11007 - Ο κόσμος από τον Άθωνα

«Ο Άγιος Αθανάσιος αν δημιουργούσε σήμερα το Όρος, 

θα το δημιουργούσε με τους σημερινούς όρους»

Ένα τριήμερο στον Άθωνα αρκεί για να ξεχάσεις πως υπάρχει ένας κόσμος βουτηγμένος στην αντιπαράθεση, τις απειλές, τα μνημόνια και τους πολέμους και να αποδομηθεί η συνέχεια της ενασχόλησής σου με όλα αυτά.

Περνάς πράγματι σε έναν άλλο κόσμο. Εδώ, τουλάχιστον στις μονές που επισκεπτόμαστε, κυριαρχεί μόνιμη λιτότητα στο φαγητό και συνεχής προσευχή και νηστεία. Κυριαρχεί, επίσης, μια αίσθηση κοινού βίου και η κινούσα αρχή είναι η υπακοή. Τρώνε όλοι μαζί, λαϊκοί και μοναχοί, στην Τράπεζα και ο ύπνος
γίνεται σε ευρύχωρα δωμάτια με πολλά κρεβάτια. Αν είσαι λίγο τυχερός ο αριθμός των συνοικούντων μειώνεται. Διαφορετικά, το προσεγγίζεις ως εμπειρία. Ένας ενδιαφέρων ρόλος της φιλοσοφίας.

Η ιεραρχία είναι σαφής και προσδιορισμένη και η υπακοή απολύτως δεδομένη. Κυριαρχεί, επίσης, η έννοια της ευλογίας.

Δεν γίνεται τίποτε χωρίς την ευλογία του Ηγουμένου ή του Γέροντα. Το ευλογείτε και η ευλογία είναι η κυρίαρχη έκφραση. Θέλεις να κάνεις κάτι παίρνεις την ευλογία του Γέροντα. Θέλεις να βγάλεις μια φωτογραφία, δεν μπορείς να το κάνεις χωρίς ευλογία. Σου προσφέρουν τον καθιερωμένο καφέ, λουκούμι και τσίπουρο, τα παίρνεις με την έκφραση ευλογείτε. Υπακοή, λοιπόν, και ευλογία είναι οι δύο έννοιες που κυριαρχούν κατά τη διάρκεια της παραμονής στο Όρος. Από τα 45 τόσα χρόνια που επισκέπτομαι το Όρος, θα έλεγα πως οι τρεις λέξεις που το χαρακτηρίζουν είναι: αγάπη, υπακοή, ευλογία.

Τώρα, για τους φανατικούς της τεχνολογίας, υπάρχει διαδίκτυο. Αλλά ούτε χρόνος μένει ούτε και μεγάλη διάθεση για να αρχίσεις να αναζητάς τι συνέβη στον έξω κόσμο. Άλλωστε, έφυγες από αυτόν για να περάσεις λίγες μέρες σε έναν άλλο κόσμο που σε αρκετά προσιδιάζει στις βυζαντινές συνήθειες. Ακόμη και η ώρα είναι διαφορετική. Το Βυζάντιο είναι παρόν στο Όρος σε κάθε έκφρασή του. Ακόμη και στις ίντριγκές του. Οι θησαυροί που βρίσκονται στο Όρος και φυλάσσονται από τους μοναχούς είναι μια υπόθεση για την οποία, όχι μόνο οι Έλληνες αλλά όλοι οι λαοί τους χρωστούν χάρη.

Στον λαϊκό κόσμο η επιστολή των Αγιορειτών πατέρων προς τον Χίτλερ με την οποία έθεταν το Όρος υπό την προστασία του για να μην εισέλθουν οι Βούλγαροι επί κατοχής και το συλήσουν, αποτελεί μια ενέργεια κριτικής προσέγγισης. 

