13006 - Ιερομόναχος Δωρόθεος - Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου (1355-1360) και Πρώτος του Αγίου Όρους (1356-1366) [Mirjana Živojinović]

      Εισήγηση στο 4ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας, που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Στέφανος Δραγούμης του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, το Σάββατο 7 και την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2019.
Mirjana Živojinović, 

Ακαδημαϊκός, Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών
Ιερομόναχος Δωρόθεος - Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου (1355-1360) και Πρώτος του Αγίου Όρους (1356-1366)

Περίληψη

Ο Ιερομόναχος Δωρόθεος, Ηγούμενος της Μονής Χιλανδαρίου, κατείχε σημαντική θέση ανάμεσα στους Πρώτους του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστεί η δράση του ως Ηγουμένου, όσο και ως Πρώτου του Αγίου Όρους.

Ο Ιερομόναχος Δωρόθεος, Ηγούμενος της Μονής Χιλανδαρίου. – Η πρώτη πληροφορία για τον Ηγούμενο Δωρόθεο είναι η παρουσία του, μαζί με τους εκπροσώπους της Μονής Χιλανδαρίου, στη σύνοδο στα Krupišta τον Μάιο του 1355. Στη σύνοδο αυτή οι Χιλανδαρινοί μοναχοί κατάφεραν, πρωτίστως χάρη στο αίτημα του Ηγουμένου Δωροθέου, να τους επιστραφούν τα καταπατημένα κτήματα, καθώς και άλλα δικαιώματα σε πολλά κτήματα στη Σερβία. Πέραν τούτου, τον Ιούνιο του 1355, και πάλι κατόπιν αιτήματος του Ηγουμένου Δωροθέου, στο χωριό Karbinci καθορίστηκαν τα όρια της μοναστηριακής γης, η οποία διαχωρίστηκε από τη γη, όπου ο βασιλιάς εγκατέστησε τους φρουρούς του. Το μοναδικό έγγραφο του Ηγουμένου Δωροθέου αποτελεί το έγγραφο της συνέλευσης της αδελφότητας της Μονής Χιλανδαρίου του έτους 1359/1360 περί παραχώρησης του κελιού του Αγίου Σάββα στις Καρυές στη βασίλισσα Γιέλενα, τότε μοναχή Ελισάβετ. Σημειώσεις στα χειρόγραφα βιβλία μαρτυρούν ότι ο Ηγούμενος Δωρόθεος ήταν υπεύθυνος για τη μοναστηριακή βιβλιοθήκη.

Ο Ηγούμενος Δωρόθεος ως Πρώτος του Αγίου Όρους – Η εκλογή του Ιερομονάχου Δωροθέου ως Πρώτου του Αγίου Όρους λίγο πριν το Δεκέμβριο του 1356 συνδέεται αναμφίβολα με το γεγονός ότι το Άγιο Όρος κατά τη συγκεκριμένη εποχή ήταν υπό τη σερβική κυριαρχία (1345-1371). Τα δύο πρώτα έγγραφα (Δεκέμβριος 1356) ο Πρώτος Δωρόθεος υπέγραψε στα ελληνικά. Στη συνέχεια όμως όλα τα έγγραφα του Πρωτάτου υπέγραφε στα σερβικά. Αυτό προκάλεσε απορία εάν πρόκειται για Πρώτο Έλληνα, τον οποίο αντικατέστησε ο ομώνυμος Πρώτος Σέρβος. Χάρη στις πληροφορίες που ανακαλύφθηκαν στα πρόσφατα δημοσιευμένα και μέχρι τότε άγνωστα έγγραφα αρχείων αγιορειτικών μονών επιβεβαιώθηκε ότι υπήρχε μόνο ένας Πρώτος Σέρβος. Ωστόσο, με αυτό τον τρόπο δεν λύθηκε το ερώτημα εάν ο Ιερομόναχος Δωρόθεος, Ηγούμενος της Μονής Χιλανδαρίου, μπορούσε ταυτοχρόνως να είναι και Πρώτος του Αγίου Όρους. Το γεγονός ότι ο Πρώτος Δωρόθεος, όπως και όλοι άλλοι Πρώτοι, σε κανένα έγγραφο του Πρωτάτου δεν υπεγράφη ως «Ηγούμενος της μονής και Πρώτος του Αγίου Όρους», οδήγησε τους δικούς μας επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την ιστορία του Αγίου Όρους υπό τη σερβική κυριαρχία (1335-1371), στο συμπέρασμα ότι ο Ιερομόναχος δεν μπορούσε ταυτοχρόνως να είναι Ηγούμενος της Μονής Χιλανδαρίου και Πρώτος του Αγίου Όρους. Αυτοί υποθέτουν ότι ο Ιερομόναχος Δωρόθεος έπρεπε να εγκαταλείψει τη θέση Ηγουμένου όταν εξελέγη Πρώτος, και μετά τη θέση Πρώτου αντικατέστησε με θέση Ηγουμένου, κ.λπ. Η Διονυσία Παπαχρυσάνθου, ειδήμων στο θέμα των αγιορειτικών Πρώτων, έχει επισημάνει, χωρίς να δίνει περισσότερα στοιχεία, ότι οι τρεις Πρώτοι, στους οποίους προστίθεται και ένας άλλος, ήταν ταυτοχρόνως Ηγούμενοι των μονών τους και Πρώτοι του Αγίου Όρους. Με αυτό το τρόπο απέδειξε ότι δεν υπήρχε ασυμβίβαστο από την κατοχή και των δύο θέσεων. Τα έγγραφα που περιέχουν πληροφορίες γι’ αυτό είναι ιδιωτικό-νομικού χαρακτήρα: μια συμφωνία, δύο διαθήκες και ένα έγγραφο περί ανταλλαγής αγαθών. Όσων αφορά τον Ιερομόναχο Δωρόθεο, δε διαθέτουμε τέτοια έγγραφα.

Ο Πρώτος Δωρόθεος τα παραχωρούσε πρωτίστως στα σλαβικά μοναστήρια Μικρές Μονές και κελιά κατεστραμμένα και ερημωμένα λόγω συχνών επιθέσεων των Τούρκων,– το Χιλανδάρι και τον Άγιο Παντελεήμονα, καθώς και στο φιλικό Βατοπέδι. Στους αδελφούς μεγάλο πριμικήριο Αλέξιο και πρωτοσεβαστό Ιωάννη παραχώρησε το ερημωμένο κελί Ραβδούχου στα θεμέλια του οποίου ίδρυσαν τη Μονή Παντοκράτορος. Ο Πρώτος Δωρόθεος παραχώρησε στο μοναχό Διονύσιο χώρο στο οποίο αυτός ίδρυσε την ομώνυμη μονή. Όσο ήταν Πρώτος, ο Δωρόθεος επέλυσε πολλές αντιδικίες ιδιοκτησιακού χαρακτήρα μεταξύ μοναχών των αθωνικών μονών. 

Ας προστεθεί επίσης ότι ο Πρώτος Δωρόθεος στις εργασίες του Πρωτάτου καλούσε τακτικά τους εκπροσώπους της Μονής Χιλανδαρίου.

Πηγή: Οπτικοακουστικό υλικό από τις εργασίες του 4ου Διεθνούς Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας.