατριαρχείον να εργασθή πατριωτικώς και θα ίδη, ότι θα φέρη αποτέλεσμα.

Αγιορείτης

Η παρούσα επιστολή δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ, 

στο τεύχος του Ιανουαρίου 1902

Τις ημέρες μετά την πυρκαγιά επεκράτησε θαλασσοταραχή και δεν ήταν δυνατή η έξοδος μοναχών ή προσκυνητών από το Άγιο Όρος. Έτσι η πυρκαγιά έγινε γνωστή στις 8 Ιανουαρίου και οι εφημερίδες των Αθηνών έγραψαν την είδηση στα φύλλα της 9^ης και 10^ης Ιανουαρίου!