Στον κόσμο των μοναχών, όμως, ήταν μια ενέργεια που έσωσε το Όρος και τον πλούτο του από την καταστροφή. Τα κριτήρια διαφορετικά και η αποτίμησή τους, επίσης, διαφορετική. Μοναχισμός στο Όρος αναπτύχθηκε από τον 4ο και 5ο αιώνα αλλά ο κοινοβιακός μοναχισμός ήταν δημιουργία του Πόντιου, εκ Τραπεζούντος, μοναχού Αθανασίου ο οποίος τιμάται ως Άγιος (961). Η μονή που ίδρυσε είναι η Μεγίστη Λαύρα και η στενή σχέση του με τον Νικηφόρο Φωκά και τον Ιωάννη Τσιμισκή είναι γνωστή και ωφέλησε τα μέγιστα το Όρος και την πορεία του. Στη Μεγίστη Λαύρα, το πρώτο τη τάξη μοναστήρι, κατέληξε και η δική μας ολιγομελής ομάδα που κάθε χρόνο, τέτοιες ημέρες, επισκέπτεται το Όρος.

Όρθιοι από αριστερά ο καθηγητής αστρονομίας ΑΠΘ Γιάννης Σειραδάκης, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και συνεργάτης της NASA Θανάσης Οικονόμου, ο καθηγητής Αστρονομίας ΑΠΘ Σταύρος Αυγολούπης, ο Παντελής Σαββίδης και καθιστός ο φυσικός Σπύρος Κάνουρας

Σταύρος Αυγολούπης και Γιάννης Σειραδάκης, καθηγητές Αστρονομίας, Θανάσης Οικονόμου καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και συνεργάτης της NASA, Σπύρος Κάνουρας, φυσικός και η ταπεινότητά μου. Προσωπικά, επισκέπτομαι το Όρος από το 1975 όταν για πρώτη φορά με έστειλε ο ανταποκριτής της Αυγής Πάνος Καϊσίδης για να καλύψω την επίσκεψη του προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Παπακωνσταντίνου. Θυμάμαι είχα εστιάσει, στο ρεπορτάζ που έγραψα για το κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας, σε δύο σημεία. Στο μυστικισμό που με εντυπωσίασε στο Όρος και σ' αυτό που μου είχαν πει κάποιοι πατέρες: έλλειψη δρόμων.

Ο μυστικισμός είναι αισθητός και σήμερα και δεν πρόκειται να εκλείψει. Η γενικότερη εικόνα του Όρους, όμως, έχει αλλάξει. Από τις Καρυές και τα καταστήματά της μέχρι τους δρόμους της και τον κόσμο που κινείται όλα είναι διαφορετικά. Υπάρχει μια εκκοσμίκευση; Κατά τη γνώμη μου, ναι. Κατά τον ηγούμενο της Μεγίστης Λαύρας Γέροντα Πρόδρομο, όχι. Όταν τον ρώτησα σχετικά, είπε πως ο Άγιος Αθανάσιος αν δημιουργούσε σήμερα το Όρος, θα το δημιουργούσε με τους σημερινούς όρους.

Στο Όρος δόθηκαν αρκετά χρήματα από διάφορα προγράμματα που του άλλαξαν την όψη.

Αν δεν αξιοποιείτο αυτή η δυνατότητα ορισμένες μονές που σήμερα ακμάζουν, όπως η Ιβήρων π.χ, θα είχαν καταρρεύσει. Αλλά για τους αυστηρούς παρατηρητές της αγιορίτικης εξέλιξης η αλλαγή αυτή άλλαξε και την εικόνα του Όρους. 

Υπήρξαν μονές, όπως η Κασταμονίτου που δεν δέχθηκαν να μπουν σε προγράμματα και να αλλάξουν τις κτηριακές υποδομές. Η κατάσταση στη μονή είναι πολύ διαφορετική από άλλες μονές. Η παραπάνω ομάδα που ανέφερα, στην περυσινή της επίσκεψη, πήγε πρώτα στην Κασταμονίτου και μετά στο Βατοπαίδι. Η απόλυτη αντίθεση. Το Βατοπαίδι, μάλιστα, θεωρείται, αυτό που λέμε high class. Όταν αναφέρεις ότι το επισκέφθηκες, διακρίνεις ένα μειδίαμα στα χείλη του συνομιλητή σου.

Στο Όρος ακούς, μονίμως, τις γνωστές παραινέσεις περί αγάπης κλπ αλλά και η κριτική στην καθημερινή του ζωή σε πρόσωπα και πράγματα, δεν λείπει. Διαφορετικά και διακριτικά αλλά υπάρχει. Οι επισκέπτες του Όρους αυξάνονται καθημερινά. Εκτός από τα ελληνικά ακούς συχνά ρωσικά σερβικά, βουλγαρικά, ρουμανικά, ενώ υπάρχουν επισκέπτες και από άλλες περιοχές, όπως Μολδαβία, Υπερδνειστερία κλπ. Φυσικά και από δυτικές χώρες.

Σύμφωνα με τον καταστατικό χάρτη του Αγίου Όρους, το γνωστό «Τράγο», όνομα που πήρε επειδή είναι γραμμένος σε δέρμα τράγου, οι μονές του Αγίου Όρους είναι 20. Δεν μπορούν να αυξηθούν. Γι αυτό, ορθόδοξες χώρες που επιθυμούν να έχουν παρουσία στο Όρος δημιουργούν σκήτες. Οι σκήτες είναι εξαρτήματα των Μονών. Είναι, δηλαδή, μοναχικές οντότητες που με τον επικεφαλής τους, που αντί για ηγούμενος ονομάζεται Δικαίος, τους μοναχούς και όλα όσα έχει μια μονή δεν είναι ανεξάρτητες, υπάγονται σε μια μονή. Λαμβάνουν μόνες τις αποφάσεις τους αλλά πρέπει να εγκριθούν από τη Μονή στην οποία υπάγονται.

Η δική μας επίσκεψη με τη βοήθεια του ηγουμένου της Μεγίστης Λαύρας έγινε στη σκήτη του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, την επονομαζόμενη Ρουμανική, η οποία εξαρτάται από τη Λαύρα. Με πολλή προσωπική δουλειά αλλά και τη βοήθεια και των Ρουμάνων αλλά του ελληνικού κράτους οι μοναχοί της σκήτης έχουν δημιουργήσει ένα εξαιρετικό συγκρότημα από κάθε άποψη, το οποίο επισκέπτονται καθημερινά περί τους 150 λαϊκούς!

Με την ευλογία του ηγουμένου της Λαύρας επισκεφτήκαμε, επίσης, τη σπηλιά στην οποία έμενε όταν ήθελε να απομονωθεί ο Άγιος Αθανάσιος αλλά και το κελί του μοναχού Ιωσήφ. Ο μοναχός Ιωσήφ είναι ο μοναχός που υψώνει την ελληνική σημαία όταν περνούν ανοικτά από το Άγιο Όρος τα αεροπλάνα της πολεμικής αεροπορίας που επιστρέφουν από αναχαιτίσεις στο Αιγαίο. Συχνά, αλλάζουν το σχέδιό τους για να περάσουν και να χαιρετίσουν τον γέροντα.

Εντυπωσιακή η σχέση του μοναχού με τους πιλότους, οι οποίοι τον επισκέπτονται και στο Όρος. Αλλά και εντυπωσιακή η διάθεσή του για την αστρονομία. Γνώριζε από τα βιβλία τους καθηγητές της ομάδας μας και μας εξήγησε τη δική του, μαθηματική και αστρονομική, προσέγγιση σε κοσμολογικά ζητήματα περί υπάρξεως Θεού.

