Η
ιστορία του ιερού Άθωνος, εν σχέσει προς τους κατοίκους και το θρήσκευμά τους,
μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις γενικά περιόδους: Τον Άθωνα των μοναχών, το Άγιον Όρος
(943 μέχρι σήμερα), και τον προμοναστικό Άθωνα, που διακρίνεται σε
προχριστιανικό και χριστιανικό. Έχουμε δηλαδή: Ειδωλολατρικός Άθως, Χριστιανικός-προμοναστικός
και Χριστιανικός-μοναστικός.
Η
διάκριση όμως αυτή μόνο θεωρητική είναι καθόσον δεν υπάρχει ειδική επιστημονικά
τεκμηριωμένη εργασία επί του θέματος. Παλαιότερα ο Πορφύριος Ουσπένσκυ συγκέντρωσε
μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, τις σχετικές με τις αρχαίες αθωνικές πόλεις.