10396 - Αγιορείτικες Ιχνογραφές

Είναι το Άγιον Όρος «το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο κλωστοϋ-φαντουργίας και ενδυμάτων σε ολόκληρη τη γη»; Αυτό ισχυρίζεται ο φιλοαγιορείτης συγγραφέας, εικαστικός και διανοητής Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης! Kάτι τέτοιο, βεβαίως, είναι αδύνατον να αντιληφθεί και ο πιο παρατηρητικός επισκέπτης της Αθωνικής πολιτείας. Προφανώς οι εγκαταστάσεις των βιομηχανιών αυτών θα έπρεπε να καταλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις. Αν όχι ολόκληρη τη χερσόνησο του Άθω και μέχρι την κορυφή του! Αλλά, ο εκ Θεσσαλονίκης μεγάλος συγγραφέας, αναφέρεται στην δια της προσευχής «τεράστια παραγωγική δύναμη, εξυφάνσεως δευτέρας για τον άνθρωπο επενδύσεως».

Οι μοναχοί, λοιπόν, με την αδιάλειπτο προσευχή κατασκευάζουν τους άρραφους χιτώνες που θα τους φέρουν ντυμένους ευπρεπώς ενώπιον του θρόνου του Θεού. Ή ακόμη η αδιάλειπτη προσευχή θα υφάνει τους αγγελικούς τους χιτώνες, που θα τους κατατάξει στο εκπεσών Αγγελικό τάγμα.

Και να που οι πνευματικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις του Όρους καταλαμβάνουν πράγματι ολόκληρη την έκταση του και φτάνουν μέχρι την κορυφή του. Πρόκειται, μάλιστα, για μια βαριά βιομηχανία, αφού όπως λέει ο λαός “βαριά η καλογερική”. Η προσευχή, όμως, εκτός από χιτώνες φτιάχνει και φτερά γι αυτούς τους επίγειους αγγέλους!

Με τον τρόπο αυτό το Περιβόλι της Παναγίας αποτελεί ουσιαστικά το μεγαλύτερο και πιο συστηματικό εργαστήρι πίστης και ζωής, αλλά και του περισσού αυτής! Το περίσσευμα που διαχέεται σε όλο τον κόσμο και την οικουμένη! Η προσευχή των μοναχών αποτελεί τη μέθοδο και την τεχνογνωσία διά της οποίας λειτουργεί το εργαστήρι της ύφανσης νέων χιτώνων, οι οποίοι όμως δεν είναι εξωτερικοί. Είναι κατάσαρκοι, και ένα με τον νέον άνθρωπο που αναδύονται μαζί του ταυτοχρόνως με την ύφανση αυτή. Αυτό άλλωστε είναι το έργο των μοναχών. Η προσευχή. Όλα τα άλλα είναι πάρεργο. Αυτό είπε ένας αββάς όπως αναφέρεται στο Γεροντικό.

Εντούτοις, έργο και πάρεργο, είναι πολλές φορές άρρηκτα συνδεδεμένα και έτσι δημιουργούνται ευχής έργα και εξαγιάζεται ολόκληρη η ζήση. Στην ελάχιστη περίπτωση συναντώνται. Και μαζί και όλος ο κόσμος. Αυτό καταγράφεται και μνημονεύεται σε ένα πλήθος στιγμάτων, στοιχείων, εγγράφων, μνημείων και ποικίλων άλλων φανερωμάτων ζωής που συνθέτουν και εμφαίνουν παράλληλα την εξέλιξη της ιστορίας και του πολιτισμού.