Εντυπωσιακή είναι και η εικόνα της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος, της Ρωσικής Μονής. Δόθηκαν αρκετά χρήματα, κυρίως από τη Ρωσία για τις μεγάλες επισκευαστικές ανάγκες της μονής, αλλά η σημερινή της εμφάνιση δεν έχει καμιά σχέση με το παρελθόν. Εκτιμάται ότι στη μονή υπάρχουν σήμερα περί τους 70 μοναχούς με ηγούμενο Ρώσο. Μεταξύ των μοναχών υπάρχουν και Ουκρανοί ενώ για τη θέση του ηγουμένου έγιναν, πριν από λίγο καιρό, μερικές προσπάθειες βυζαντινού χαρακτήρα.

Υπάρχει μια ανησυχία για την δυναμική παρουσία των Ρώσων στο Όρος αλλά και μια καθησυχαστική προσέγγιση.

Η ανησυχία έχει να κάνει με τις προσπάθειες της ρωσικής εκκλησίας να ελέγξει λεπτές ισορροπίες στο Όρος, με τη μεγάλη οικονομική βοήθεια του ρωσικού κράτους και η καθησυχαστική με την προσέγγιση ότι το καταστατικό του Όρους είναι σαφές (περιορίζει τις μονές στις 20) και δεν μπορεί να αλλάξει.

Αν, όμως, μεταβληθούν τα αριθμητικά δεδομένα, δεν γνωρίζει κανείς τι βυζαντινό παρασκήνιο θα ακολουθήσει. Το Όρος έχει μια πολυεθνική παρουσία και θα πρέπει να τη διατηρήσει. Αλλά χρειάζεται και προσεκτική και ευέλικτη πολιτική.

Η ομάδα μας, όπως περιγράφηκε παραπάνω, αναχώρησε από τη φιλόξενη μονή της Μεγίστης Λαύρας (Λαύρα σημαίνει στην πρώιμη χριστιανική εκκλησία η συγκέντρωση αναχωρητών, που ζούσαν σε ξεχωριστές κατοικίες ή κελιά και συναθροίζονταν μόνο τα Σάββατα και τις Κυριακές) για τις Καρυές με μικρά λεωφορεία, μια καινοτομία των τελευταίων χρόνων που διευκολύνει τους επισκέπτες του Όρους. Από τις Καρυές με λεωφορείο φθάσαμε στη Δάφνη και από εκεί με το καράβι της γραμμής βγήκαμε στην Ουρανούπολη.

Εκτός Αγίου Όρους, τώρα, στο δρόμο της επιστροφής περάσαμε από το Γομάτι, στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του οποίου υπάρχει ένα άγαλμα του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη. Η κατασκευή του χρηματοδοτήθηκε από τη Ρωσία και προοριζόταν να τοποθετηθεί στην Ουρανούπολη για να θυμίζει στους επισκέπτες του Όρους τη ρωσική παρουσία. Δεν στάθηκε, όμως, δυνατή η παρουσία του εκεί και κατέληξε στο φιλόξενο χώρο της εκκλησίας του Γοματίου.

Η ιδιόμορφη ομάδα, υψηλής επιστημονικής συνθέσεως, που επισκέφθηκε το Όρος έχει και άλλες δραστηριότητες. Εκτός από «κυνηγός εκλείψεων» επιχειρεί εδώ και μερικά χρόνια να δημιουργήσει το αστρονομικό πάρκο στον Όρλιακα Γρεβενών. Η υπόθεση βρίσκεται σε καλό δρόμο. Θα ξαναβρεθούμε στις 23 Σεπτεμβρίου στο Ολύμπιον Θεσσαλονίκης στην ομιλία της διακεκριμένης επιστήμονος Βίκυς Καλογερά για τα βαρυτικά κύματα. Μια εκδήλωση του Συλλόγου Αποφοίτων ΑΠΘ.

Πράγματι, την ιστορία τη γράφουν οι ομάδες. Και η ομάδα αυτή αξίζει της προσοχής σας.

Κείμενο-φωτογραφίες: Παντελής Σαββίδης.

http://www.pontos-news.gr