Η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους δεν είναι ένας κόσμος εκτός χώρου και χρόνου. Κάθε άλλο. Βρίσκεται και βρισκόταν ανέκαθεν σε έναν διαρκή διάλογο με τον κόσμο και τα τεκταινόμενα σ’ αυτόν. Και αυτό είναι πλήρες καταγεγραμμένο σε ποικίλες δέλτους, έμψυχες και άψυχες. Στις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν εκεί, στα αρχιτεκτονήματα, στις εικόνες, στους λόγους και στα βιβλία, στην ποικίλη ζωή που βίωσαν οι πολίτες του. Αλλά και οι λοιποί άνθρωποι που ήλθαν με οποιονδήποτε τρόπο σ’ επαφή μαζί του.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ακόμη, πως το Άγιον Όρος διαμόρφωσε συνάμα τον κόσμο. Αναφερόμαστε σε κινήματα όπως του Ησυχασμού, της Φιλοκαλικής Αναγέννησης, δηλαδή των Κολλυβάδων όπως κοροϊδευτικά τους αποκάλεσαν, αλλά και το αντίστοιχο προς τον Βορρά και την Ρωσία κίνημα που δημιούργησε ο Αγιορείτης όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι. Πρόκειται για κινήματα που είχαν τεράστια και καθοριστική σημασία για την Εκκλησία και κατά συνέπεια τον κόσμο. Αρκεί μόνον να αναφέρουμε πως ο Ντοστογιέφσκι, ο Παπαδιαμάντης και ο Πεντζίκης αποτελούν γνήσια τέκνα των κινημάτων αυτών. Και αν οι Έλληνες συγγραφείς, λόγω της γλώσσας, δεν επηρέασαν τόσο πολύ τον ευρύτερο κόσμο, είναι πάρα πολύ γνωστό πως ο Ρώσσος συγγραφέας, επηρέασε τα λαμπρότερα μυαλά του πνεύματος και της τέχνης. Το ομολογούν οι ίδιοι! Ακόμη και λαμπρά μυαλά θετικών επιστημών. Δεν είναι τυχαίο πως ο όσιος Ιουστίνος Πόποβιτς αποκάλεσε τον Ντοστογιέφσκι 13ο Απόστολο!

Με τον Άθωνα διαλέχθηκαν, επίσης, ποικίλα κοσμικά πνευματικά και πολιτισμικά ρεύματα και εκεί έγινε το “ξεσκαρτάρισμά” τους. Κατά πόσο δηλαδή οι νεώτερες αυτές προτάσεις και αντιλήψεις ήταν συμβατές με τα αγιορείτικα βιώματα και κατά συνέπεια την παράδοση του γένους.

Το Άγιον Όρος έζησε και επέζησε και με τη συνάντηση του με την ίδια την άτεγκτη Ιστορία που δεν ξέρει να… σέβεται. Άλλωστε, δεν είναι αχειροποίητη, αλλά προκύπτει από τις αρετές, τα πάθη ή τις αδυναμίες των ανθρώπων. Η ιστορία, με τα ποικίλα επεισόδια που “δημιούργησε”, έφερε τους μοναχούς πρόσωπο με πρόσωπο, τόσο με τη μεγαλοθυμία και την ευεργεσία, όσο και με τη βαναυσότητα, την κακοποίηση, τον πόνο, τον εξανδραποδισμό και τον θάνατο. Ο Άθως δεν απέφυγε, δηλαδή, τις διάφορες ταραχές στην περιοχή του, αλλά και του σύμπαντος κόσμου. Είναι γνωστόν πως και οι ναζί έβαλαν το πόδι τους εκεί… Βέβαια και η Παναγία σε πολλές περιπτώσεις έδειξε την άμεση φροντίδα για τον Κήπο και Περιβόλι της. Οι μαρτυρίες πολλές!

Και βεβαίως είναι και ο ποικίλος “μικρόκοσμος” από τον οποίο δεν λείπουν οι συναλλαγές, το εμπόριο, οι κτηματικές αγοραπωλησίες… Πρόσφατα, σε μία διάλεξή του ένας ειδικός ερευνητής και μελετητής των αγιορείτικων εγγράφων τόνισε πόσο σημαντικά είναι τα έγγραφα των μοναστηριών του Άθωνα για την καταγραφή την ιστορίας! Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, όπως ανέφερε, αποτελούν και τις μοναδικές καταγεγραμμένες μαρτυρίες. Και όσον αφορά στο θέμα αυτό, δεν θα πρέπει να έχουν παράπονο οι γυναίκες, αφού ήδη από πολλές δεκαετίες ανάμεσα στους καλύτερους γνώστες και μελετητές των Αγιορειτικών εγγράφων βρίσκονται και ιδιαίτερα σημαντικές και αξιόλογες γυναίκες ερευνήτριες.

Αυτόν τον Αγιορείτικο κόσμο θα επισκεφτούμε μέσα από την νέα ενότητα που εγκαινιάζουμε σήμερα. Τη συνάντησης του με τη ζωή, την ιστορία, τον πολιτισμό. Από την οποία, βεβαίως, δεν μπορεί να λείπει ο κόσμος της χάριτος και της αγιότητας. Άλλωστε οι Αγιορείτες κατά τη διάρκεια της ύφανσης του αγγελικού τους χιτώνα προδιαγράφουν αντίστοιχα και τον χιτώνα ολόκληρης της κτίσης!

Στέλιος Κούκος - http://www.pemptousia.gr